Tại các thôn, bản vùng cao, rừng không chỉ là không gian sinh tồn mà còn che chở cho bản làng trước thiên tai, lũ quét, sạt lở. Khi chính sách chi trả DVMTR được triển khai, người dân được giao khoán bảo vệ rừng, nhận tiền chi trả hằng năm dựa trên diện tích và chất lượng rừng được bảo vệ. Khoản tiền này tuy không lớn nhưng ổn định, tạo thêm thu nhập đáng kể cho các hộ gia đình.
Quan trọng hơn, thông qua DVMTR, người dân hiểu rõ hơn giá trị kinh tế của rừng. Rừng không còn là tài nguyên vô tận có thể khai thác tự do, mà cần được gìn giữ. Hiệu quả từ DVMTR mang lại đã góp phần làm chuyển biến rõ nét trong tư duy của người dân vùng cao về bảo vệ rừng. Thay vì sử dụng toàn bộ tiền DVMTR để trang trải cuộc sống gia đình, nhiều thôn, bản đã bàn bạc, thống nhất trích một phần nguồn tiền này để phục vụ lợi ích chung của cộng đồng.
Thôn Cồ Dề Sang A, xã Lao Chải có 260 hộ dân với trên 1.165 nhân khẩu, đang nhận quản lý, bảo vệ trên 1.000 ha rừng các loại, mỗi năm mang lại nguồn thu gần 1 tỷ đồng. Các hộ dân trong thôn sinh sống phân tán và trải dài trên các triền núi, giao thông chủ yếu là đường đất. Đây chính là nút thắt cản trở sự phát triển của thôn. Nguồn lực từ DVMTR mang lại đã mở ra cơ hội tháo gỡ nút thắt về giao thông cho người dân trong thôn. Từ năm 2022 đến năm 2024, người dân trong thôn đã đóng góp trên 800 triệu đồng để cứng hoá trên 6 km đường rộng 1 mét và dày 10 cm; 18 km đường rộng 3 mét dày 18 cm nối Quốc lộ 32 với thôn.
"Từ những con đường đất lầy lội, mùa mưa gần như bị cô lập, nay mặt đường đã được cứng hóa tuy rộng 1 mét và chỉ đi được xe máy nhưng có thể lại 4 mùa, giúp người dân giao thương hàng hóa và tiếp cận các dịch vụ thiết yếu", ông Phàng A Tòng - Trưởng thôn Cồ Dề Sang A cho biết.
Điều đáng nói, mọi việc đều do người dân tự bàn, tự làm. Không chờ nguồn vốn đầu tư lớn từ Nhà nước, không trông chờ các chương trình hỗ trợ, người dân xác định rõ: đường làm cho mình đi, mình phải có trách nhiệm đóng góp. Chính tư duy đó đã tạo nên sự đồng thuận cao, huy động được sức dân và phát huy hiệu quả rõ rệt.
Tác động tích cực của việc sử dụng DVMTR để làm đường giao thông nông thôn thể hiện rõ trong đời sống hằng ngày. Khi đường sá thuận lợi, việc vận chuyển nông sản ra thị trường dễ dàng hơn, chi phí giảm, giá bán tăng lên. Trẻ em đến trường an toàn hơn, người dân tiếp cận dịch vụ y tế kịp thời hơn, nhất là trong những tình huống cấp bách.
Không chỉ vậy, giao thông thuận lợi còn mở ra cơ hội phát triển các mô hình kinh tế mới. Nhiều hộ dân mạnh dạn mở rộng sản xuất nông - lâm nghiệp, phát triển chăn nuôi, trồng cây dược liệu, cây ăn quả hoặc kết hợp làm du lịch cộng đồng gắn với bảo vệ rừng. Rừng được bảo vệ tốt hơn, cảnh quan môi trường được giữ gìn, trở thành lợi thế để thu hút du khách và nhà đầu tư.
Thực tế cho thấy, khi người dân trực tiếp thụ hưởng từ rừng, họ sẽ chủ động bảo vệ rừng một cách bền vững. Việc trích tiền DVMTR để làm đường không làm giảm ý nghĩa của chính sách, mà ngược lại, càng khẳng định vai trò “đòn bẩy” của DVMTR trong phát triển cộng đồng.
Thông qua các cuộc họp thôn, bản, người dân được tham gia thảo luận công khai, minh bạch về việc sử dụng nguồn tiền. Quá trình đó góp phần nâng cao năng lực tự quản, tinh thần trách nhiệm và ý thức làm chủ của cộng đồng dân cư. Mỗi người dân đều hiểu rằng, giữ rừng tốt thì không chỉ có thêm thu nhập, mà còn có điều kiện cải thiện hạ tầng, nâng cao chất lượng cuộc sống của chính mình.
Xã Lao Chải hiện có trên 148 km đường giao thông, trong đó mới cứng hóa được gần 57 km, trong đó có gần 46 km cứng hóa theo đường tiêu chuẩn, 10 km cứng hoa theo đường đặc thù, đạt tỷ lệ cứng hóa đạt trên 38%. Trong đó Nhân dân đóng góp trên 3,5 tỷ đồng cùng hàng nghìn ngày công tham gia làm đường.
"Chúng tôi đánh giá rất cao sự đóng góp tiền của, ngày công của Nhân dân để làm những con đường trên địa bàn xã, sự đóng góp này rất đáng quý, thể hiện được tinh thần vươn lên của người dân", ông Hảng Đình Thu – Chủ tịch UBND xã Lao Chải cho biết.
Có thể khẳng định, DVMTR đã và đang mang lại lợi ích kép cho các thôn vùng cao khó khăn ở Lao Chải. Một mặt, chính sách này tạo động lực mạnh mẽ để người dân bảo vệ và phát triển rừng, góp phần giữ gìn môi trường sinh thái, hạn chế thiên tai. Mặt khác, nguồn thu từ DVMTR được sử dụng linh hoạt, hiệu quả, trở thành nguồn lực quan trọng để xây dựng hạ tầng thiết yếu, đặc biệt là giao thông nông thôn.
Thành công này cho thấy, khi chính sách đi đúng hướng và được người dân đồng lòng thực hiện, sẽ tạo ra sức lan tỏa lớn. Từ chỗ trông chờ, ỷ lại, người dân vùng cao đã chủ động hơn trong phát triển kinh tế - xã hội, tự tin hơn trong việc quyết định những vấn đề liên quan trực tiếp đến đời sống của mình.
Từ những con đường được mở bằng chính công sức và nguồn lực của người dân Lao Chải, có thể tin tưởng rằng, tư duy tự lực, tự cường sẽ tiếp tục được nhân rộng. Từ những cánh rừng được bảo vệ tốt, không chỉ sinh kế mà cả tương lai của các thôn, bản vùng cao Lao Chải sẽ ngày càng khởi sắc – đó chính lợi ích kép từ dịch vụ môi trường rừng”.