Cheo leo Pa Cheo

“Về Bát Xát quê em, đường gập ghềnh chênh vênh. Thấp thoáng trong sương mờ, đường lượn quanh lưng núi cao… Về Bát Xát quê em, ruộng bậc thang lên trời” - lời bài hát “Về Bát Xát quê em” trong đĩa nhạc kỷ niệm 60 năm ngày  thành lập Đảng bộ huyện cứ văng vẳng ngân vang, réo rắt đưa bước chân chúng tôi vượt qua cổng trời, từ Bản Xèo ngược dốc, bỏ lại sau lưng tiếng ầm ào của dòng thác Cán Tỷ đẹp mơ màng, để có mặt ở Pa Cheo trong một ngày cuối năm.

Sắc mới Pa Cheo.

Ngẫu nhiên nhưng cũng là cơ duyên khi sau gần một tháng mặt trời chìm nghỉm trong sương mù đặc quánh, hôm nay nắng bỗng bừng lên ấm áp. Sự sắp đặt của thiên nhiên như có chủ đích ấy khiến cho Bí thư Đảng ủy xã Hầu A Chúng tay bắt, mặt mừng và nói trong nụ cười hiền hậu: Hôm nay số cô “đỏ” đấy, chứ hôm qua mà lên đây thì mù mịt, rét buốt và mưa sương, nên đường bẩn, khó xuống thôn lắm…

Nghe đến hai từ Pa Cheo, tôi cứ có cảm giác cheo leo thế nào. Quả đúng thật! Đến Ủy ban nhân dân xã, chưa kịp uống chén trà nóng mới pha, tôi đã phải lên đường. Bí thư Đảng ủy xã Hầu A Chúng bảo: Đi nhanh kẻo lát nữa nắng tắt, trên thôn lạnh lắm… Những tưởng đến trung tâm xã đã là xa, là cao và hẻo lánh, ấy vậy mà nơi chúng tôi đi tiếp phải qua tuyến đường uốn lượn quanh co bên mép núi. Dọc đường, chúng tôi thấy những phân hiệu trường học cứ “cheo leo” trên đỉnh núi, nào là Tả Liềng, Xéo Pa Cheo, Tả Pa Cheo… Càng lên cao, nhìn về phía trung tâm xã càng thấy chìm sâu dưới thung lũng. Phía bên ấy, ngọn núi ngạo nghễ, những vầng mây trắng quấn quanh như làm duyên cho miền sơn cước. Trong nắng chiều vùng cao, trụ sở Ủy ban nhân dân xã, những ngôi trường khang trang càng nổi bật giữa triền xanh của hàng cây sa mộc, giữa cánh rừng tái sinh được bà con người Mông bảo vệ nghiêm ngặt. Trên đường đi, chúng tôi gặp nhiều xe tải nhỏ chở vật liệu đang ì ạch bò lên núi. Bí thư Đảng ủy xã phấn khởi khoe khi dừng lại trên con đường vừa đổ đá, xe lu đang lèn qua, lèn lại nền đường chờ ngày rải nhựa: Đoạn đường này được nhà nước đầu tư dài 5 km, với kinh phí hơn 7 tỷ đồng. Có đường nhựa, bà con người Mông ở Pa Cheo sẽ mừng lắm. Ai cũng hồ hởi bởi từ nay có thể xuống xã, xuống huyện mà không phải vất vả như trước nữa… Đem con gà, con lợn nuôi được xuống chợ phiên Mường Hum bán chắc cũng dễ dàng hơn.

Khác với suy nghĩ của người lần đầu tiên đặt chân đến đất Pa Cheo, giữa cái giá lạnh của mùa đông, tiết trời nắng ấm như muốn “khoe” với mọi người về vẻ đẹp riêng của xứ sở cheo leo này. Ngạc nhiên lắm, bởi trước khi đến Pa Cheo, tôi đã phải “lên giây cót tinh thần” rất nhiều lần mới mạnh dạn “nhấn ga” để lên đường. Vậy mà, ngay từ lúc chạm ngõ, dưới ánh nắng xiên của buổi chiều đông, Pa Cheo hiện ra đẹp mơ màng. Hai ven đường, những rặng đào phai không còn chiếc lá nào, đâu đó những nụ hoa chúm chím đang ủ lửa, chờ xuân về bung nở. Ngỡ mình đang đi ở núi rừng Sa Pa, thì Bí thư Đảng ủy xã giới thiệu: Mỗi năm, từ tiền bán đào chơi tết cũng mang về cho người dân ở đây hàng trăm triệu đồng đó! Thì ra vậy, vì suốt chặng đường từ trung tâm xã đến điểm dừng chân Tả Pa Cheo, chúng tôi thấy cơ man nào là đào. Nhà nào ít thì dăm ba cây, nhà nhiều cũng có hàng chục cây quanh nhà… Tôi tin chắc, dịp tết lên đây, khi những nụ đào khoe sắc, thì cảnh vật Pa Cheo còn nhiều sức hấp dẫn nữa, nhất là với dân “phượt” và thợ săn ảnh. 

Đường lên Pa Cheo cheo leo bên sườn núi.

Điểm dừng chân của chúng tôi là thôn Tả Pa Cheo, cách Ủy ban nhân dân xã 15 km đường dốc…Tả Pa Cheo ở độ cao gần 1.400 m so với mực nước biển. Nắng ấm vậy mà vẫn làm cho đôi tay tôi lạnh cóng. Lúc này, trẻ con vừa tan học, bé nào tay cũng cầm chiếc cặp lồng đựng cơm, quần áo phong phanh chạy tung tăng trong nắng trên các nẻo đường về nhà. Bên hiên nhà, cô gái Mông đang ngồi phơi nắng, tỉ mẩn thêu thổ cẩm. Đứa trẻ địu sau lưng vẫn ngủ ngon lành trong nắng chiều. Chả là gần tháng nay, không có một chút ánh mặt trời, nên hôm nay mọi người ai cũng muốn ra sân để hong nắng. Những căn nhà gỗ nép dưới cánh rừng tái sinh xanh mướt tạo nên cảnh sắc thật yên bình. Tôi để ý thấy bên hiên nhà có những đống củi cao xếp ngay ngắn như nhà của đồng bào Hà Nhì ở Y Tý. Ở đây, người dân cũng tích trữ củi để sưởi ấm trong những tháng mùa đông giá lạnh.

Ở vùng cao này, ngoài nương ngô, ruộng lúa bậc thang là rừng. Người Mông Pa Cheo bám bản, giữ rừng tốt nên những cánh rừng tái sinh cứ bạt ngàn xanh. Toàn xã hiện có khoảng 400 ha rừng được khoanh nuôi bảo vệ nghiêm ngặt. Khi tôi có ý hỏi vì sao người dân Pa Cheo giữ rừng “giỏi” thế, Trưởng thôn Tả Pa Cheo 1 là anh Lý A Sáng tâm sự: Người Mông chúng tôi sinh ra và lớn lên ở rừng, cuộc sống dựa vào rừng nên coi trọng rừng lắm. Sở dĩ rừng được gìn giữ như nguồn sống của người dân là bởi nơi đây năm nào cũng tổ chức lễ hội ăn thề bảo vệ rừng. Nhờ đó, đời sống của nhiều hộ dân ở Tả Pa Cheo này khá lên cũng từ rừng…

Chưa kịp để tôi hỏi, Trưởng thôn Lý A Sáng đã nói tiếp: Cả 2 thôn Tả Pa Cheo 1, Tả Pa Cheo 2 có gần 100 ha thảo quả trồng dưới tán rừng, chiếm gần 1/2 diện tích thảo quả của cả xã. Nhiều hộ có kinh tế khá nhờ trồng thảo quả. Chính vì vậy, họ rất biết giữ rừng để canh tác thảo quả vì loại cây này chỉ trồng được dưới tán rừng nguyên sinh, rừng tái sinh mà thôi.

Bất chợt, chỉ tay về ngọn núi phía trước mặt, Bí thư Đảng ủy xã Hầu A Chúng bảo: Cánh rừng nguyên sinh kia vẫn còn nhiều cây gỗ to lắm. Rừng của bố tôi để lại đấy, từ đời ông, đời cụ rồi…Nhà tôi cũng trồng thảo quả dưới cánh rừng này. Bà con nơi đây không chỉ giữ rừng, mà còn tích cực trồng rừng nữa. Năm nay, xã đã vận động nhân dân trồng được 40 ha cây xoan ta ở 6 thôn: Hán Nắng, Tả Lèng, Xéo Pa Cheo, Tả Pa Cheo 1, Tả Pa Cheo 2… Hai năm trở lại đây, người Mông Pa Cheo còn trồng cả cây dược liệu (đương quy, y dĩ ), trồng gừng, phát triển mô hình chăn nuôi lợn địa phương. Cũng từ các mô hình phát triển kinh tế, người dân Pa Cheo tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vượt lên những khó khăn của một xã vùng cao, do đó, năm 2014, xã đã có 55 hộ thoát nghèo, đạt 100% kế hoạch.

Trở về Ủy ban nhân dân xã khi hoàng hôn buông xuống, mặt trời khuất dần sau núi… Đúng lúc ấy, chúng tôi gặp đoàn cán bộ xã vừa từ thôn trở về. Hỏi chuyện mới biết, hôm nay xã huy động 5 cán bộ đi xe máy đến thôn Pờ Sì Ngài, một thôn khó khăn của xã để vận động học sinh ra lớp. Chả là trời rét quá, khiến nhiều học sinh “ngại” đi học… Lo không đạt tỷ lệ chuyên cần, lo học sinh thiếu hụt cái chữ nên Đảng bộ, chính quyền xã phải “xắn tay” vào cuộc, chỉ đạo quyết liệt. Chị Phượng, cán bộ xã vừa từ thôn Pờ Sì Ngài về, rét cóng, đang ngồi sưởi ấm bên đống lửa cho biết: Mùa đông vất vả lắm. Năm nào chúng tôi cũng phải đến tận nhà vận động học sinh đi học, rồi đưa học sinh xuống xã để học nữa. Vất vả nhưng kiên trì, quyết tâm nên mấy năm nay, tỷ lệ chuyên cần của học sinh ở Pa Cheo cũng tương đối ổn định.

Quả là, có đến mới thấu hiểu sự vất vả của cán bộ xã, thầy, cô giáo bám bản ở nơi này. Thật sự phải có tâm huyết lắm mới gắn bó được với Pa Cheo, vùng cao còn nhiều gian khó. Khi đến điểm trường Tả Pa Cheo, tôi gặp cô giáo Lê Thị Nhuận, nhà ở Bát Xát nhưng đã có 9 năm dạy tại phân hiệu heo hút này rồi. Cô và đồng nghiệp luôn kiên trì vận động “kéo” học sinh ra lớp. Tuần nào cũng vậy, thầy, cô giáo ở Pa Cheo đều phải lên trường từ chiều chủ nhật. Ngoài giờ lên lớp, các thầy, cô còn nấu cơm cho học sinh ăn. Cô Nhuận cho biết: Giờ đây, bà con cũng đã ý thức được việc học của con em mình hơn trước rồi. Thế nên, điểm trường mầm non Tả Pa Cheo hiện có 53 cháu đang theo học. Cứ mỗi sáng xuống lớp, cháu nào dù bé hay lớn đều mang xuống góp một thanh củi để cô giáo nấu cơm cho ăn. Những hôm trời rét đậm hay học sinh bị ốm, phụ huynh đã biết xin cô giáo cho con nghỉ học…

Một ngày ở Pa Cheo chưa thể đi hết các thôn nên lúc chia tay, đồng chí Hầu A Chúng còn bắt tay hẹn: Lần sau đến, chúng tôi sẽ đưa nhà báo lên Bản Giàng, thôn cách xã có 8 km nhưng nếu trời mưa thì phải đi bộ đấy. Mọi người sẽ thấy được sự khó khăn của vùng cao Pa Cheo, một xã có gần 100% đồng bào dân tộc Mông sinh sống bám trụ trên những đỉnh núi cao.

Rời Pa Cheo khi màn đêm bắt đầu buông xuống, cái lạnh của vùng cao len lỏi khiến cho tay lái nhiều lúc không còn vững nữa. Bóng đèn pha chiếu sáng cả vạt rừng… Mỗi lần có chuyến xe tải chở hàng lên, chúng tôi phải dừng lại sát vệ đường cho xe qua rồi mới đi tiếp được. Phấn khởi vì sự đổi thay của vùng đất này nhưng chúng tôi hiểu rằng, Pa Cheo vẫn còn cheo leo lắm…