Ngọt thơm vị bánh Trung thu của người Giáy

Vân Thảo

10/09/2025 00:00

Năm nào cũng vậy, qua rằm tháng Bảy là các gia đình người Giáy ở Mường Hum lại bắt tay chuẩn bị nguyên liệu làm bánh Trung thu. Không khí rộn ràng, háo hức, vị thơm ngọt tỏa ra từ làn khói bếp khiến mùa thu ở Mường Hum thật đặc biệt. Nhưng đặc biệt hơn cả là cách phụ nữ người Giáy Mường Hum kể chuyện làm bánh Trung thu.

Phụ nữ người Giáy chuẩn bị nguyên liệu làm bánh Trung thu.

Với người Giáy, phụ nữ phải biết làm bánh Trung thu. Chiếc bánh không chỉ là món ăn truyền thống mà còn được xem như “linh hồn”, biểu tượng gắn kết cộng đồng mỗi dịp Tết Đoàn viên. Nghệ thuật làm bánh được các bà, các mẹ truyền lại cho con cháu, đòi hỏi sự tỉ mỉ và tuân thủ nghiêm ngặt tỷ lệ các thành phần nguyên liệu để tạo nên hương vị thơm ngon, đặc trưng.

Người Giáy thường làm bánh Trung thu với hai loại nhân quen thuộc: nhân đậu xanh và nhân thập cẩm. Đối với bánh nhân đậu xanh, công đoạn vất vả nhất là sên nhân. Đậu xanh sau khi đãi sạch được ngâm khoảng 4 tiếng, hấp chín, nghiền nát rồi sên. Quá trình sên nhân trung bình mất từ 2 - 2,5 giờ đồng hồ cho đến khi khi đậu xanh đạt độ kết dính tiêu chuẩn.

Đối với bánh nhân thập cẩm, nguyên liệu làm nhân bánh cũng không kém phần cầu kỳ. Thành phần gồm: mứt bí, mỡ lợn đen bản địa ngào với đường, lá chanh, vừng, lạc... Tất cả hòa quyện với nhau trong vị ngọt thanh, thơm mát của đường và sữa đặc.

Tuy vậy, khâu làm vỏ mới chính là yếu tố quyết định đến thành công của chiếc bánh Trung thu truyền thống của người Giáy. Chỉ khi trứng, bột và sữa đặc được trộn theo tỷ lệ “vàng”, vỏ bánh mới đạt độ mềm, xốp và giữ được hình dáng nguyên vẹn, không nứt vỡ khi nướng ở nhiệt độ cao.

Cách nướng bánh Trung thu truyền thống cũng thật đặc biệt, ngoài một số ít hộ dùng lò nướng hiện đại, phần lớn người Giáy vẫn giữ cách nướng bánh bằng bếp củi truyền thống. Bánh đem nướng được xếp vào nồi gang dày bắc trên bếp lửa, sau đó đặt một chảo lửa lên trên vung nồi, như vậy bánh sẽ vàng đều hai mặt.

Là phụ nữ Giáy ai cũng biết làm bánh Trung thu.

Cầu kỳ, phức tạp là thế nhưng đã là phụ nữ Giáy ở Mường Hum thì ai cũng biết làm bánh Trung thu truyền thống. Khi mùa thu gõ cửa, gió heo may se lạnh, quả hồng trên cây ửng đỏ, trong những gian bếp nhỏ của người Giáy lại vang lên không khí rộn ràng, tất bật của chị em phụ nữ chuẩn bị những mẻ bánh Trung thu thơm ngọt.

Năm nay, chị Vương Thị Hà làm thêm khoảng 100 chiếc biếu anh em họ hàng ở xa. Sau khi chuẩn bị đầy đủ các nguyên liệu, chị rủ mấy chị em trong thôn cùng sang nhà làm bánh. Chẳng mấy chốc, căn nhà đã rộn ràng tiếng cười nói, mọi người quây quần quanh chiếc bàn lớn, mỗi người đảm nhận một công đoạn, tạo nên không khí vừa ấm áp vừa vui vẻ.

Chị Vương Thị Hà cho biết: Tôi học làm bánh từ mẹ chồng. Trước đây, tôi chỉ làm bánh Trung thu phục vụ nhu cầu của gia đình và biếu tặng họ hàng, người quen ở xa. Khoảng 15 năm trước, tại một hội chợ lớn, khi đứng quầy giới thiệu sản phẩm bánh Trung thu của người Giáy trong gian của hàng huyện Bát Xát (cũ), tôi nhận được những đơn đặt hàng đầu tiên. Từ đó đến nay, mỗi mùa Trung thu, gia đình cung cấp ra thị trường khoảng 2.000 chiếc bánh.

Cũng giống như chị Hà, chị Lý Thị Hoa cũng học làm bánh từ mẹ chồng và trở thành người làm bánh có tiếng ở Mường Hum. Từ bí quyết được truyền lại từ mẹ chồng, qua bàn tay khéo léo và sự sáng tạo, đến nay chị Hoa đã tạo nên công thức bánh Trung thu ngon nức tiếng. Mỗi mùa Trung thu, chị Hoa làm khoảng 3.000 chiếc cung cấp cho thị trường.

Nguyên liệu tạo nên chiếc truyền thống thơm ngon.

Với người Giáy ở Mường Hum, Trung thu được coi trọng như Tết Nguyên đán, và bánh Trung thu giữ vai trò đặc biệt tương tự như bánh chưng trong ngày Tết. Chiếc bánh không chỉ là sợi dây gắn kết tình cảm gia đình, làng xóm, cộng đồng mà còn là biểu tượng văn hóa mang đậm bản sắc của người Giáy.

Theo Phòng Văn hóa – Xã hội xã Mường Hum, hiện trên địa bàn xã có hơn 200 hộ làm bánh Trung thu, tập trung chủ yếu ở thôn Piềng Láo và Mường Hum.

Từ chỗ là món bánh truyền thống gắn liền với đời sống cộng đồng người Giáy, nay sản phẩm đã vươn ra thị trường và được nhiều người tiêu dùng đón nhận. Khát vọng của những phụ nữ Giáy hôm nay là thành lập hợp tác xã, đưa bánh Trung thu Mường Hum trở thành sản phẩm OCOP trong tương lai.