Những bờ cát dài hoang sơ ở Bãi Thịt (Vườn quốc gia Núi Chúa, Khánh Hòa), Cù Lao Câu (Khu bảo tồn biển Hòn Cau, Lâm Đồng) hay Hòn Bảy Cạnh (Vườn quốc gia Côn Đảo, Thành phố Hồ Chí Minh) không chỉ là nơi rùa biển quý hiếm về sinh sản, mà còn ghi dấu chân những du khách và tình nguyện viên cùng học cách đồng hành với sự sống hoang dã.
Những năm gần đây, các tour du lịch sinh thái, du lịch giáo dục gắn với bảo tồn loài rùa biển đã tái định nghĩa những chuyến đi, không chỉ là “ngắm nhìn” mà còn là “hành động”, đưa rùa trở về đại dương và để con người đến gần hơn với thiên nhiên.
Hành trình kỳ diệu
Nửa đêm về sáng một ngày tháng 7 trên Hòn Bảy Cạnh, một trong những hòn đảo lớn và đẹp nhất thuộc Vườn quốc gia Côn Đảo, Nguyễn Văn Quốc Thái (sinh năm 1997, quê Tây Ninh) lần đầu tiên chứng kiến một cá thể rùa xanh (tên gọi khác là con vích) lặng lẽ ngoi lên từ biển, tìm kiếm một vị trí bằng phẳng trên bãi cát và bắt đầu đào tổ đẻ trứng.
Chỉ cách đó vài mét, Thái cùng nhóm tình nguyện viên giữ im lặng quan sát, vừa hồi hộp vừa vui mừng như được hòa mình vào một nghi thức thiêng liêng của tự nhiên. “Rùa biển là sinh vật thật đẹp và bí ẩn. Khi chứng kiến những mẹ rùa lên bờ đẻ trứng sau hàng nghìn cây số vượt đại dương, tôi cảm thấy mình cần làm điều gì đó”, Thái chia sẻ đầy hào hứng sau một đêm gần như thức trắng canh rùa cùng các cán bộ kiểm lâm Hòn Bảy Cạnh.
Đầu năm 2025, khi được một người bạn chia sẻ về chương trình bảo tồn rùa biển do Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) và Vườn quốc gia Côn Đảo phối hợp tổ chức, Quốc Thái ghi danh và may mắn được chọn. Cùng với khoảng 20 thành viên khác, Thái tham gia “đỡ đẻ” cho rùa mẹ trong đêm, gắn thẻ định danh lên mai rùa để theo dõi vòng đời và tần suất sinh sản của từng cá thể.
Nhóm bạn trẻ không chỉ có thêm kiến thức về rùa biển mà còn được học về hệ sinh thái đại dương ở Côn Đảo, các kỹ năng sống như bơi lặn, phân biệt sinh vật có độc...
Tình nguyện viên kiểm tra, giám sát khu vực ấp trứng rùa tại Vườn quốc gia Côn Đảo.
Còn tại Cù Lao Câu, hay còn gọi là đảo Hòn Cau (Khu bảo tồn biển Hòn Cau, trước đây thuộc tỉnh Bình Thuận, nay thuộc Lâm Đồng), 10 tình nguyện viên từ Đồng Nai, Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội vừa có chuyến đi đầy ý nghĩa với 1 tuần tham gia hỗ trợ bảo tồn rùa biển.
Chị Nguyễn Phương Anh, một nhân viên văn phòng đến từ Hà Nội chia sẻ, tuy chưa có duyên gặp rùa mẹ nhưng được sống giữa thiên nhiên tuyệt đẹp. Hằng ngày, nhóm tình nguyện viên, du khách và nhân viên khu bảo tồn đi bộ nhặt rác, dọn sạch các chướng ngại vật trên bãi đẻ của rùa, thu gom về nơi tập kết và xử lý. Dù vất vả, mệt nhọc nhưng đó chính là công việc vô cùng quan trọng để “chào đón rùa mẹ” trong suốt mùa đẻ trứng kéo dài từ khoảng tháng 5 đến tháng 10 hằng năm.
Cách đó không xa về phía bắc, chương trình bảo tồn rùa do cộng đồng “Gia đình em yêu thiên nhiên Việt Nam” phối hợp Vườn quốc gia Núi Chúa tổ chức cũng thu hút hàng trăm phụ huynh và em nhỏ mỗi dịp hè.
Nữ sinh Lê Nguyễn Trúc Linh (sinh năm 2003, Thành phố Hồ Chí Minh) kể lại lần đầu trải nghiệm thức canh rùa đẻ: “Đến đêm thứ 5, tổ tuần tra của tôi gặp một rùa mẹ khoảng 90-100kg. Mọi người ngạc nhiên vì chưa từng thấy rùa to lớn như vậy, nhưng rồi nhìn nó nhẹ nhàng thực hiện bản năng làm mẹ, ai cũng xúc động”. Chờ rùa mẹ đẻ xong, Linh cùng cả nhóm cẩn thận di dời ổ trứng về hố ấp nhân tạo, nhằm tăng tỷ lệ trứng nở và cân bằng giới tính rùa con.
Từ Côn Đảo tới Núi Chúa, Hòn Cau, những “đêm trắng” của rùa biển cũng chính là những đêm trắng của tình nguyện viên và du khách. Họ đến không chỉ để chiêm ngưỡng mà còn để học cách bảo vệ sự sống - từ việc gắn chíp định danh cho rùa mẹ, nhặt rác, làm sạch lưới ma, đến việc theo dõi từng ổ trứng, di dời đến nơi an toàn, ghi chép, chăm sóc và cuối cùng là thả những chú rùa con bé bỏng về với đại dương mênh mông xanh thẳm.
Anh Trần Đình Đồng, nhân viên Trạm kiểm lâm Hòn Bảy Cạnh cho biết, bên cạnh bảo vệ tài nguyên rừng, chủ quyền biển đảo, các thành viên Trạm kiểm lâm còn có nhiệm vụ đặc biệt là bảo tồn rùa biển, trong đó có việc phối hợp và hướng dẫn các đoàn du khách, tình nguyện viên tham gia các quy trình.
“Công việc vất vả, khó khăn, nhưng ai làm cũng với mong muốn bảo vệ một sinh vật quan trọng của biển khơi, để thế hệ mai sau còn được thấy rùa thật chứ không phải chỉ còn trong sách vở”, anh Đồng nhiệt tình chia sẻ.
Không còn là hoạt động ngoại khóa đơn lẻ, các chương trình tình nguyện vì rùa biển ngày càng lan rộng và được tổ chức bài bản. Các cán bộ Vườn quốc gia và tổ chức bảo tồn như IUCN, WWF Việt Nam xác định bảo tồn rùa biển không chỉ là một nhiệm vụ khoa học mà còn là hành trình giáo dục.
Lan tỏa tri thức và trách nhiệm
Với 3.260km đường bờ biển, Việt Nam là sinh cảnh của 5/7 loài rùa biển trên thế giới, gồm rùa xanh (vích), đồi mồi, đồi mồi dứa, quản đồng và rùa da. Rùa có khả năng định hướng kỳ diệu, có thể quay về nơi nó chào đời sau vài chục năm, hay xa hàng nghìn km để tiếp tục duy trì nòi giống. Trứng rùa sẽ nở sau 45-55 ngày, tuy nhiên tỷ lệ sống sót trong tự nhiên chỉ khoảng 1/1.000. Do đó, bảo tồn rùa không chỉ có tạo môi trường thuận lợi cho rùa mẹ đẻ trứng mà còn phải giữ gìn ổ trứng và ấp nở, đưa rùa con ra biển.
Theo số liệu từ Vườn quốc gia Côn Đảo, mỗi năm nơi đây có khoảng 500 cá thể rùa mẹ lên 18 bãi đẻ, khoảng 120.000 đến 150.000 rùa con nở và được thả về biển. Một số cá thể rùa trưởng thành được các nhà bảo tồn gắn thẻ tìm thấy ở Indonesia, Malaysia, thậm chí là Florida (Mỹ) đã quay về bãi đẻ ở Vườn quốc gia Núi Chúa.
Du lịch tại các khu vực này cũng phát triển theo hướng sinh thái. Theo ông Nguyễn Khắc Pho, Giám đốc Vườn quốc gia Côn Đảo, năm 2025, Vườn quốc gia chính thức tổ chức 10 tour trải nghiệm hệ sinh thái biển và trực tiếp tham gia bảo tồn rùa biển, với thời gian linh hoạt 5, 7 hoặc 10 ngày, mọi hoạt động tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc bảo tồn. Số người tham gia mỗi đợt cũng bị hạn chế, dù chi phí không nhỏ. Song với những trải nghiệm độc đáo và ý nghĩa sâu sắc, du lịch xem rùa đẻ trứng, thả rùa con về biển trở thành sản phẩm đặc trưng tại đây.
Năm 2025, Vườn quốc gia chính thức tổ chức 10 tour trải nghiệm hệ sinh thái biển và trực tiếp tham gia bảo tồn rùa biển, với thời gian linh hoạt 5, 7 hoặc 10 ngày, mọi hoạt động tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc bảo tồn. Số người tham gia mỗi đợt cũng bị hạn chế, dù chi phí không nhỏ. Song với những trải nghiệm độc đáo và ý nghĩa sâu sắc, du lịch xem rùa đẻ trứng, thả rùa con về biển trở thành sản phẩm đặc trưng tại đây.
Từng cùng con gái tham gia 1 tour đón rùa mẹ, tiễn rùa con do Vườn quốc gia Côn Đảo tổ chức, chị Lê Thu Hà (Thành phố Hồ Chí Minh) chia sẻ rằng không chỉ các em nhỏ mà người lớn cũng học được nhiều điều từ tự nhiên. Sau chuyến đi, mẹ con chị thống nhất giảm bớt sử dụng đồ nhựa trong gia đình.
Khoảng 3 năm gần đây, khu vực bãi biển Nhơn Hải, Nhơn Lý (tỉnh Bình Định trước kia, nay là Gia Lai) cũng ghi nhận nhiều cá thể thuộc loài rùa biển quý hiếm trở về đẻ trứng. Hoạt động bảo vệ trứng do các tổ cộng đồng thực hiện dần hình thành, gắn với phát triển du lịch, như dịch vụ lưu trú (homestay), hướng dẫn khách quan sát rùa, đi lặn ngắm san hô…
Sự kết hợp du lịch và bảo tồn rùa biển tại Côn Đảo, Núi Chúa và những vùng biển khác là minh chứng cho một mô hình: không chỉ mang đến cơ hội sống sót cho hàng nghìn rùa con, mà còn kiến tạo một thế hệ du khách có trách nhiệm với môi trường. Câu chuyện rùa biển được kể qua từng ổ trứng mỏng manh, từng đêm canh gác dưới trời sao, hay những bao rác thải nhựa khổng lồ được dọn sạch… là thông điệp sống động và sâu sắc về lòng trân trọng thiên nhiên, đòi hỏi sự góp sức của cả cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
