Trong rất nhiều gia đình Việt, đặc biệt là thế hệ ông bà, cha mẹ, ta dễ dàng bắt gặp những cái tên như Nguyễn Văn A, Trần Văn B, Lê Thị C, Phạm Thị D…. Hai chữ "Văn” và "Thị” quen thuộc đến mức gần như trở thành một quy ước bất thành văn trong cách đặt tên. Nhưng tại sao lại là "Văn” với nam và "Thị” với nữ? Chúng có ý nghĩa gì và từ đâu mà có?
Chữ "Thị” – định danh giới tính nữ từ thời phong kiến
"Thị” (市) vốn là một từ Hán Việt, trong văn hóa xưa có nghĩa là người phụ nữ thuộc về thị tộc, dòng họ, hoặc dùng để chỉ phụ nữ đã lấy chồng. Từ thời phong kiến ở Trung Hoa và các nước ảnh hưởng bởi Nho giáo, chữ "Thị” được sử dụng để phân biệt tên nữ giới, đặt ở giữa họ và tên chính.
Ở Việt Nam, truyền thống này được tiếp nhận và duy trì trong nhiều thế kỷ. Việc dùng "Thị” không phải tên riêng, mà là tên đệm – mang tính hình thức và quy ước, nhằm thể hiện người đó là phụ nữ. Ví dụ: "Nguyễn Thị Lan” – ta có thể biết ngay đây là tên của một người nữ.
Chữ "Văn” – biểu trưng cho đạo học và phẩm hạnh nam nhi
Ngược lại, chữ "Văn” (文) thường được dùng cho nam giới, xuất phát từ tư tưởng tôn sùng đạo Nho, trọng chữ nghĩa, lễ nghi. Trong xã hội xưa, nam giới được kỳ vọng học hành, thi cử, làm quan, nên chữ "Văn” được dùng để thể hiện lý tưởng đạo học.
Đặt tên đệm là "Văn” không chỉ để xác định giới tính, mà còn mang ngụ ý: người con trai ấy được kỳ vọng trở thành người có học, hiểu lễ nghĩa, sống theo đạo lý.
Vì sao ngày nay ít người còn dùng "Văn” và "Thị”?
Hiện nay, xu hướng đặt tên đã thay đổi rất nhiều. Các gia đình không còn bị ràng buộc bởi quan niệm phân biệt giới tính hay lễ giáo xưa, và có nhiều cách thể hiện cá tính, ý nghĩa riêng qua tên gọi.
Ngoài ra, việc dùng "Thị” trong tên nữ đôi khi bị hiểu sai thành biểu tượng của sự cũ kỹ, cam chịu, hoặc làm giảm giá trị cá nhân – nên nhiều người chọn bỏ đi. Tương tự, "Văn” tuy vẫn được một số gia đình yêu thích nhưng không còn phổ biến như trước.
Tạm kết: Một ký ức văn hóa vẫn còn vang vọng
Chữ "Văn” và "Thị” trong tên gọi không chỉ là thói quen ngôn ngữ, mà còn là dấu tích của tư tưởng Nho giáo, của phân vai giới tính trong xã hội cổ truyền. Dù không còn thịnh hành, chúng vẫn là một phần quan trọng trong bức tranh văn hóa dân gian và lịch sử đặt tên của người Việt – nơi mỗi cái tên đều mang theo một câu chuyện, một thời đại, và một hệ giá trị riêng.
(Theo DNO)
