Thầy Siệu

LCĐT - Một ngày đầu hạ, khi tiếng ve râm ran trên những tán phượng, tôi ngược núi đến thôn Tả Chải, xã Tả Phìn (thị xã Sa Pa) để gặp một người thầy đặc biệt.

Ông là Nghệ nhân Ưu tú Tẩn Vần Siệu, dân tộc Dao. Dù chưa một ngày theo học ngành sư phạm, cũng không thuộc biên chế của ngôi trường nào, nhưng khi nhắc tới ông, rất nhiều người vẫn dành sự yêu mến và kính trọng gọi là “thầy Siệu”.

Người thầy “khuyết” và những vần nôm Dao tròn

Con dốc nhỏ từ tuyến đường bê tông của thôn dẫn vào nhà thầy Siệu sau cơn mưa đêm qua trở nên trơn trượt và khó đi hơn. Từ đầu ngõ, tôi đã nghe tiếng trẻ đọc bài thật vui tai. Bên trong ngôi nhà gỗ rộng chừng 200 m2, thầy Siệu kê 5 chiếc bàn cho gần 40 học sinh ngồi quây tròn. Do đến vào giữa giờ học nên tôi lặng lẽ ngồi tại khu bàn uống nước bên hiên để không ảnh hưởng đến tiết học của các em.

Trong lớp học, sau nhịp thước gõ của thầy, đám trò nhỏ đồng thanh đọc rõ ràng từng câu tiếng nôm. “Gián chi song mỹ, hủy chi lưỡng thương, tán thán phúc sinh, tác phẫn ác sinh/Tích thiện chi gia, tất hữu dư khánh, tích ác chi gia, tất hữu dư ương/Hữu tranh nhàn khí, nhật hữu bình tây/Lai chi bất thiện, khứ chi dị hĩ” (Sau nhờ thầy dịch: Khuyên can người đôi bên đều lợi, chê bai người cùng thiệt cả hai/Tích đức nhiều phúc, tích ác lắm họa/Đừng tức chuyện không đâu, trời có lúc xế bóng/Của đến bất nghĩa, ra đi dễ dàng).

Giờ giải lao, tôi ngồi trò chuyện cùng thầy Siệu. Nhấp ngụm nước lá rừng, thầy Siệu trầm buồn nhớ lại: Năm 19 tuổi, tôi gặp một tai nạn và mất một mắt, một bàn tay. Lúc đó, tôi rất bi quan, bởi 15 năm theo học lớp nôm Dao cổ, đang chuẩn bị được làm lễ cấp đèn làm thầy. Nhiều ngày liên tiếp sau tai nạn, tôi tự nhốt mình trong nhà vì quá buồn. Nhưng rồi tôi nghĩ, không thể bỏ phí nhiều năm theo học, mình phải có trách nhiệm gìn giữ vốn văn hóa truyền thống, phải truyền đạt lại những gì đã được học cho thế hệ trẻ.

Thầy Tẩn Vần Siệu luôn tận tình chỉ bảo cho học sinh những câu nôm Dao cổ.
Thầy Tẩn Vần Siệu luôn tận tình chỉ bảo cho học sinh những câu nôm Dao cổ.

Nghĩ là làm, thầy Siệu bàn việc mở lớp dạy chữ nôm Dao miễn học phí nhưng nhiều người trong gia đình phản đối bởi khi đó đời sống khó khăn quá, bữa ăn ngày mai còn phải lo từ tối hôm nay thì nuôi sao nổi học trò. Nhưng rồi nhờ kiên trì thuyết phục, tâm nguyện mở lớp học nôm Dao cổ của thầy Siệu đã trở thành hiện thực.

Nhìn về phía đám trò nhỏ, thầy Siệu bảo, một học trò để đọc thông, viết thạo phải theo học 3 năm liên tục, 2 năm đầu học chữ và cách đọc thuộc lòng, nhận thức về đạo lý làm người. Đến năm thứ 3, các trò được dạy các bài cúng, bài hát dân tộc Dao và cách thức tổ chức các nghi lễ như lễ cấp sắc, lễ cúng ngày tết, ngày rằm...

Giờ ra chơi, khuôn viên nhà thầy Siệu trở nên vui nhộn bởi tiếng nô đùa của các học trò. Ở một góc sân, dăm ba bạn nhỏ chụm đầu cùng nhau đọc lại những câu dân ca cổ vừa học, thi thoảng một bạn cầm sách chạy lại hỏi thầy những từ chưa rõ nghĩa. Tôi đặc biệt chú ý đến hai bé trai đang ngồi đọc bài dưới tán cây bên hiên nhà. Lý Láo Tả, thôn Tả Chải đang ngồi hướng dẫn bạn học Tẩn Láo Lở, thôn Lâm Sinh, xã Liêm Phú (huyện Văn Bàn) những từ chưa hiểu. Tả năm nay 10 tuổi, đã theo học lớp thầy Siệu 5 năm nên em đã có thể đọc thạo và nhớ nhiều mặt chữ. Lở thì mới theo học được gần 10 buổi nên tranh thủ những giờ giải lao, em lại nhờ anh Tả giảng lại bài. Mỗi lần Lở đọc đúng, Tả lại nhìn em cười khích lệ, những tiếng cười vui trong trẻo theo đó cứ lan xa, khiến bầu trời mùa hạ của xứ sở sương mù hôm nay cũng trong veo thật lạ.

Bước qua hủ tục

Từ bao đời nay, đồng bào dân tộc Dao có quan niệm, con gái thì không được đi học lớp chữ nôm Dao. Họ cho rằng, nếu lớp học có sự xuất hiện của giới nữ thì các bài học về lễ cúng sẽ không còn linh nghiệm, điều đó khiến phụ nữ Dao chịu nhiều thiệt thòi. Là người có uy tín, lại đau đáu giữ gìn văn hóa truyền thống nên mong muốn xóa bỏ hủ tục để con gái người Dao có thể theo học các lớp nôm Dao cổ cứ cháy lên trong lòng thầy Siệu.

Phải thay đổi thói quen, những gì là lạc hậu. Với quyết tâm như thế, thầy Siệu “khăn gói quả mướp” đến các địa phương trong và ngoài tỉnh tìm gặp trưởng các dòng họ người Dao để thuyết phục. Ban đầu, điều thầy Siệu nhận về là những ánh mắt ngạc nhiên, những lời từ chối phũ phàng. Không nản chí, thầy Siệu kiên trì thuyết phục, có những trưởng dòng họ, thầy phải gặp 4 - 5 lần. “Mưa dầm thấm lâu”, dần dần thầy nhận được sự đồng tình của các trưởng dòng họ. Từ năm 2003 đến năm 2014, suốt thời gian mở lớp không có học sinh nữ, phải đến năm 2015 mới có nữ học sinh đầu tiên.

Cô bé Tẩn Mẩy Chiệp, 10 tuổi, nhà ở thôn Tả Chải, xã Tả Phìn, đã theo học lớp nôm Dao cổ của thầy Siệu được 5 mùa hè. Chiệp bảo, nhờ thầy mà em được học những điều hay, lẽ phải, biết giúp bố mẹ mỗi khi lễ, tết để thêm yêu và trân trọng văn hóa dân tộc mình. Nói rồi, Chiệp đọc cho tôi nghe những vần nôm Dao cổ rất rành mạch: “Đán hành hảo sự, mạc vẫn tiền trình/Dữ nhân phương tiện, tự kỳ phương tiện” (dịch: Việc cứ làm cho tốt, đừng tính chuyện mai sau/Làm lợi cho người, mình khắc có lợi).

Vừa làm thầy, vừa làm cha

Lớp học của thầy Siệu không chỉ có học sinh trên địa bàn thị xã Sa Pa, mà còn có cả những huyện khác trong tỉnh, vào dịp tết Nguyên đán, có thêm những học trò đến từ một số tỉnh lân cận. Mỗi năm, lớp học chỉ diễn ra trong thời gian nghỉ hè và nghỉ Tết. Vào dịp Tết, học sinh các nơi kéo về lớp học rất đông, bởi đồng bào Dao quan niệm, ngày Tết, tổ tiên cũng được nghỉ và sẽ về chứng kiến việc con cháu học hành chăm chỉ tiếp nối truyền thống dân tộc và xây dựng tương lai tốt đẹp hơn. Thời gian truyền dạy thường kéo dài 30 - 45 ngày liên tục nên các trò nhà xa sẽ ở lại cùng gia đình thầy. Vì thế, ngoài những giờ lên lớp với vai trò người thầy, ông còn gánh trọng trách làm cha, chăm sóc các con từ bữa ăn, giấc ngủ đến những ngày trái gió trở trời, dạy học trò đạo lý, kỹ năng như việc chăm sóc bản thân, nấu ăn, giặt đồ…

Vừa kết thúc năm học 2021 - 2022, em Lý San Mẩy, thôn Lâm Sinh, xã Liêm Phú được bố mẹ đưa đến lớp học chữ nôm Dao của thầy Siệu. Cô bé thôn quê 14 tuổi lần đầu xa nhà đến sống tập trung tại môi trường hoàn toàn mới khiến Mẩy không ít lần nhớ nhà khóc đòi về. Những lúc như thế, thầy gọi tất cả các bạn đến rồi ngồi quây quần kể chuyện vui. “Thầy Siệu dạy: Các con phải tập để trưởng thành, bố mẹ đã gửi đến lớp là mong các con học hành chu đáo. Nếu không học văn hóa truyền thống, sẽ không biết được những đạo lý tốt đẹp, sẽ trở thành những kẻ bạo cường, không giúp được gì cho quốc gia, dân tộc, gia đình. Nhờ những lời khuyên bảo của thầy, giờ em không khóc mỗi khi nhớ nhà”, Lý San Mẩy kể.

Giữ văn hóa truyền thống

Ngay từ khi còn trẻ, thầy Siệu đã luôn trăn trở làm thế nào để bảo tồn, giữ gìn chữ viết cổ, phong tục, tập quán của người Dao. Để thực hiện điều đó, thầy kỳ công chép các câu dân ca bằng chữ viết cổ và dịch sang tiếng phổ thông, việc làm này kéo dài suốt từ năm 1981 đến nay. Tiêu biểu như cuốn sách “Thông sâu” do thầy Siệu biên tập nói về tri thức dân gian, phong tục trong ma chay, cưới hỏi, xem ngày tốt, ngày xấu...; hoặc cuốn “Nghi lễ cấp sắc” ghi lại các nghi lễ và các điều cấm kỵ, giúp ích rất nhiều cho việc nghiên cứu và giới thiệu văn hóa đồng bào Dao.

Không chỉ dạy học, viết sách, thầy Siệu còn nhiệt tình tư vấn, giúp đỡ các thầy chữ nho khác, cung cấp giáo trình dạy học để họ cùng lưu giữ, bảo tồn chữ viết cổ và phong tục, tập quán của người Dao. Thầy tâm sự: Khi còn sức khỏe, tôi sẽ tiếp tục duy trì các lớp truyền dạy chữ viết Dao cổ tại địa phương, mở rộng các lớp truyền dạy tại các địa phương khác và nghiên cứu, biên soạn tài liệu về các giá trị văn hóa dân tộc Dao.

Tạm biệt thầy Siệu và những học trò dễ thương, tôi ra về mà bên tai vẫn văng vẳng những câu nôm Dao cổ đậm thanh âm văn hóa truyền thống.

Nội dung: Thu Ngọc

Trình bày: Ngọc Luyến

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Xúc động hình ảnh các lực lượng dũng cảm cứu rừng Hoàng Liên

Xúc động hình ảnh các lực lượng dũng cảm cứu rừng Hoàng Liên

Vụ cháy rừng xảy ra tại xã Tả Van (thị xã Sa Pa), thuộc Vườn Quốc gia Hoàng Liên đã được kiểm soát, khống chế nhanh, hạn chế thiệt hại, không để lan vào khu vực rừng già. Đằng sau thành quả ấy là hình ảnh dũng cảm của các lực lượng không quản hiểm nguy, xông pha vào biển lửa, cứu rừng.

72 giờ giằng co với giặc lửa, cứu rừng Hoàng Liên

72 giờ giằng co với giặc lửa, cứu rừng Hoàng Liên

Chiều 22/2, trên điểm cao, những cột khói đã dần tắt lịm, những cán bộ kiểm lâm, công an, quân đội, dân quân và người dân xuống núi với khuôn mặt phờ phạc bởi đã thấm mệt nhưng ai cũng như vừa trút được một gánh nặng. Suốt 3 ngày qua, họ đã căng mình từ sáng sớm đến đêm muộn giành giật với giặc lửa để giữ lại màu xanh cho những cánh rừng.

Hàng trăm người căng mình dập lửa cứu rừng Hoàng Liên

Hàng trăm người căng mình dập lửa cứu rừng Hoàng Liên

Sáng 20/2, phóng viên Báo Lào Cai đã cùng các lực lượng đến các điểm cháy để ghi lại công tác chữa cháy rừng tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên. Trên điểm cao 1.900 m, gió thổi ào ào, ngọn lửa bốc lên ngùn ngụt, khói mù mịt. Suốt từ đêm qua đến nay, hàng trăm cán bộ, chiến sĩ quân sự, công an, kiểm lâm và người dân địa phương vẫn căng mình dập đám cháy rừng tại thôn Séo Mý Tỷ, Dền Thàng, xã Tả Van, thị xã Sa Pa.

“Ngọc bích” lưng chừng trời

“Ngọc bích” lưng chừng trời

Chúng tôi ngược “cổng trời” trên vòng cung lớn Tả Van lên Séo Mý Tỷ, vùng đất “gần nhà xa ngõ”, chỉ cách thị xã Sa Pa tráng lệ chưa đầy 20 km mà như một thế giới khác, với bao câu chuyện về đất và người nơi đây đậm màu cổ tích, như chàng hoàng tử miền sơn cước đang bước ra hội nhập cùng bè bạn muôn phương.

Bí ẩn kho vàng Nặm Pạu

Bí ẩn kho vàng Nặm Pạu

Trên đỉnh núi Nặm Pạu nơi thâm sơn cùng cốc nằm ở khu vực giáp ranh huyện Bảo Yên (Lào Cai) và Quang Bình (Hà Giang) ẩn giấu câu chuyện kỳ bí về kho vàng chôn giấu trong lòng núi chưa có lời giải đáp.

Dọc dải sông Hồng: Từ cột cờ Lũng Pô đến đền thiêng Bảo Hà

Dọc dải sông Hồng: Từ cột cờ Lũng Pô đến đền thiêng Bảo Hà

Sông Hồng chảy qua nhiều tỉnh, thành phố nước ta trước khi hòa mình vào biển Đông mênh mông, khi chảy vào Việt Nam tại Lào Cai sông chảy thành một đường thẳng thông suốt, mạnh mẽ, phách khí giữa những dáng núi, dáng đồi điệp trùng. Sông Hồng không chỉ là nét chấm phá, tạo nên sự hài hòa của thắng cảnh mà đang là mạch nguồn của những ý tưởng, đồ án, quy hoạch lớn.

Giàng Thị Xinh và hành trình đặc biệt

Giàng Thị Xinh và hành trình đặc biệt

Khuôn mặt khả ái, xinh xắn như nụ đào chớm xuân cùng câu chuyện đầy nghị lực, khao khát vươn lên như mầm xanh nảy trên đất khó, cô học trò nhỏ Giàng Thị Xinh ở xã vùng cao Lùng Phình (huyện Bắc Hà) đã có những trải nghiệm ấn tượng.

Giữ lửa nghề rèn

Giữ lửa nghề rèn

Cuộc sống đổi thay, nghề rèn đúc ở Bắc Hà cũng dần mai một, nhưng với nhiều người thì khát vọng, quyết tâm giữ lửa nghề vẫn thôi thúc từng ngày.

Quà tặng từ "mẹ thiên nhiên"

Quà tặng từ "mẹ thiên nhiên"

Cách trung tâm xã Sín Chéng (huyện Si Ma Cai) khoảng 3 km, thôn Ngải Phóng Chồ ẩn mình trong sương mù dày đặc. Đất đai cằn cỗi, những tảng đá xám xịt vương vãi trên khắp nương đồi như thử thách ý chí của con người nơi đây. Cảm phục trước sự chăm chỉ lao động của người dân Ngải Phóng Chồ, “mẹ thiên nhiên” đã dành tặng vùng đất này món quà ý nghĩa, đó là “khó chua Khe Ma” - một hang động kỳ vĩ và bí ẩn.

“Làng nghề” hối hả đón tết

“Làng nghề” hối hả đón tết

Chỉ còn 1 tuần nữa là đến tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024, nhưng trước đó, "làng nghề” ở các địa phương trong tỉnh đã hối hả sản xuất, kịp thời cung cấp cho thị trường sản phẩm đặc hữu, mang đậm hương vị tết.

Ga Phố Lu thưa vắng những chuyến tàu

Ga Phố Lu thưa vắng những chuyến tàu

Thời “hoàng kim” của tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai, trong số các nhà ga nằm trên đất Lào Cai thì ga Phố Lu chỉ xếp sau ga Phố Mới về lượng hàng hóa và hành khách, khu vực xung quanh nhà ga lúc nào cũng nườm nượp, người tứ xứ đổ về đây tìm việc làm.

Cần khẩn trương giải quyết vướng mắc

Thi công nâng cấp Quốc lộ 279, đoạn qua xã Dương Quỳ: Cần khẩn trương giải quyết vướng mắc

Dù công tác giải phóng mặt bằng chưa xong, nhiều nhà dân chưa di chuyển khỏi khu vực công trường nhưng chủ đầu tư Dự án nâng cấp Quốc lộ 279 (đoạn qua xã Dương Quỳ, huyện Văn Bàn) vẫn để nhà thầu thi công đào đắp, san gạt, đổ đất thải vây quanh khu dân cư, khiến người dân sống trong nguy hiểm, nhà cửa bị hỏng, ảnh hưởng đến tài sản và an toàn tính mạng.

Để chè xuân ngát hương

Để chè xuân ngát hương

Từ trung tuần tháng 12 trở đi, sáng sớm đến chiều muộn, “vựa” chè ở Mường Khương rộn vang tiếng máy cắt, tỉa cành chè. Các thôn vắng bóng người lớn, muốn gặp được phải leo đồi.

Sân Quảng trường Ga Lào Cai: Ô nhiễm môi trường, cảnh quan nhếch nhác

Sân Quảng trường Ga Lào Cai: Ô nhiễm môi trường, cảnh quan nhếch nhác

Sân Quảng trường trước cửa Ga Đường sắt liên vận quốc tế Lào Cai (gọi tắt là Sân Quảng trường Ga Lào Cai) tại phường Lào Cai (thành phố Lào Cai) được Nhà nước đầu tư xây dựng với mặt bằng rộng hàng nghìn mét vuông nhằm phục vụ các phương tiện dừng, đỗ, đón trả khách đi tàu tuyến Hà Nội - Lào Cai và ngược lại. Tuy nhiên, do công tác quản lý có nhiều bất cập, tại đây đang xảy ra cảnh nhếch nhác, mất mỹ quan, ô nhiễm môi trường… làm xấu hình ảnh một nhà ga đường sắt liên vận quốc tế.

Bảo Yên: Đang xác định nguyên nhân khiến cá chết bất thường trên sông Chảy

Bảo Yên: Đang xác định nguyên nhân khiến cá chết bất thường trên sông Chảy

Sáng 27/12, trên sông Chảy, đoạn qua địa phận xã Phúc Khánh, huyện Bảo Yên xảy ra hiện tượng cá ngoài tự nhiên và cá trong các lồng nuôi trên sông lờ đờ, nổi đầu lên mặt nước sau đó bị chết. Hiện tượng này hiện chưa xác định được nguyên nhân, nên có nhiều luồng dư luận trái chiều.

Nậm Mả - xã có 2 thôn

Nậm Mả - xã có 2 thôn

Với 2 thôn, Nậm Mả là xã có ít thôn nhất không chỉ của huyện Văn Bàn mà cả của tỉnh. Địa bàn rộng, dân cư thưa, lợi thế phát triển kinh tế hầu như không có gì nổi bật là những thách thức mà cấp ủy đảng, chính quyền và người dân nơi đây phải đối mặt trên chặng đường thu hẹp khoảng cách phát triển với các xã trên địa bàn huyện.

Bài cuối: Khơi mở tiềm năng, nâng tầm giá trị

Bài cuối: Khơi mở tiềm năng, nâng tầm giá trị

Ngành nông nghiệp và nhiều doanh nghiệp, cá nhân đã vào cuộc cùng địa phương triển khai các hoạt động để bảo tồn, cũng như xây dựng phương án dự án để thực hiện, gợi mở những giải pháp cho vùng chè cổ thụ, làm các dòng trà cao cấp (giá trị cao) trồng mới, làm du lịch… Đặc biệt, gần đây, có những cá nhân, tổ chức đã dành nhiều tâm huyết để nâng tầm sản phẩm trà Việt, trong đó có nguyên liệu từ các vùng chè cổ thụ ở Lào Cai.

fb yt zl tw