Anh Giàng Seo Giáo, 37 tuổi, dân tộc Mông, trú tại thôn Cốc Né, thị trấn Nông trường Phong Hải và vợ là chị Thào Thị Dung ra ở riêng sau gần 20 năm cưới nhau nhưng vẫn chưa đủ tiền để xây một ngôi nhà kiên cố. Anh Giáo, chị Dung có 5 người con (4 con đang học phổ thông), vấn đề chỗ ở luôn là áp lực lớn, trong khi vợ chồng anh đều làm nghề chính là phụ hồ xây dựng, tiền tích lũy hằng tháng không được là bao. Chưa có dự định làm nhà mới nhưng khi nhận được thông báo của UBND thị trấn thuộc đối tượng được hỗ trợ xây nhà, vợ chồng anh Giáo quyết làm trong năm 2024.
Hôm chúng tôi có mặt, “công trình ước mơ” của anh Giáo mới khởi công được 2 ngày, hoàn thành việc đào các chân đế móng cốc và xây bể âm chứa chất thải sinh hoạt. Vật liệu cần thiết như gạch, xi măng, sắt, sỏi, cát cũng đã tập kết tại công trình, vợ chồng anh Giáo dựng tạm khung ngôi nhà cũ làm chỗ ở tạm và chứa vật liệu.
Chủ thầu công trình là anh Sùng Seo Sư, sinh năm 1985, trú tại thôn Làng Chang, xã Bản Phiệt (chỉ cách thôn Cốc Né 1 dãy đồi), người có gương mặt thân thiện bảo: Cùng làm nghề, cùng là đồng bào Mông, mình không có tiền giúp nhau thì lấy tiền công thấp hơn. Giá chung đang là 700 nghìn đồng, mình chỉ lấy của anh Giáo 650 nghìn đồng/m2 thôi.
Tranh thủ thời tiết ủng hộ, sáng nào anh Sư cũng dẫn 3 - 4 anh em thợ vượt qua đồi quế từ Làng Chang sang Cốc Né xây nhà cho anh Giáo. Anh Sư bảo, nếu thuận lợi thì sau 2 tháng anh Giáo có thể vào nhà mới. Khi chúng tôi hỏi về mức đầu tư, anh Giáo lẩm nhẩm rồi tự tin: Nhẹ thì trăm bảy, nhiều hơn có khi hai trăm (triệu đồng).
Chia tay anh Giáo, ông Trần Ngọc Hải, Trưởng thôn Cốc Né dẫn chúng tôi tham quan mặt bằng ngôi nhà mới của anh Thào Seo Páo, 31 tuổi (em trai của chị Thào Thị Dung, vợ anh Giáo). Mặt trước ngôi nhà là đường nhựa nối thị trấn Phong Hải từ Quốc lộ 70 tới xã Vạn Hòa (thành phố Lào Cai), phía sau là con suối. Để làm nhà, anh Páo phải xây bức tường kè bằng bê tông kiên cố dày tới 50 cm, anh Páo bảo: Tốn tiền nhưng làm một lần, về sau không sợ nước lũ, không lo sụt, sạt.
Anh Páo được chính quyền thị trấn hỗ trợ ít nhất 40 triệu đồng, hơn 100 triệu còn lại là anh tích cóp sau nhiều năm đi làm thợ xây đây đó. Trưởng thôn Trần Ngọc Hải cho hay, Cốc Né có 104 hộ, thuộc 8 dân tộc anh em, trong đó 64 hộ là đồng bào Mông, Dao. Hiện thôn Cốc Né còn 23 hộ thuộc diện nghèo, 21 hộ cận nghèo, chỉ 5 hộ đang ở nhà tạm, trong đó có hộ anh Giáo, anh Páo, đáng mừng là trong năm 2024 cả 5 hộ sẽ đồng loạt khởi công làm nhà mới.
Trước đó, cùng cán bộ UBND thị trấn, chúng tôi tới tham quan ngôi nhà 1,5 tầng khang trang đang hoàn thiện khâu cuối cùng của anh Đỗ Văn Cốc và chị Nguyễn Thị Hòa (hộ nghèo), tổ dân phố số 2, hộ mới được hỗ trợ 40 triệu đồng. Ông Lê Xuân Cương, Chủ tịch UBND thị trấn Phong Hải cho hay, năm 2021, thị trấn còn 249 nhà tạm (trong đó có 40 nhà “3 tạm”, 44 nhà “2 tạm”, 165 nhà “1 tạm”). Từ đó đến nay, địa phương đã huy động 14,5 tỷ đồng và 4.500 ngày công, trong đó Nhà nước hỗ trợ 2,5 tỷ đồng để xây mới, sửa chữa 244 ngôi nhà. Toàn bộ 6 ngôi nhà tại thị trấn Nông trường Phong Hải sẽ phấn đấu vận động khởi công trong năm 2024.
Ông Đỗ Bá Hùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Bảo Thắng cho biết, từ đầu nhiệm kỳ Đại hội Đảng bộ huyện (năm 2020) đến nay, với những cách làm hay, sáng tạo, quyết liệt và đồng bộ, huyện Bảo Thắng đã đạt nhiều kết quả trong công tác xóa nhà tạm. Cụ thể, từ năm 2020 đến năm 2023, toàn huyện đã xóa 553 nhà tạm với tổng kinh phí hỗ trợ 18,4 tỷ đồng, trong đó riêng năm 2022 huyện huy động nguồn lực hỗ trợ 7 tỷ đồng để xóa 200 nhà tạm.
Theo thông tin của Ban Chỉ đạo xóa nhà tạm huyện Bảo Thắng, thời điểm hiện tại, toàn huyện còn 135 nhà tạm (chiếm 1,6% số nhà tạm của toàn tỉnh). Ngoài 4 xã, thị trấn không còn nhà tạm, danh sách còn ít nhà tạm phải kể tới xã Xuân Giao với 3 nhà, xã Trì Quang còn 6 nhà tạm, xã Phong Niên, thị trấn Tằng Loỏng mỗi địa phương còn 10 nhà tạm.
Kinh nghiệm tại Bảo Thắng là ưu tiên về nguồn lực, xây dựng phong trào xóa nhà tạm với sự vào cuộc của các cấp, các ngành, nêu cao sự ủng hộ của cộng đồng, sự vào cuộc của người dân.
Cách làm của địa phương là đầu mỗi năm kế hoạch, Thường trực Huyện ủy ban hành văn bản phân công các đồng chí Thường trực Huyện ủy, HĐND, UBND huyện, các đồng chí Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy và lãnh đạo các chi, đảng bộ, một số cơ quan, đơn vị phụ trách giúp đỡ các thôn đặc biệt khó khăn. Mỗi thôn đặc biệt khó khăn lập một tổ công tác do một đồng chí lãnh đạo Thường trực Huyện ủy, HĐND, UBND huyện, Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy trực tiếp phụ trách và có trách nhiệm chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ các hoạt động. Như năm 2024, nhiệm vụ hàng đầu của các tổ công tác là giúp đỡ các hộ khó khăn xóa nhà tạm, sau đó mới tới nhiệm vụ hỗ trợ phát triển kinh tế; vận động trẻ em đến trường; cải tạo môi trường; chuyển đổi số...
Việc triển khai quyết liệt, nghiêm túc, ngoài báo cáo định kỳ, Huyện ủy Bảo Thắng yêu cầu các trường hợp đặc biệt, phát sinh phải được các tổ công tác báo cáo Thường trực Huyện ủy để có giải pháp chỉ đạo giải quyết, tháo gỡ. Thông thường vướng mắc không nằm ở nguồn lực mà rơi vào trường hợp đất làm nhà chưa chuyển đổi mục đích sử dụng, chủ nhà đắn đo vì chưa hợp tuổi làm nhà mới.
Những trường hợp như thế phải tháo gỡ từng bước, liên quan đến đất đai, huyện kiên quyết không hỗ trợ, ủng hộ việc làm nhà không đúng.