Giữ hồn dân tộc từ tín ngưỡng thờ Mẫu

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ - di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận - không chỉ tôn vinh hình tượng người phụ nữ trong văn hóa Việt, mà còn mang đậm tính nhân văn, hướng thiện, gắn kết cộng đồng.

Thực tế cho thấy, hoạt động thực hành tín ngưỡng này đang phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo nghệ nhân, thanh đồng và người dân tham gia. Tuy nhiên, cùng với sự lan rộng là những biểu hiện lệch chuẩn như mê tín, thương mại hóa, phô trương, lãng phí…, đặt ra nhiều thách thức trong công tác bảo tồn.

Phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Danh Hoà, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển xung quanh nội dung này. Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Ông Phan Tấn Linh, Bí thư Huyện uỷ huyện Nghi Xuân; Ông Nguyễn Danh Hoà, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển; Nghệ nhân ưu tú Phạm Quang Hồng tặng hoa cho các nghệ nhân, thanh đồng tham gia Liên hoan Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ tại Đền Thánh Mẫu, xã Xuân Lam.
Ông Phan Tấn Linh, Bí thư Huyện uỷ huyện Nghi Xuân; Ông Nguyễn Danh Hoà, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển; Nghệ nhân ưu tú Phạm Quang Hồng tặng hoa cho các nghệ nhân, thanh đồng tham gia Liên hoan Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ tại Đền Thánh Mẫu, xã Xuân Lam.

- Thưa ông, sau khi UNESCO công nhận “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản này đã được diễn ra như thế nào?

- Ông Nguyễn Danh Hoà: Sau khi UNESCO ghi danh “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2016, nhiều chương trình hành động đã được triển khai nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản này. Cụ thể đó là đã tập trung vào các nội dung như nhận diện và tư liệu hóa di sản; tăng cường giáo dục, tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng; hỗ trợ hoạt động thực hành và truyền dạy trong cộng đồng; tôn vinh nghệ nhân và các cá nhân có đóng góp tích cực…

Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cũng đã chỉ đạo các địa phương xây dựng kế hoạch cụ thể, lồng ghép trong các hoạt động văn hóa, giáo dục và phát triển du lịch. Năm 2022, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã tổ chức Hội nghị đánh giá kết quả thực hiện chương trình tại Hưng Yên, đồng thời đề xuất phương hướng tiếp tục triển khai cho giai đoạn 2023 - 2028. Những hành động này thể hiện nỗ lực đồng bộ của Nhà nước trong việc gìn giữ một di sản không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là một phần hồn cốt văn hóa Việt.

Nhiều sự kiện được tổ chức nhằm tôn vinh và quảng bá tín ngưỡng, nhằm khẳng định vai trò của di sản sau khi được UNESCO ghi danh, đồng thời triển khai các cam kết của Chính phủ Việt Nam với UNESCO. Bên cạnh đó, các hoạt động thực hành tín ngưỡng như hầu đồng, lễ hội thờ Mẫu ngày càng phổ biến, được tổ chức rộng rãi hơn. Cộng đồng thực hành - bao gồm thanh đồng, cung văn, con nhang đệ tử - tích cực tham gia bảo tồn và truyền dạy di sản. Tuy nhiên, cũng đã xuất hiện hiện tượng thương mại hóa và những hiểu lầm về di sản, đòi hỏi sự quản lý, hướng dẫn kịp thời từ cơ quan chức năng.

Có thể khẳng định, việc UNESCO công nhận đã giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của di sản, thúc đẩy các hoạt động giáo dục, truyền thông nhằm giúp người dân hiểu đúng và thêm tự hào về tín ngưỡng truyền thống này. Đồng thời, tín ngưỡng thờ Mẫu đã trở thành một điểm nhấn trong phát triển du lịch văn hóa, với các địa danh như Phủ Dầy, đền Bảo Lộc, đền Sòng… thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Tóm lại, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đã nhận được sự quan tâm đặc biệt từ cộng đồng và các cơ quan chức năng sau khi được UNESCO công nhận. Các hoạt động bảo tồn, phát huy và quảng bá di sản được triển khai đồng bộ, góp phần giữ gìn và phát triển một nét văn hóa đặc sắc của người Việt.

Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc trong một giá hầu.
Nghệ nhân Đoàn Văn Bắc trong một giá hầu.

- Như ông đã đề cập, tín ngưỡng thờ Mẫu hiện nay bên cạnh mặt tích cực cũng đang đối mặt với những hiện tượng tiêu cực như mê tín dị đoan, thương mại hóa, lãng phí… Vậy theo ông, cần có định hướng như thế nào để bảo tồn đúng đắn và giữ gìn giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc?

- Ông Nguyễn Danh Hoà: Đây là câu hỏi rất quan trọng. Bên cạnh những đóng góp tích cực cho việc bảo tồn bản sắc văn hóa, tín ngưỡng thờ Mẫu hiện cũng đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là các biểu hiện lệch chuẩn như mê tín dị đoan, thương mại hóa, lãng phí trong nghi lễ.

Theo tôi, để bảo tồn đúng đắn và phát huy giá trị văn hóa tinh thần của tín ngưỡng này, cần tăng cường công tác quản lý Nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách. Phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước và các tổ chức liên quan trong việc giám sát, quản lý và cấp phép hoạt động tín ngưỡng. Cần phân biệt rạch ròi giữa hoạt động tín ngưỡng chân chính với các hành vi trục lợi tâm linh, từ đó xử lý nghiêm minh các vi phạm.

Đồng thời, phải đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục cộng đồng, giúp người dân hiểu đúng về tín ngưỡng thờ Mẫu - xem đó là giá trị văn hóa chứ không phải công cụ cầu tài, cầu danh. Cần xây dựng tài liệu hướng dẫn thực hành tín ngưỡng chuẩn mực, tránh hình thức phô trương, tốn kém, gây lãng phí.

Đặc biệt, cần khuyến khích nghệ nhân, thanh đồng, cung văn chân chính tham gia truyền dạy, phổ biến tri thức truyền thống, giữ gìn nét đẹp nghi lễ hầu đồng và hệ thống thần linh. Có thể thành lập các Câu lạc bộ văn hóa thờ Mẫu có định hướng, tạo không gian trao đổi kinh nghiệm giữa những người thực hành.

Phát triển du lịch tâm linh cần gắn với giáo dục văn hóa, lịch sử, tránh biến di sản thành sản phẩm thương mại đơn thuần. Quy hoạch các điểm thờ tự và tổ chức lễ hội một cách chuyên nghiệp, tiết kiệm, có trọng điểm. Đồng thời, khuyến khích các nhà nghiên cứu tiếp tục làm sâu các giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu, cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn, tăng cường hợp tác với UNESCO và các tổ chức quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm.

Tôi cho rằng, bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu không chỉ là gìn giữ một hình thức văn hóa, mà còn là bảo vệ một phần hồn cốt của dân tộc Việt Nam. Muốn vậy, cần sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, cộng đồng và giới nghiên cứu, để di sản này không bị biến tướng mà ngày càng lan tỏa đúng với giá trị vốn có.

- Được biết thời gian qua, Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển thường xuyên phối hợp với các địa phương tổ chức Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Ông có thể chia sẻ một số kết quả nổi bật?

- Ông Nguyễn Danh Hoà: Đúng vậy! Thời gian qua, Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển đã tích cực tổ chức nhiều chương trình liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại các địa phương như Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Lào Cai và Nghệ An. Các sự kiện này thu hút đông đảo nghệ nhân, thanh đồng, thủ nhang và cộng đồng tín ngưỡng tham gia, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đã được UNESCO công nhận.

Các liên hoan mang lại hiệu quả tích cực không chỉ về mặt bảo tồn mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng. Qua đó, nghi lễ hầu đồng, hát văn và các nghi thức truyền thống được gìn giữ, giới thiệu đến thế hệ trẻ và công chúng. Những nghệ nhân, cung văn, thanh đồng có cơ hội chia sẻ kinh nghiệm, truyền dạy tri thức quý giá.

Chúng tôi đã tổ chức Liên hoan tại Đền Mẫu Phủ Sung (Thanh Hóa) quy tụ hơn 20 nghệ nhân, thanh đồng tham gia thực hành nghi lễ và diễn xướng chầu văn. Tại Đền Thánh Mẫu (Hà Tĩnh), liên hoan có sự tham gia của nhiều nghệ nhân ưu tú và chính quyền địa phương, nhằm tôn vinh và quảng bá giá trị di sản. Trong khuôn khổ Lễ hội Đền Ông Hoàng Mười (Nghệ An), Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển đã chỉ đạo Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn di sản Văn hoá Quốc gia tổ chức một liên hoan, thực hiện Chương trình hành động quốc gia về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.

- Xin cảm ơn ông!

vanhoavaphattrien.vn

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống là cách để nhiều cộng đồng dân tộc gìn giữ cội nguồn, nuôi dưỡng bản sắc trong đời sống hiện đại. Với đồng bào Tày ở xã Văn Chấn, điệu múa Then, tiếng đàn tính, nét đặc sắc văn hóa truyền thống vốn gắn bó với ký ức của cha ông được hồi sinh, gìn giữ trong sinh hoạt của Câu lạc bộ múa Then Tày thôn Thác Vác. Từ những điệu múa ấy, tình yêu văn hóa Tày ngày càng được lan tỏa, hun đúc niềm tự hào, gắn kết cộng đồng.

Khi điện ảnh trở thành bài học lịch sử sống động cho thế hệ trẻ

Khi điện ảnh trở thành bài học lịch sử sống động cho thế hệ trẻ

Trong nỗ lực đổi mới phương pháp giáo dục, nhiều trường học đã tìm đến điện ảnh như một kênh trực quan giúp học sinh tiếp cận lịch sử. Qua hình ảnh, âm thanh và câu chuyện từ quá khứ, các em không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn nuôi dưỡng tình yêu quê hương, ý thức trách nhiệm với Tổ quốc.

Gia đình Haha - Vì một Việt Nam hạnh phúc

Gia đình Haha - Vì một Việt Nam hạnh phúc

Sáng 13/9, UBND xã Bản Liền phối hợp với Trung tâm Truyền thông Tài nguyên và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức chương trình “Du lịch trải nghiệm và hoạt động thiện nguyện trồng tre Lục Trúc, dẻ Trùng Khánh” trong khuôn khổ chương trình thiện nguyện xã hội “Gia đình Haha – Vì một Việt Nam hạnh phúc”.

Luồng sinh khí mới của phim chiến tranh cách mạng

Luồng sinh khí mới của phim chiến tranh cách mạng

Phim đề tài chiến tranh là một phần đặc biệt quan trọng trong di sản điện ảnh cách mạng Việt Nam, đã chứng minh được giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật với thời gian, cũng như những đóng góp tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai bên chiến tuyến, từ đó hàn gắn vết thương chiến tranh, tăng cường hợp tác hữu nghị.

Tìm lại ký ức xưa qua đồ chơi truyền thống

Tìm lại ký ức xưa qua đồ chơi truyền thống

Giá trị truyền thống trong những món đồ chơi Trung thu cổ truyền tưởng chừng bị lãng quên trong thời gian dài, nay bỗng trở lại và được nhiều người đón nhận. Những ngày gần tới Rằm Trung thu, trên khắp phố phường Hà Nội, đặc biệt là tại khu phố cổ, nhiều cửa hàng bắt đầu trưng bày đồ chơi trung thu với sắc màu rực rỡ, đủ loại đồ chơi truyền thống, dệt nên mùa trăng rằm vừa hoài niệm, vừa tươi mới.

Trend book club lan tỏa trong giới trẻ

Trend book club lan tỏa trong giới trẻ

Không chỉ dừng lại ở thói quen đọc sách cá nhân, ngày nay nhiều bạn trẻ tìm đến các book club (câu lạc bộ sách) như một không gian gặp gỡ, chia sẻ và nuôi dưỡng đam mê tri thức. Từ những quán cà phê nhỏ, thư viện cộng đồng đến các nhóm trực tuyến, phong trào sinh hoạt câu lạc bộ sách đang trở thành một xu hướng văn hoá mới, góp phần khơi dậy tinh thần đọc và hình thành cộng đồng gắn kết bằng tri thức.

Xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt

Xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt

Theo thông tin từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính vừa ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025 về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 18, năm 2025) đối với 4 di tích.

Khai mạc Trại sáng tác Văn học - Nghệ thuật tại xã Võ Lao

Khai mạc Trại sáng tác Văn học - Nghệ thuật tại xã Võ Lao

Chiều 11/9, tại xã Võ Lao, Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật tỉnh phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức khai mạc Trại sáng tác văn học - nghệ thuật. Đây là trại sáng tác cấp xã đầu tiên được triển khai theo hình thức phối hợp giữa Hội với cơ sở, sau khi hệ thống tổ chức bộ máy được sắp xếp theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Người “giữ lửa” văn hóa Cao Lan

Người “giữ lửa” văn hóa Cao Lan

Ở tuổi 76, nghệ nhân ưu tú Lạc Tiên Sinh vẫn say mê công việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Cao Lan. Ông được ví như người "giữ lửa" cho làn điệu Sình ca, một loại hình dân ca độc đáo của dân tộc Cao Lan đang có nguy cơ mai một.

fb yt zl tw