Trong căn phòng làm việc của Ban Truyền hình tiếng Dân tộc - Đài Truyền hình Việt Nam (VTV5), biên tập viên Kim Nghĩa vẫn đều đặn bắt đầu ngày mới bằng việc rà soát từng dòng kịch bản. Không vội vã, chị đọc từng câu chữ như thể đang đối thoại trực tiếp với bà con nơi bản làng xa xôi. Với chị, mỗi bản tin không chỉ là công việc, mà còn là nhịp nối tình cảm.
"Điều khiến tôi gắn bó với việc đưa tiếng mẹ đẻ lên sóng VTV5 chính là tình yêu sâu đậm với văn hóa, con người quê hương mình. Mỗi chương trình là một cách để tiếng nói của dân tộc mình được vang xa, để bản sắc không bị lãng quên giữa dòng chảy hiện đại"
Hơn một thập kỷ qua, từ phòng thu nhỏ ở Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh Yên Bái (nay là Báo và Phát thanh - Truyền hình Lào Cai) cho đến trường quay tại Hà Nội, chị Nghĩa đã đồng hành với hàng trăm bản tin, phóng sự bằng tiếng mẹ đẻ. Điều chị trăn trở nhất không phải cường độ công việc, mà chính là ngôn ngữ. Bởi ngôn ngữ dân tộc vừa giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, nhưng lại thiếu chuẩn mực trong truyền thông. Có những khái niệm rất quen trong đời sống hằng ngày, nhưng khi đưa lên sóng, chị phải tìm cách diễn đạt thật chuẩn xác, vừa dễ hiểu với khán giả cả nước, vừa giữ trọn hồn cốt của tiếng nói quê hương.
“Khi tiếng mẹ đẻ cất lên trên sóng quốc gia, đó là sự khẳng định: văn hóa của chúng ta có vị trí trong đời sống hiện đại. Tôi hạnh phúc vì được góp một phần công sức để thế hệ trẻ thêm tự hào, thêm gắn bó với cội nguồn” - chị Nghĩa tâm sự.
Với chị, biên tập chương trình bằng tiếng mẹ đẻ không chỉ là nghề. Đó là hành trình gìn giữ ký ức, lưu giữ lịch sử, bảo tồn bản sắc - lặng lẽ nhưng bền bỉ, để tiếng quê hương vang mãi trong nhịp sống hôm nay.
Từ bản làng đến trường quay quốc gia
Lý Minh Châu, cô gái Mông đến từ huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai cũ, lại đến với sóng truyền hình bằng một cơ duyên đặc biệt, trở thành gương mặt đầu tiên trên kênh VTV5. Năm đầu kênh VTV5 thành lập, giữa bộn bề mới mẻ, những người trẻ từ các vùng quê đã hội tụ về Hà Nội với một khát vọng chung: đưa tiếng nói của dân tộc mình vang lên trên sóng quốc gia.
Sáu tháng làm việc tại trường quay S7, với vai trò biên dịch kiêm phát thanh viên tiếng Mông, là hành trình trưởng thành đầy thử thách nhưng cũng rực rỡ, tự hào của Lý Minh Châu.
Những ngày đầu xa nhà, xa bản làng, cô không tránh khỏi cảm giác chông chênh. Có lúc nỗi nhớ nhà khiến cô bật khóc, nhưng rồi chính trách nhiệm và tình yêu với tiếng mẹ đẻ đã giữ cô đứng vững. Lần đầu tiên cất tiếng Mông trên sóng VTV5, trong lòng Châu hỗn hợp cảm xúc: hồi hộp, tự hào, lo lắng nhưng cũng ngập tràn hạnh phúc.
Từ trải nghiệm ấy, Châu không chỉ học cách biên dịch, biên tập tin bài, mà còn rèn luyện kỹ năng làm việc trong môi trường chuyên nghiệp: xây dựng chương trình truyền hình hấp dẫn, tự trang điểm và thể hiện trước ống kính, điều tiết giọng đọc và cảm xúc để bản tin gần gũi, dễ hiểu. Những kỹ năng ấy trở thành hành trang quý giá khi cô trở lại công tác tại Báo và Phát thanh - Truyền hình Lào Cai, tiếp tục mang tiếng Mông đến với đồng bào. Với Châu, ngôn ngữ dân tộc trên sóng quốc gia là sợi dây văn hóa gắn kết cộng đồng, giúp bà con tiếp cận thông tin kịp thời, đồng thời khẳng định tiếng mẹ được đưa đến triệu trái tim. Vì vậy, mỗi chương trình tiếng Mông không đơn thuần là một bản tin, mà còn là lời nhắn gửi: văn hóa của dân tộc mình có chỗ đứng vững chắc trong đời sống hiện đại.
Lý Minh Châu quan niệm: Nghề báo đòi hỏi sự nhạy bén, tư duy phản biện và sự sáng tạo không ngừng. Nhưng trên hết, phải có đam mê và đạo đức nghề nghiệp. Chỉ khi ta thật sự yêu tiếng nói quê hương, ta mới đủ dũng cảm để giữ gìn và lan tỏa nó.
Hành trình của Lý Minh Châu, từ bản làng nhỏ nơi biên giới đến ánh sáng trường quay quốc gia, không chỉ là câu chuyện cá nhân. Đó còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ của tiếng mẹ đẻ, linh hồn của văn hóa, ký ức của cộng đồng, và cũng là nhịp cầu để triệu trái tim Việt thêm gắn kết trong đa dạng.
Đưa chính sách vào đời sống
Giá trị của tiếng mẹ đẻ trên sóng quốc gia không chỉ được cảm nhận từ những phóng viên, biên tập viên vùng cao, mà còn được nhìn nhận ở tầm chiến lược bởi những nhà quản lý.
Ông Lê Hồng Minh, Phó Trưởng Ban Truyền hình tiếng Dân tộc - Đài Truyền hình Việt Nam khẳng định: Ngôn ngữ chính là linh hồn của văn hóa. Mỗi tiếng nói dân tộc đều chứa đựng lịch sử, phong tục, tín ngưỡng và cả cách tư duy. Khi ngôn ngữ mai một, đồng nghĩa một phần ký ức văn hóa bị xóa nhòa.
Theo ông Minh, đưa tiếng dân tộc lên sóng VTV5 không chỉ là hoạt động truyền thông, mà còn là thông điệp mạnh mẽ về sự bình đẳng, về sự trân trọng đa dạng văn hóa trong lòng dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, điều này càng có ý nghĩa đặc biệt. Ông Minh dẫn chứng: Một bản tin cảnh báo thiên tai hay một thông báo chính sách an sinh, nếu được phát bằng tiếng Mông hay tiếng Thái, sẽ đến với bà con nhanh chóng, rõ ràng hơn rất nhiều so với tiếng phổ thông. Trong những tình huống khẩn cấp, sự kịp thời và chính xác ấy có thể cứu sống con người.
Thực tiễn cho thấy, khi nghe tiếng mẹ đẻ vang trên truyền hình, đồng bào cảm thấy gần gũi, tin tưởng hơn. Chính từ sự tin tưởng ấy, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước mới thấm sâu và biến thành hành động cụ thể trong đời sống hằng ngày. Những bản tin và chương trình bằng tiếng dân tộc đã dần trở thành món ăn tinh thần quen thuộc của đồng bào cả nước. Đằng sau mỗi giọng đọc, mỗi khung hình, là mồ hôi, là tâm huyết của những người làm báo, để không ai bị bỏ lại phía sau trong hành trình phát triển chung.
Những câu chuyện từ biên tập viên Kim Nghĩa, phóng viên trẻ Lý Minh Châu, cho đến tầm nhìn chiến lược của ông Lê Hồng Minh đều gặp nhau ở một điểm: tiếng mẹ đẻ không chỉ là phương tiện giao tiếp, mà còn là ký ức văn hóa, là bản sắc và sợi dây kết nối cộng đồng. Khi tiếng Mông, tiếng Thái hay tiếng Tày… vang lên trên sóng quốc gia, là niềm tự hào, là lời khẳng định rằng mỗi dân tộc đều có chỗ đứng trong bức tranh đa sắc của đất nước. Không chỉ bà con vùng cao mới cảm nhận được sự gần gũi ấy. Tất cả mọi người ở đồng bằng hay thị thành, khi nghe tiếng nói của các dân tộc thiểu số vang lên, cũng có cơ hội lắng nghe, thấu hiểu và thêm yêu sự đa dạng của văn hóa Việt Nam. Ngôn ngữ, trong trường hợp này, đã trở thành nhịp cầu nối khối đại đoàn kết toàn dân tộc - một giá trị cốt lõi trong bối cảnh hội nhập hôm nay.
“Đưa tiếng mẹ đẻ đến triệu trái tim” là thông điệp, là lời nhắn gửi mạnh mẽ rằng giữ gìn tiếng nói quê hương chính là giữ gìn linh hồn văn hóa. Cũng từ đó, khẳng định vị thế vững chắc của từng dân tộc trong bức tranh thống nhất mà đa dạng của đất nước Việt Nam hôm nay.
