Cứ mỗi dịp tết đến xuân về, không chỉ vui xuân đón tết, tưng bừng mở hội Gầu tào, đồng bào Mông ở Lào Cai còn chuẩn bị một nghi lễ quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của họ - nghi lễ khai lửa chạm bạc đầu xuân.
Người Mông thường cúng tạ thần bếp vào ngày 30 tết. Nghệ nhân Lồ A Cả ở thôn Lao Hàng Chải, xã Hoàng Liên (Sa Pa) cho biết: Lễ cúng do thợ bạc tiến hành, thể hiện sự thành kính, biết ơn tổ nghề chạm bạc đối với vị thần bếp, gắn bó với người thợ trong suốt quá trình hành nghề. Lễ vật gồm 1 con gà trống, 12 nén hương, 12 tấm giấy bản và 2 chén rượu, 2 đôi đũa, 2 bát cơm. Lễ vật đặt lên một cái sàng, để trên thành bếp lò.
Theo quan niệm của thợ bạc người Mông, chỉ có gà trống mới dùng làm lễ cúng thần bếp, bởi gà trống giống như chiếc đồng hồ báo thức, thúc giục người thợ dậy đốt bếp nhóm lò. Lông của gà trống được người Mông sử dụng làm bộ phận pít-tông của quạt gió trong bễ lò chạm bạc. Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ lễ vật, người chủ lễ sẽ ôm gà trống đứng trước bếp lò tế 3 lần và đọc lời khấn, dâng tế gà. Nội dung lời khấn báo vị thần bếp về mốc thời gian năm cũ đã qua, chuẩn bị đón năm mới, cầu thần bếp phù hộ cho bếp đỏ than hồng, đúc bạc thành công, không bị bỏng tay, bỏng chân, không bị búa đập vào tay, không bị hỏng bạc…
Ngay sau khi kết thúc lễ cúng sống, gà trống sẽ được cắt tiết và mổ ngay tại bếp lò để chuẩn bị cho lễ cúng chín. Trước khi cúng, nghệ nhân sẽ lần lượt thắp hương tại các vị trí của khu chạm khắc bạc. Theo đó, họ đặt 4 que hương tại 4 chân cột của gian nhà đặt công cụ chạm khắc bạc. Trong chiếc sàng có 12 tấm giấy bản, 2 chén rượu, 2 đôi đũa, 2 bát cơm đã được sắp sẵn đặt tại khu bếp lò. Sau khi đọc bài cúng kết thúc nghi lễ, chủ lễ mang đồ cúng vào nhà và cả gia đình cùng ăn mừng.
Nghi lễ khai lửa chạm bạc đầu xuân là nghi lễ quan trọng trong dịp đầu năm mới của người Mông. Các ngày: mồng 5, mồng 7 hoặc mồng 9 tháng Giêng, gia đình sẽ làm lễ khai lửa. Chủ nhà chuẩn bị 12 nén hương và một ít bạc trắng để thực hiện nổi lửa, lấy may đầu năm. Là 1 trong 2 gia đình còn duy trì nghề chạm bạc ở xã Hoàng Liên, ông Vàng A Đỏa, thôn Lao Chải San 2 chia sẻ: Lễ khai lửa đầu xuân có ý nghĩa quan trọng nhằm thông báo cho các vị thần lửa, thần bếp phù hộ cho việc nung nóng, đúc, chạm bạc được suôn sẻ, thuận lợi. Chủ lò sẽ thực hiện quy trình chế tác như thường lệ mong cầu sự may mắn cả năm, nếu có đơn hàng sớm thì càng may mắn, thuận lợi.
Người Mông quan niệm mọi sự vật, hiện tượng đều có linh hồn: thần bếp, thần cửa, thần nông… Mỗi vị thần có quyền năng, vai trò riêng để phù hộ, giúp con người đạt được mong ước trong cuộc sống. Nghi lễ khai lửa thờ thần bếp là tín ngưỡng đa thần, thể hiện sự trân trọng, đề cao vị trí vai trò của nghề chạm khắc bạc truyền thống của cộng đồng. Đây cũng là sinh hoạt văn hóa tinh thần có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các nghệ nhân chế tác bạc của người Mông ở Lào Cai.