LCĐT - Mặt trời vừa lên qua đỉnh núi Đản Khao sừng sững lưng trời, sương vừa tan trên những cành đào còn e ấp nụ, tiếng nhạc ngựa đã vang lên rộn rã trong thung lũng Văng Leng.
Hôm nay, bà con trong thôn Văng Leng, xã Tung Chung Phố (Mường Khương) nô nức đến nhà văn hóa để xem nghệ nhân Lù Phìn Hòa biểu diễn và truyền dạy cho học sinh trong thôn bài múa ngựa độc đáo - Điệu múa thiêng chỉ dân tộc Nùng Dín mới có.
Nô nức đi xem múa ngựa
Thôn Văng Leng sáng nay đông vui như ngày hội. Khoảng 8 giờ, bà con trong thôn, cả người già, thanh niên, phụ nữ, đông nhất là trẻ em đã tập trung về sân nhà văn hóa thôn, dưới chân núi Đản Khao (núi đá trắng). Ánh mắt ai cũng háo hức, tâm trạng hồi hộp chờ đợi. Cẩn thận chỉnh trang lại hai chú ngựa giấy cho thêm đẹp, đeo vào cổ mỗi chú ngựa một vòng nhạc là chùm chuông đồng quý, nghệ nhân Lù Phìn Hòa cùng người bạn diễn là Nghề Thái Chin tiến vào giữa vòng người đang quây quanh, cúi chào khán giả trong tiếng vỗ tay tán thưởng rồi bắt đầu bài múa ngựa truyền thống. Nghệ nhân điều khiển hai chú ngựa giấy di chuyển theo vòng tròn bằng những bước chân nhịp nhàng, uyển chuyển, hai tay cầm đai ngựa, lúc đưa ngựa lên cao, lúc hạ xuống thấp, khi tiến, khi lui. Với mỗi động tác lại kèm theo nhịp tay rung tạo nên tiếng nhạc ngựa rung rinh, reng reng nghe rộn rã, vui tai.
 |
| Múa ngựa giấy là di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của dân tộc Nùng Dín, xã Tung Chung Phố. |
Qua sự điều khiển của người múa, “chàng ngựa” và “nàng ngựa” giấy từ lúc nhẩn nha gặm cỏ trên đồng, tung vó hí vang, rồi làm quen nhau, cùng nhau dạo chơi. Hấp dẫn nhất là khi đôi ngựa bày tỏ tình cảm yêu thương, quấn quýt lấy nhau, sau đó lại thể hiện sự giận hờn, phi nước đại, vươn cổ, quay lưng tung vó đá nhau… Rồi trở lại làm hòa, đùa giỡn cùng nhau, càng quyến luyến với nhau hơn. Cảnh hai phụ nữ mang mẹt ngô, cỏ khô ra nhử bắt ngựa cũng được tái hiện sinh động, phải nhử đến lần thứ 3 thì hai chú ngựa mới đồng ý để cho người bắt... Mỗi cung bậc cảm xúc của đôi ngựa thể hiện bằng nhịp múa và tiếng nhạc ngựa khoan thai hay dồn dập, nhẹ nhàng hay mạnh mẽ. Điều đó cũng được thể hiện sinh động qua nét mặt, ánh mắt biểu cảm của nghệ nhân. Vì thế, mỗi lúc động tác múa ngựa lên đến cao trào, khán giả lại rào rào vỗ tay thích thú. Hai nghệ nhân càng thêm hưng phấn, người và ngựa giấy như hòa làm một, thăng hoa trong mỗi cảm xúc, từng bước chân, tiếng nhạc.
Lần đầu được xem biểu diễn múa ngựa giấy, tôi cũng như bị “thôi miên”, ánh mắt hút theo từng động tác, tâm hồn, cảm xúc thì hòa theo tiếng nhạc ngựa. Đưa tôi vào thôn Văng Leng tìm hiểu nghệ thuật múa ngựa giấy, anh Trần Xuân Khánh, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Tung Chung Phố cũng trầm trồ: Mình đã nhiều lần được xem nghệ nhân Lù Phìn Hòa biểu diễn múa ngựa giấy, nhưng lần nào cũng thấy hấp dẫn, mới mẻ, xem rồi lại muốn xem nữa, không biết chán…
“Giữ lửa” cho điệu múa thiêng
Nghệ nhân Lù Phìn Hòa chia sẻ với tôi: Với dân tộc Nùng Dín, con ngựa rất quan trọng, vừa là phương tiện thồ hàng, vừa là người bạn thân thiết trong mỗi gia đình. Múa ngựa giấy là điệu múa truyền thống độc đáo chỉ dân tộc Nùng Dín mới có và ở Mường Khương hiện nay chỉ còn lưu truyền ở thôn Văng Leng. Điệu múa này xưa kia chỉ được biểu diễn trong những đám hiếu của người Nùng Dín. Đôi ngựa giấy tượng trưng cho lễ vật mà con gái đi lấy chồng dâng lên cha mẹ đẻ của mình khi họ qua đời, để cha mẹ ở thế giới bên kia có ngựa thồ hàng. Điệu múa ngựa giấy được coi là điệu múa thiêng, là nghi lễ hiến tế lễ vật trong đám hiếu của người Nùng Dín, thể hiện nghĩa cử “Đền ơn đáp nghĩa”, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” cao đẹp. Ngày nay, điệu múa ngựa độc đáo được đưa đi biểu diễn trong những hội diễn, hội thi văn nghệ quần chúng và cả những dịp vui như ngày hội đại đoàn kết toàn dân tộc, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu với đồng bào Nùng Dín ở Mường Khương.
Sau bài múa ngựa độc đáo, nghệ nhân Lù Phìn Hòa lau những giọt mồ hôi lấm tấm trên trán, nở nụ cười tươi mời một số học sinh vào để truyền dạy điệu múa mang đậm bản sắc của dân tộc mình. Các em học sinh lần đầu được múa ngựa giấy tỏ ra rất thích thú, hăng say luyện tập. Nghệ nhân Lù Phìn Hòa nhiệt tình chỉ dạy cho các cháu từ tay cầm đai ngựa, cầm nhạc ngựa sao cho đúng, đến từng bước chân, động tác di chuyển khéo léo, sự kết hợp giữa “chàng ngựa” và “nàng ngựa” sao cho uyển chuyển, đẹp mắt… Theo nghệ nhân Lù Phìn Hòa, kỹ thuật khó nhất của điệu múa ngựa giấy là phải di chuyển bước chân theo vòng tròn như vòng quay của cối xay, đồng thời tay rung nhạc ngựa tạo nên tiếng nhạc sinh động. Bài múa hay phải có sự kết hợp hài hòa, nhịp nhàng giữa hai người điều khiển “chàng ngựa” và “nàng ngựa”. Người múa ngựa điêu luyện phải thể hiện được cảm xúc trong mỗi động tác, cử chỉ, nét mặt, thì bài múa mới có hồn. Muốn múa ngựa đẹp thì phải luyện tập thường xuyên, sao cho bước chân di chuyển nhẹ nhàng, uyển chuyển, thanh thoát…
Không để múa ngựa thất truyền
Múa ngựa giấy được coi là điệu múa thiêng của dân tộc Nùng Dín ở Mường Khương. Vậy mà, vì nhiều lý do, trong thời gian dài, điệu múa này không được biểu diễn, dần chìm vào lãng quên và có nguy cơ bị mai một. Được biết, ở thôn Văng Leng, ngoài nghệ nhân Lù Phìn Hòa, chỉ có 3 người nữa biết múa ngựa giấy thành thục là các anh: Nghề Thái Chin, Nghề Thái Long và Nghề Thái Liền. Còn kỹ thuật làm ngựa giấy cũng không đơn giản và ít người biết làm. Từ lúc đan khung, cắt giấy, dán giấy, trang trí cho ngựa giấy đẹp cũng phải mất 3 ngày mới làm xong một chú ngựa. May thay, sau “giấc ngủ” dài, điệu múa này đã được đánh thức. Một trong những người dành nhiều tâm huyết và có công khôi phục lại điệu múa ngựa giấy đặc sắc của dân tộc Nùng Dín là Thạc sĩ Vàng Thung Chúng, Trưởng phòng Xây dựng nếp sống văn hóa và gia đình, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch.
Trò chuyện với tôi, ông Chúng tâm sự: Múa ngựa giấy không chỉ là điệu múa thiêng của riêng dân tộc Nùng Dín, mà còn là nghệ thuật biểu diễn đặc sắc trong kho tàng các điệu múa dân gian của các dân tộc thiểu số vùng cao Tây Bắc, là di sản văn hóa phi vật thể độc đáo không thể để thất truyền. Cuối năm 2011, Dự án “Bảo tồn nghệ thuật múa ngựa giấy của người Nùng Dín, xã Tung Chung Phố, huyện Mường Khương” được triển khai. Theo đó, những nghệ nhân múa ngựa giỏi nhất thôn Văng Leng đã được mời về hướng dẫn kỹ thuật đan lát khuôn ngựa giấy cách điệu, chạm trổ giấy màu trang trí và dạy biểu diễn nghệ thuật múa ngựa giấy cho 15 học viên trẻ là người Nùng Dín ở 5 thôn, bản: Văng Leng, Páo Tủng, Na Đẩy, Na Bủ, Tùng Lâu 2. Bài múa ngựa giấy truyền thống cũng được quay phim, chụp ảnh để lưu lại làm tư liệu và được ngành văn hóa sử dụng để tuyên truyền. Dự án tuy có quy mô nhỏ, nhưng đã góp phần bảo tồn nghệ thuật múa ngựa giấy của dân tộc Nùng Dín ở Mường Khương, đưa điệu múa này thoát khỏi nguy cơ mai một, đồng thời giới thiệu rộng rãi để mọi người khắp nơi biết đến.
Buổi trưa, mặt trời đã lên cao quá đỉnh núi Đản Khao, chúng tôi chia tay nghệ nhân Lù Phìn Hòa và bà con thôn Văng Leng để trở về thành phố. Dư âm của điệu múa ngựa giấy đầy bản sắc dưới chân núi đá trắng đã để lại trong tôi những cảm xúc không bao giờ phai. Văng Leng, hẹn ngày trở lại!
