Hàng giả, hàng nhái tràn lan, sàn thương mại điện tử vẫn là 'người trung gian vô tội'?

Sàn thương mại điện tử tràn ngập hàng giả

Dù đã bước vào giai đoạn “cao điểm” kiểm soát thị trường, tình trạng hàng giả, hàng nhái vẫn đang len lỏi, thậm chí tràn lan trên nhiều sàn thương mại điện tử (TMĐT) lớn như Shopee, TikTok Shop hay Lazada. Việc mua bán hàng kém chất lượng, vi phạm sở hữu trí tuệ vẫn ngang nhiên diễn ra, bất chấp các nỗ lực kiểm tra, xử lý từ cơ quan chức năng và lời hứa siết chặt của các nền tảng.

Chỉ cần gõ từ khóa đơn giản như “đồng hồ Rolex”, “túi LV”, “giày Gucci”, “dép Adidas” trên Shopee, người tiêu dùng sẽ nhanh chóng nhìn thấy hàng loạt kết quả với mức giá rẻ bất ngờ — chỉ từ vài trăm nghìn đồng, thậm chí từ vài chục nghìn cũng có.

Đáng nói, những sản phẩm này đều là hàng “nhái” nhưng được bày bán công khai như hàng thật, với ảnh chụp lung linh và mô tả “xịn sò”. Trong khi hàng chính hãng có giá từ vài triệu đến hàng trăm triệu đồng, thì “bản sao” trên Shopee chỉ bằng một phần rất nhỏ, thậm chí rẻ hơn hàng trăm lần.

Để “lách luật” và tránh bị sàn TMĐT chặn hoặc kiểm duyệt, các chủ shop thường sử dụng chiêu trò viết tắt hoặc cố tình xuyên tạc tên thương hiệu. Ví dụ, sản phẩm “đạo nhái” Louis Vuitton được ghi là “LV”, “Louis V”, hoặc “L V” (cách quãng), trong khi Dior sẽ bị biến tấu thành “Dì O”, “D10r” hay “D.or”. Những cách viết này đủ để người mua nhận biết, nhưng lại gây bất cập cho hệ thống thuật toán của sàn tự động phát hiện vi phạm.

Nhiều người dễ bị hấp dẫn bởi mức giá rẻ, đánh giá ảo và hình ảnh “lung linh” do shop tự dàn dựng.

Nhiều shop còn cố tình không đề cập gì đến tên thương hiệu trong phần mô tả sản phẩm, nhưng lại sử dụng hình ảnh sản phẩm chính hãng, logo thương hiệu in trên bao bì hoặc gắn trên sản phẩm để thu hút người tiêu dùng.

Ngoài ra, việc giao hàng qua bên thứ ba khiến quy trình kiểm tra hàng hóa diễn ra khó khăn hơn, bởi sản phẩm được đóng gói kỹ, nhãn hiệu thường chỉ lộ ra khi đã đến tay người nhận.

Người tiêu dùng, đặc biệt là những người trẻ hay người có thu nhập trung bình, dễ bị hấp dẫn bởi mức giá rẻ, đánh giá ảo và hình ảnh “lung linh” do shop tự dàn dựng. Chị Hương Thảo (23 tuổi, Hà Nội), một nhân viên văn phòng chia sẻ: “Biết là hàng không phải chính hãng nhưng với giá vài trăm nghìn mà nhìn cũng giống thật, mình nghĩ mua để dùng vài lần cũng được. Nhưng có lần nhận về thì sản phẩm có mùi hóa chất rất nặng, đế giày bong ra sau 2 lần đi.”

Thực tế, khi mua hàng online, rất khó để người tiêu dùng kiểm soát nguồn gốc, chất lượng sản phẩm nếu không có kiến thức phân biệt hay sự cảnh báo từ sàn. Trong khi đó, cơ chế xử lý hiện tại vẫn chủ yếu dựa vào người mua phản ánh sau khi đã nhận hàng, khi việc mua bán đã xảy ra.

Cần khơi thông "điểm mù" trong công tác quản lý

Trước áp lực từ dư luận và cơ quan quản lý, nhiều sàn thương mại điện tử đã triển khai các biện pháp kỹ thuật để phát hiện, gỡ bỏ sản phẩm vi phạm. Hệ thống kiểm duyệt nội dung sản phẩm và cảnh báo tự động cũng đã được áp dụng, đặc biệt đối với những sản phẩm có dấu hiệu vi phạm nhãn hiệu, giả mạo thương hiệu.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, các công cụ kỹ thuật này vẫn chưa đủ mạnh để chặn đứng hàng giả, hàng nhái "núp bóng" trên sàn. Phần lớn các sản phẩm vi phạm chỉ bị phát hiện và xử lý khi có phản ánh của người tiêu dùng hoặc sau khi cơ quan chức năng vào cuộc. Nhiều nhà bán hàng còn thay đổi tên shop, mở shop mới, hoặc sử dụng tài khoản ẩn danh để tiếp tục kinh doanh "nốt" hàng tồn.

Theo luật sư Lê Hồng Hiển, để giải bài toán này, cần số hóa toàn bộ quy trình kiểm tra và xử lý vi phạm và tăng cường vai trò giám sát xã hội, từ người tiêu dùng cho đến cơ quan chức năng

“Từ phản ánh của người tiêu dùng, dữ liệu kiểm tra đến biên bản xử phạt, tất cả cần minh bạch, công khai, để người dân, doanh nghiệp”, ông nhấn mạnh “Không thể xem các sàn TMĐT hay đơn vị vận chuyển là ‘người trung gian vô tội’. Nếu tiếp tay cho việc tiêu thụ hàng giả, họ phải chịu trách nhiệm và đối mặt với các chế tài nghiêm khắc hơn”.

Cùng góc nhìn pháp lý, luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) cho rằng: “Cần một chiến lược đồng bộ và cải cách thực chất để ứng phó với tình trạng hàng giả trong môi trường TMĐT và logistics đang phát triển mạnh.”

Theo đó, hành lang pháp lý hiện hành chủ yếu dựa trên Nghị định 52/2013/NĐ-CP đã trở nên lỗi thời và thiếu chế tài cụ thể để xử lý các sàn TMĐT hoặc đơn vị giao vận khi có hành vi tiếp tay bán hàng giả. Mặc dù, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 đã bổ sung trách nhiệm kiểm soát thông tin hàng hóa cho các nhà cung cấp nền tảng, song vẫn cần cơ chế hậu kiểm thực chất và chế tài đủ mạnh để đảm bảo việc thực thi không chỉ nằm trên giấy.

Luật sư Tuấn cũng nhấn mạnh đến vai trò của các đơn vị logistics, đặc biệt là những doanh nghiệp vận chuyển hàng xuyên biên giới. Đây đang là “điểm mù” trong công tác quản lý, bởi việc kiểm tra, xác minh chủ thể gửi hàng và truy xuất nguồn gốc vẫn chưa được thực hiện đồng bộ.

Ngoài ra, có thể xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu liên thông về hàng hóa, bao gồm thông tin sản phẩm, mã số mã vạch, chứng nhận kiểm định… giữa các cơ quan quản lý như Bộ Công Thương, Bộ Y tế, Tổng cục Quản lý thị trường, Hải quan,... nhằm giảm thiểu gian lận trong khai báo và tăng khả năng truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng.

Đáng nói, vai trò truyền thông và trách nhiệm công bố thông tin của doanh nghiệp vẫn cần được đặt lên hàng đầu. Các nhãn hàng, đại lý phân phối phải có nghĩa vụ chứng minh nguồn gốc sản phẩm, công khai thông tin pháp lý và phối hợp khi bị điều tra. Nếu cố tình tiếp tay hoặc bao che, doanh nghiệp cần bị xử lý cả trách nhiệm dân sự và hình sự theo Luật Cạnh tranh và Bộ luật Hình sự.