Từ khái niệm...
Cụm từ "nông nghiệp tích hợp đa giá trị” đang được biết đến với tần suất nhiều hơn kể từ khi xây dựng một nền nông nghiệp hiệu quả, bền vững, tích hợp đa giá trị trở thành một quan điểm phát triển quan trọng được đề cập trong Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 16/6/2022 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII.
Đó là một nền nông nghiệp mà tư duy, hành động sản xuất thay đổi từ lấy sản lượng làm mục tiêu sang lấy giá trị gia tăng làm mục tiêu. Các giá trị gia tăng bao gồm: gia tăng tối ưu thu nhập trên một đơn vị diện tích canh tác; gia tăng thương hiệu, uy tín cho sản phẩm; bảo vệ môi trường sống, bảo vệ sức khỏe người sản xuất, người tiêu dùng; tạo thêm việc làm cho lao động nông thôn, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, văn hóa bản địa…
Như vậy, tăng trưởng sẽ dựa chủ yếu trên hiệu quả ngành nông nghiệp mang lại, trên cơ sở khai thác hiệu quả các nguồn lực khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, thay cho thực trạng ngành nông nghiệp tăng trưởng dựa trên thâm dụng lao động, thâm dụng tài nguyên thiên nhiên vốn đã tồn tại.
... đến mô hình thực tế
Thoạt nghe, có thể thấy nền nông nghiệp tích hợp đa giá trị rất phức tạp, thực hiện vô cùng khó khăn. Song, từ nhiều năm nay, với tri thức canh tác bản địa phong phú, sáng tạo, nông dân Yên Bái đã manh nha thực hiện nhiều mô hình nông nghiệp tích hợp đa giá trị. Nuôi cá chép ruộng trên ruộng bậc thang, kết hợp với du lịch của đồng bào Mông Mù Cang Chải là một trong số đó. Hàng năm, sau mỗi mùa cấy, nông dân nơi đây lại thả thêm 1 lứa cá chép ruộng bản địa vào ruộng lúa.
Anh Thào A Chơ ở bản Tà Chí Lừ, xã La Pán Tẩn cho biết: "Gia đình tôi có khoảng 1.000m2 ruộng đều nuôi thêm cá chép để tăng thu nhập. Cá chép được nuôi thả sẽ giúp sục bùn, ăn các loại côn trùng, sâu bọ có hại và thải phân làm tốt lúa. Trong khi đó các loại phân hữu cơ bón cho lúa cũng là nguồn thức ăn cho cá, giúp cho cây lúa và cá phát triển theo hướng cộng sinh. Để cá chép có thể sinh trưởng và phát triển, cần hạn chế việc dùng các chất hóa học hoặc các chất gây hại khác trong quá trình canh tác. Nhờ đó, lúa phát triển sạch, cá cũng bán được giá từ 120.000 đồng - 130.000 đồng/kg, mang lại thu nhập trung bình mỗi năm trên 20 triệu đồng”.
Đến nay, toàn huyện Mù Cang Chải đã có 500 ha nuôi cá ruộng với tổng sản lượng đạt trên 20 tấn mỗi năm, doanh thu trên 2,4 tỷ đồng. Cùng với cá - lúa cộng sinh, người dân ở huyện vùng cao này còn gắn hoạt động canh tác ruộng bậc thang với du lịch, phát triển thành sản phẩm du lịch mùa nước đổ, mùa vàng độc đáo, thu hút hàng trăm nghìn khách du lịch đến đây mỗi năm. Riêng năm 2024, Mù Cang Chải đón tới 370.000 lượt du khách, doanh thu từ du lịch đạt 388,3 tỷ đồng.
Từ du lịch đã tạo thêm thu nhập đáng kể cho nhân dân, từ việc cho thuê trang phục truyền thống, bày bán sản phẩm truyền thống, đặc sản địa phương, xe ôm, hướng dẫn viên… Như vậy, trong cùng một thời gian, người dân ở Mù Cang Chải vừa được thu hoạch lúa, vừa thu hoạch cá chép, vừa thu nhập từ làm du lịch.
Du lịch nông nghiệp đã trở thành sản phẩm hút khách ở xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn. (Trong ảnh: Du khách trải nghiệm quy trình chế biến chè Shan tuyết Suối Giàng bằng phương pháp truyền thống).
Tương tự, nuôi cá tầm kết hợp làm du lịch ở xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên cũng là điển hình cho một mô hình nông nghiệp tích hợp đa giá trị. Trong đó, Hợp tác xã Nông nghiệp và Du lịch Nà Hẩu là đơn vị đầu tiên đưa mô hình này vào khai thác, mang lại giá trị thu nhập bình quân 1,5 tỷ đồng mỗi năm.
Ông Nguyễn Mạnh Hà - Giám đốc HTX chia sẻ: "Cá tầm yêu cầu môi trường sống trong lành, nguồn nước phải sạch, do đó, việc duy trì chất lượng nước và môi trường sống đã gián tiếp góp phần bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên. Khi kết hợp với làm du lịch, du khách có thể tham gia trải nghiệm nuôi cá tầm, tìm hiểu về quy trình sản xuất bền vững, kết hợp khám phá cảnh quan thiên nhiên và ẩm thực địa phương. Đây chính là điểm nhấn hấp dẫn, thu hút du khách và nâng cao giá trị của mô hình nông nghiệp. Thông qua các hoạt động du lịch, người dân và du khách cũng được nâng cao nhận thức về bảo tồn thiên nhiên và phát triển kinh tế bền vững”.
Từ cách làm tiên phong của HTX, Nà Hẩu đã có sản phẩm đặc sản bản địa đủ tiềm năng phát triển thành ngành nghề, có đăng ký nhãn hiệu chứng nhận, có chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao, có chứng nhận VietGAP. Điều quan trọng hơn, nông dân trên địa bàn đã học và làm theo, mạnh dạn đầu tư 11 mô hình nuôi cá tầm thương phẩm, 10 homestay sẵn sàng đón tiếp trên 200 lượt du khách mỗi ngày, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân địa phương. Khi tạo thêm các giá trị mới, mỗi người dân ở Nà Hẩu đều nhận ra rằng, thiên nhiên là tài sản quý giá, là nguồn sống của bản thân để tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, bảo vệ thiên nhiên như trồng cây, dọn dẹp vệ sinh, không xả rác bừa bãi...
Nông nghiệp tích hợp đa giá trị chính là như thế! Rõ ràng, với cách thức sản xuất như vậy, thu nhập của nông dân có thể tăng từ 20 - 80% so với mô hình đơn giá trị. Thậm chí, nó đã tạo ra giá trị nhiều hơn nữa, cao hơn nữa từ việc tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm lãng phí sản xuất, hạn chế tác động tiêu cực cho môi trường…
"Đa giá trị” đi vào cuộc sống
Những năm qua, dưới sự khuyến khích, hỗ trợ từ các cấp chính quyền và ngành nông nghiệp, phát triển hiệu quả, bền vững, tích hợp đa giá trị không chỉ là quan điểm trên giấy mà đã đi vào thực tế cuộc sống. Hàng năm tỉnh đã cân đối, bố trí khoảng 90 tỷ đồng để thực hiện Đề án cơ cấu lại ngành nông nghiệp của tỉnh gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng dựa trên tiềm năng, thế mạnh của từng vùng, từng địa phương.
Theo đó, trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp, Yên Bái đã triển khai đánh giá, cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững và chứng nhận sản xuất hữu cơ cho gần 30.000 ha rừng. Các chính sách hỗ trợ trồng rừng nguyên liệu theo hướng bền vững bằng các giống tiến bộ tiếp tục được thực hiện có hiệu quả, thúc đẩy gia tăng quy mô, diện tích cây trồng lâm nghiệp chủ lực của tỉnh với diện tích có rừng đạt trên 463.000 ha. Từ đó, duy trì tỷ lệ che phủ rừng đạt 63%, chất lượng rừng ngày một nâng lên, tăng cường khả năng hấp thụ các bon.
Trong lĩnh vực trồng trọt, các tiến bộ khoa học kỹ thuật về giống, quy trình canh tác được tăng cường ứng dụng rộng rãi vào sản xuất để tăng năng suất, chất lượng, giảm thiểu tác động đến môi trường. Cụ thể như: kỹ thuật ủ phân hữu cơ bằng men vi sinh, kỹ thuật canh tác lúa cải tiến SRI, giải pháp quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp, quản lý, cấp mã số vùng trồng…
Người dân Mù Cang Chải đã nhân rộng được 500 ha lúa canh tác theo hình thức cộng sinh cá - lúa, nâng cao giá trị cho nông nghiệp địa phương.
Chăn nuôi được định hướng theo hai vùng chủ đạo nhằm sử dụng hiệu quả, hợp lý tài nguyên thiên nhiên gồm: chăn nuôi quy mô tập trung hàng hóa, tăng cường các giống tiến bộ, quy trình chăn nuôi khép kín, xử lý, thu gom chất thải tại chỗ đối với các xã, huyện vùng thấp và chăn nuôi con đặc sản, bản địa theo hướng hữu cơ, an toàn sinh học, chăn nuôi đại gia súc bán chăn thả ở các xã, huyện vùng cao.
Một số địa phương có tiềm năng, thế mạnh nông nghiệp còn khai thác những giá trị gia tăng từ nông nghiệp, kết hợp văn hóa, du lịch… tạo thành điểm nhấn thu hút khách du lịch. Tiêu biểu có thể kể đến như: mô hình canh tác chè Shan tuyết cổ thụ kết hợp với phát triển du lịch ở xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn; trồng sen, trồng dâu tằm kết hợp làm du lịch ở huyện Trấn Yên; nuôi cá lồng kết hợp với du lịch trải nghiệm, khám phá trên hồ Thác Bà… Tất cả đã góp phần đưa tốc độ tăng trưởng khu vực nông nghiệp của tỉnh luôn thuộc nhóm cao nhất trong các tỉnh thuộc vùng trung du và miền núi phía Bắc. Bình quân trong 3 năm 2021 - 2023, Yên Bái có tốc độ tăng trưởng ngành nông nghiệp đạt 5,53%, đứng thứ 2/14 tỉnh trong vùng. Riêng năm 2024 do ảnh hưởng nặng nề từ cơn bão số 3, nên đạt 3,56%, đứng thứ 5/14 tỉnh trung du và miền núi phía Bắc, đứng thứ 24/63 tỉnh, thành phố cả nước.
Ngành nông nghiệp Yên Bái đang đi đúng hướng, ứng biến hiệu quả trước những thách thức, khó khăn về biến đổi khí hậu, biến động thị trường và biến chuyển xu thế tiêu dùng. Đây là sự khởi đầu cho một cuộc đại cách mạng, cần tiếp tục có lộ trình, quy hoạch, định vị lại những giá trị cốt lõi và mạnh dạn thay đổi tư duy, nhận thức đi theo một xu thế phát triển bền vững chung, để ngành nông nghiệp thực sự là "trụ đỡ” của nền kinh tế.
Hoài Anh
