Đồng bào Thái ở Bản Áng (xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La), những ngày cuối tháng 3 vừa qua đã tưng bừng tổ chức Lễ hội Hết Chá.
Lễ hội diễn ra với nhiều hoạt động hấp dẫn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, được xem là sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách đến tìm hiểu và khám phá Mộc Châu.
Các hoạt động tại Lễ hội Hết Chá.
Lễ hội Hết Chá được bà con người Thái nơi đây tổ chức sau mỗi độ Xuân về, hoa Ban, hoa Mận nở rực rỡ khắp núi rừng. Các nghi thức - nghi lễ trong lễ hội thường được những hộ gia đình hay từng cá nhân có điều kiện luân phiên nhau đứng ra tổ chức. Họ được gọi là chủ tế, chuẩn bị đầy đủ mọi thứ và mời ba vị thầy mo khấn mời thần linh về đây dự hội.
Lễ hội gồm hai phần lễ và hội. Ở phần lễ, ngay từ sáng sớm chủ lễ và các thầy mo đã làm thủ tục cúng thổ thần, thần linh, thần cây đa, sư phụ hết chá để báo cáo việc tổ chức lễ hội.
Trong đó, nét đặc sắc của lễ hội chính là nghi lễ rước hoa Mạ, hoa Ban và cây Nêu về sân khấu - nơi diễn ra Lễ hội. Ngay sau nghi lễ là phần hội với các trò chơi dân gian vui nhộn như tung còn, tó má lẹ, đi cầu kiều… Cùng với đó là những điệu xòe uyển chuyển, nhịp nhàng, duyên dáng quanh cây Nêu hòa cùng tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã và những âm thanh trầm bổng các loại nhạc cụ dân tộc khác...
Với đồng bào Thái ở đây, Lễ hội Hết Chá là hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh sâu sắc; đồng thời là lễ hội đoàn kết cộng đồng, cùng giúp nhau vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Đây cũng là dịp để người dân tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, mọi người ấm no hạnh phúc; thể hiện ý thức gắn kết cộng đồng dân tộc Thái, cùng nhau bước vào mùa vụ mới.
Về nguồn gốc của Lễ hội này, người dân xã Đông Sang kể lại rằng, xưa kia, người Thái rất nghèo, không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy cúng cũng vừa là người bốc thuốc nam, đã chữa khỏi bệnh cho những người ốm và thầy cúng nhận họ làm con nuôi.
Hàng năm, thầy cúng tổ chức Lễ hội Hết Chá chính là lễ tạ ơn của những người được thầy mo chữa khỏi bệnh; đồng thời là lễ tạ ơn trời đất, tổ tiên, thần linh đã giúp cho con người sống ở trần gian duy trì được cuộc sống, đoàn kết xây dựng bản làng và cầu cho người khang vật thịnh, mưa thuận gió hòa để mùa màng bội thu. Mang ơn thầy các con nuôi lại đến tạ ơn, nhưng lúc đó là thời điểm đầu năm đang bận rộn cho Tết nên thầy mo ấn định lễ tạ ơn tổ chức vào tháng 3 hàng năm.
Trải qua thời gian, Lễ hội Hết Chá có những thay đổi, mai một. Nhằm giữ gìn, phát huy các giá trị, bản sắc văn hóa dân tộc, cùng với sự hỗ trợ của Ủy ban nhân dân huyện Mộc Châu, sự chung tay của chính quyền địa phương, nhân dân Bản Áng đã sưu tầm và phục dựng lại Lễ hội Hết Chá để gìn giữ cho thế hệ con cháu sau này. Thường niên, từ năm 2008 đến nay, khi hoa Ban sắc trắng, hoa Mạ ánh vàng thì Lễ hội Hết Chá lại tưng bừng được diễn ra tại nơi đây.
Lễ hội Hết Chá của đồng báo Thái ngày nay không chỉ là dịp tạ ơn thầy thuốc, thầy mo đã cứu chữa khỏi bệnh cho dân bản, mà còn giáo dục và dạy con cháu cách làm ăn, cách sống. Lễ hội còn có ý nghĩa cầu sức khỏe, may mắn, mưa thuận, gió hòa cho dân bản; đồng thời là dịp để trai gái gặp gỡ, thành vợ, thành chồng.
Đồng bào dân tộc Thái xưa chủ yếu sống dựa vào thiên nhiên, chính vì vậy việc tìm thức ăn cũng dựa vào săn bắn, hái lượm. Tại Lễ hội, các nghệ nhân đã tái hiện lại một chuyến đi săn, bắt cá dưới suối; cách người Thái xưa tập cho trâu cày ruộng.
Cùng với đó là các tiết mục kịch câm dí dỏm, vui nhộn được biểu diễn đan xen để phê phán những thói hư tật xấu, khích lệ những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống thường nhật. Ngoài ra, người dân và du khách còn được tham gia các trò chơi dân gian, xem cách người Thái xưa lấy lửa bằng tre và thưởng thức những món ăn dân tộc hấp dẫn.
Với những giá trị lịch sử, những nét văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, Lễ hội Hết Chá của đồng bào Thái bản Áng đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2016.
