
Đền Ken thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn, vị Thánh trong ba vị Thánh Mẫu, thuộc Đạo Mẫu của Việt Nam. Ngôi đền với lịch sử gắn với một dòng họ lớn từng giữ vai trò quan trọng trong bảo vệ biên cương vùng Tây Bắc.
Ngôi đền được lập từ thế kỷ XIX bởi Tri châu Nguyễn Đình Thu dưới triều Nguyễn, tại thôn Đồng Vệ. Sau khi ông mất, con trai là Nguyễn Đình Long kế tục làm Tri châu Văn Bàn. Trong những năm làm quan, Nguyễn Đình Long trực tiếp lãnh đạo Nhân dân chống lại giặc ngoại xâm, bảo vệ vùng biên. Hình ảnh người võ quan ấy, vừa cầm quân, vừa dựng chính sách an dân đã khiến người dân yêu kính gọi ông là Ông Hoàng Long.


Từ nhiều đời, người dân vẫn duy trì nghi lễ cúng trời đất vào ngày Thìn tháng Giêng, lễ hội cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Truyền thống ấy trở thành nền tảng cho lễ hội đền Ken ngày nay, diễn ra vào mùng 7 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Đây cũng là nơi khởi nguồn Lễ hội Xuống đồng đầu năm của bà con dân tộc Tày ở địa phương.





Lịch sử ghi lại, thế kỷ XX, đền Ken không chỉ là nơi linh thiêng mà còn là địa điểm chiến lược trong kháng chiến chống Pháp. Năm 1947, thực dân Pháp tràn vào Văn Bàn, lập đồn tại khu vực đền, một trong năm đồn lớn tại thời điểm đó. Chúng gom dân lập ấp, dựng hàng rào kẽm gai, bao vây ngọn đồi để kiểm soát. Nhưng chính nơi bị vây hãm ấy lại trở thành điểm bám trụ kiên cường của lực lượng du kích địa phương.
Ông La Quốc Lưu kể: “Khi tôi còn nhỏ, bố tôi kể lại rằng, người dân đào hào quanh đền, gùi nước suối Nhủ nấu cơm cho bộ đội. Cây sui lớn như cột đình, che bóng cho cả người lẫn đền. Những trận đánh ác liệt nổ ra, máu chiến sĩ thấm vào đất. Đền thiêng từ đó lại càng ghi dấu trong lòng dân”. Ngày nay, dấu tích đồn trại không còn, nhưng hệ thống giao thông hào và ký ức chiến đấu vẫn in đậm trong tâm tưởng người Chiềng Ken như một phần lịch sử không thể phai mờ.
Kể từ khi hai đời Tri Châu, ông Nguyễn Đình Thu và con trai Nguyễn Đình Long đặt nền móng gây dựng cơ đồ tại Chiềng Ken, dòng họ Nguyễn đã sinh sôi phát triển qua nhiều thế hệ. Đến nay, con cháu sống thuận hòa, xây dựng gia đình hạnh phúc, tích cực tham gia các phong trào phát triển kinh tế, xã hội, trở thành gương sáng trong cộng đồng.
Anh Nguyễn Văn Thành, hậu duệ dòng họ Nguyễn cho biết: Tôi luôn tự hào vì dòng họ mình từng có công đánh giặc giữ làng. Giờ đây, chúng tôi tiếp tục phát huy truyền thống, phát triển kinh tế, sống tử tế, chung tay gìn giữ di sản văn hóa đền Ken.
Từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng ý thức giữ gìn di tích. Trẻ em từ nhỏ đã biết khoanh tay khi lên đền, biết lễ phép trước tượng ông Hoàng Long. Người dân chủ động đóng góp ngày công dọn dẹp, trồng cây xanh, giữ gìn cảnh quan thanh tịnh. Đền Ken không chỉ là nơi đến để cầu khấn mà còn là “trường học sống” dạy người ta cách sống nhân nghĩa.

Năm 2006, đền Ken chính thức được tôn tạo, xây dựng lại khang trang và được UBND tỉnh Lào Cai xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Cuối năm 2012, UBND tỉnh đã phê duyệt Dự án trùng tu di tích đền Ken để tôn tạo ngôi đền chính khang trang hơn, tạo thuận lợi để nhân dân và du khách thập phương hành hương chiêm bái. Các ban thờ bố trí theo tín ngưỡng Tứ Phủ, đầy đủ các vị Thánh, Quan, Cô, Cậu. Pho tượng ông Hoàng Long được đúc theo hình dung dân gian mang thần thái của võ quan cương trực. Đền Ken trở thành điểm đến văn hóa tâm linh, được lồng ghép trong các chương trình phát triển du lịch cộng đồng. Học sinh trong vùng được tổ chức tham quan, học trải nghiệm tại đền, nơi các em không chỉ học sử, mà học cả đạo hiếu, đạo làm người.
Mới đây, ngày 4/8, xã Chiềng Ken khởi công xây dựng công trình sân đền, hạng mục trọng điểm chào mừng Đại hội Đảng bộ xã Chiềng Ken lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030. Công trình có tổng diện tích gần 15.000m², vốn đầu tư 21 tỷ đồng, gồm sân vườn, cổng chính, bãi xe, quán nghỉ, khu vệ sinh, mở rộng đường trục xã… Dự kiến hoàn thành trước ngày 31/12 năm nay.
Ông Đinh Đắc Trí - Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Chiềng Ken khẳng định: Đền Ken là tài sản vô giá của địa phương, không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là địa điểm giáo dục truyền thống, lan tỏa giá trị tốt đẹp. Gìn giữ đền Ken là giữ một phần hồn cốt dân tộc.