Cô đỡ thôn bản – Những 'người giữ cửa sinh' nơi vùng cao

Từng được coi là "điểm đen" về tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ sơ sinh, nhiều vùng sâu, vùng xa ở Việt Nam giờ đây đã chứng kiến những thay đổi tích cực nhờ một lực lượng đặc biệt: các cô đỡ thôn bản – những người phụ nữ thầm lặng nhưng vô cùng dũng cảm, tận tụy chăm sóc sự sống mới giữa núi rừng.

Từ nhu cầu cấp bách đến một sáng kiến nhân văn

Vào những năm 1990, Việt Nam phải đối mặt với tỷ lệ tử vong mẹ lên đến 233/100.000 trẻ đẻ sống, tử vong sơ sinh ở mức 44‰ – cao gấp nhiều lần so với hiện nay. Đặc biệt, tại các vùng núi, nơi sinh sống của đồng bào dân tộc thiểu số, những con số này còn cao hơn do phong tục sinh con tại nhà, thiếu cán bộ y tế, điều kiện đi lại gian khó và rào cản văn hóa, ngôn ngữ.

Trước thực trạng ấy, Bệnh viện Từ Dũ đã khởi xướng một mô hình đầy sáng tạo và nhân văn: đào tạo cô đỡ thôn, bản là người dân tộc thiểu số. Đây là những phụ nữ địa phương, hiểu văn hóa, nói tiếng bản địa, gần gũi với cộng đồng – và quan trọng nhất là có thể tiếp cận các sản phụ một cách tự nhiên, an toàn.

Ba thập kỷ – hàng nghìn cô đỡ tiếp sức sự sống

Với sự đầu tư từ Nhà nước và hỗ trợ của các tổ chức trong và ngoài nước, hơn 3.000 cô đỡ thôn bản đã được đào tạo bài bản trong suốt hơn 30 năm qua. Các học viên phải trải qua ít nhất 6 tháng học lý thuyết và thực hành tại bệnh viện theo chương trình chuẩn của Bộ Y tế.

Kết quả thật đáng tự hào: không có trường hợp tai biến nào xảy ra trong quá trình các cô đỡ thực hiện nhiệm vụ. Họ đã góp phần cứu sống hàng nghìn bà mẹ, trẻ sơ sinh vùng cao – đặc biệt ở những nơi mà xe cấp cứu không thể tới kịp, hay trạm y tế xã vẫn còn cách xa hàng chục cây số đường rừng.

Lực lượng quý giá đang dần mai một

Dù đóng vai trò quan trọng, hiện nay chỉ còn 1.549 cô đỡ thôn bản đang hoạt động trong tổng số 5.111 thôn, bản đặc biệt khó khăn – tương đương chỉ khoảng 30% độ phủ. Hơn 1.500 cô đỡ đã ngừng hoạt động vì nhiều lý do: tuổi cao, mất, đi làm ăn xa, hoặc đơn giản là vì cuộc sống mưu sinh.

Đây là một sự lãng phí lớn về nguồn nhân lực y tế chất lượng cao, đặc biệt tại các vùng khó khăn – nơi mà cán bộ y tế chuyên trách vẫn chưa thể đáp ứng đầy đủ nhu cầu.

Cần một chiến lược dài hơi và bền vững

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn, để giữ vững và phát triển mạng lưới cô đỡ thôn, bản, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ Chính phủ, các bộ ngành, chính quyền địa phương và toàn xã hội.

Để tiếp tục duy trì, mở rộng đội ngũ cô đỡ thôn, bản tại các địa phương, Bộ Y tế đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành liên quan tiếp tục rà soát, đề xuất bổ sung các chính sách hỗ trợ đội ngũ cô đỡ thôn, bản đã được đào tạo để duy trì và phát triển mạng lưới này theo một lộ trình thích hợp; tăng cường kiểm tra, giám sát, chỉ đạo, đôn đốc các địa phương bố trí nguồn lực, thực thi đầy đủ các chính sách hỗ trợ cô đỡ thôn, bản trong khuôn khổ Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; huy động nguồn lực từ các đối tác phát triển, các doanh nghiệp, tổ chức xã hội trong việc đào tạo, sử dụng mạng lưới cô đỡ thôn, bản người dân tộc thiểu số.

Mặt khác, Ủy ban nhân dân các tỉnh chỉ đạo Sở Y tế phối hợp các sở, ngành liên quan xây dựng, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt đề án quy hoạch phát triển mạng lưới cô đỡ thôn, bản tại địa phương, bảo đảm lựa chọn đối tượng đào tạo để trở thành cô đỡ thôn, bản đúng địa chỉ, đúng đối tượng; bố trí ngân sách, chỉ đạo và kiểm tra, giám sát thực thi đầy đủ các chính sách hiện hành đối với đội ngũ cô đỡ thôn, bản.

Phân công cô đỡ thôn, bản phụ trách thêm địa bàn để tăng độ bao phủ cô đỡ thôn, bản tại các vùng khó khăn về chăm sóc sức khỏe sinh sản, nhất là tăng cường quảng bá hình ảnh cô đỡ thôn, bản tới cộng đồng; tổ chức các hoạt động biểu dương cô đỡ thôn, bản có thành tích xuất sắc, tạo điều kiện để các cô đỡ thôn, bản có thể giao lưu học hỏi, trao đổi kinh nghiệm thường xuyên, liên tục.

Người giữ mạch sống giữa đại ngàn

Cô đỡ thôn bản không chỉ là người đỡ đẻ. Họ là cầu nối giữa y tế hiện đại và văn hóa bản địa, là điểm tựa an toàn cho hàng nghìn sản phụ ở những nơi "trạm xá xa hơn chợ". Họ đã và đang viết nên câu chuyện về sự sống, niềm tin và sức mạnh cộng đồng – giữa những bản làng còn lắm khó khăn.

Phát huy vai trò của đội ngũ cô đỡ thôn bản không chỉ là một chính sách y tế, mà còn là một cam kết nhân văn sâu sắc: Không ai bị bỏ lại phía sau – kể cả ở những nơi xa nhất, hẻo lánh nhất.