Một trong những hành vi vi phạm phổ biến là việc doanh nghiệp, cơ sở sản xuất nhỏ lẻ sử dụng trái phép mã số, mã vạch của doanh nghiệp khác đã được cấp hợp lệ. Điều này khiến người tiêu dùng không thể phân biệt thật, giả bằng mắt thường hoặc quét mã đơn thuần.
Một lỗ hổng khác là sản phẩm có gắn mã số, mã vạch nhưng không được kê khai trên Hệ thống cơ sở dữ liệu mã số, mã vạch quốc gia (VNPC). Khi người tiêu dùng, cơ quan chức năng quét mã, không truy xuất được thông tin. Tình trạng này do nhiều doanh nghiệp sau khi được cấp mã số, mã vạch đã không thực hiện nghĩa vụ kê khai thông tin sản phẩm theo quy định hoặc cố tình né tránh để không bị truy xuất.
Thị trường cũng xuất hiện ngày càng nhiều sản phẩm dán mã vạch chưa từng được cấp bởi tổ chức quản lý có thẩm quyền tại Việt Nam (GS1 Việt Nam) và không tồn tại trong bất kỳ hệ thống dữ liệu chính thống nào. Phổ biến là ở các sản phẩm hàng hóa bán online, hàng xách tay không rõ xuất xứ hoặc hàng hóa sản xuất không phép. Đáng lo ngại hơn, một số doanh nghiệp cố tình tạo ra mã số giống cấu trúc mã thật, đánh lừa người tiêu dùng và cả hệ thống phân phối. Trong khi đó, các siêu thị, cửa hàng nhỏ lẻ thường chỉ kiểm tra mã bằng phần mềm nội bộ, không đối chiếu dữ liệu trên VNPC đã tạo điều kiện để mã giả “lọt lưới”.
Một hình thức tinh vi hơn là việc doanh nghiệp trong nước sử dụng mã số, mã vạch của nước ngoài, nhưng không có bất kỳ giấy tờ ủy quyền, xác thực nào từ chủ sở hữu nước ngoài. Thời gian qua, nhiều mặt hàng như sữa ngoại, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng cao cấp liên tục bị phát hiện. Điển hình như vụ việc hơn 600 loại sữa bị làm giả gắn tem mác mã vạch Mỹ, Australia được phân phối bởi mạng lưới bao gồm chín công ty với các dòng sữa giả phổ biến như: Cilonmum, Talacmum, Colos 24h Premium, Bold Milk, Sure IQ Sure Gold,...
Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực mã số, mã vạch cảnh báo việc bãi bỏ thủ tục xác thực mã nước ngoài như hiện nay tại Nghị định số 13/2022/NĐ-CP đang mở đường cho mã vạch không rõ nguồn gốc len lỏi vào thị trường.
Nếu không được xác thực và kiểm soát, mã vạch nước ngoài có thể trở thành “tấm hộ chiếu” giả giúp hàng lậu, hàng giả xâm nhập thị trường. Thực tế, nhiều thương hiệu sữa nhập khẩu nổi tiếng đã nhiều lần bị làm giả tại Việt Nam và rất khó xử lý nếu không có cơ sở xác minh mã gốc. Vì thế, bên cạnh việc xác thực mã số, mã vạch nước ngoài, cần ban hành hướng dẫn chi tiết về các điều kiện sử dụng mã số, mã vạch nước ngoài trong lưu thông thương mại nội địa.
Doanh nghiệp sau khi được cấp mã số, mã vạch cần phải kê khai đầy đủ thông tin sản phẩm trên VNPC. Đồng thời, các đơn vị phân phối như siêu thị, cửa hàng tiện lợi cũng cần kết nối phần mềm bán hàng với hệ thống này để kiểm tra thông tin, ngăn chặn sản phẩm không rõ nguồn gốc.
Song song với mã vạch truyền thống, cần đẩy mạnh ứng dụng các giải pháp xác thực nâng cao như truy xuất nguồn gốc điện tử, tem chống giả thông minh, tích hợp đa lớp bảo mật và khả năng xác minh tức thời qua điện thoại thông minh, trong đó mỗi sản phẩm cần có một mã định danh duy nhất, không thể sao chép và được liên kết với hệ thống dữ liệu xác thực trung tâm, giúp cả người tiêu dùng lẫn nhà phân phối kiểm tra nhanh chóng nguồn gốc.
Cùng với đó, mỗi người tiêu dùng cần là một “chốt chặn” quan trọng, với việc được trang bị kỹ năng kiểm tra mã sản phẩm, biết sử dụng các ứng dụng truy xuất chính thống thay vì chỉ dựa vào ứng dụng quét mã chung chung không kết nối với cơ sở dữ liệu gốc. Cơ quan quản lý nhà nước cần thường xuyên kiểm tra thị trường, kết hợp dữ liệu từ VNPC để phát hiện sai phạm về mã số, mã vạch, đồng thời, truyền thông rõ ràng đến người dân về quy chuẩn mã số, mã vạch và cách nhận biết các vi phạm.
