Tết Việt xưa trong mắt người phương Tây: Tết Bắc - Trung - Nam

Một vòng tết Bắc - Trung - Nam vào đầu thế kỷ 20 qua những ghi chép của 'người ngoài', có thể nhận thấy trong cái chung của phong tục tết Việt, còn có những đặc trưng vùng miền khá thú vị.

Tết Bắc với đạo gia tiên

Là một trung úy hậu cần của quân viễn chinh Pháp khoảng năm 1914 - 1917, Léon Busy đã ghi lại chừng 1.500 bức ảnh muôn màu về Việt Nam trong dự án thu thập kho hình ảnh các dân tộc trên thế giới của triệu phú Albert Kahn.

Hát tuồng tại Nha Trang trong ngày tết.

Phong tục tết qua nước ảnh màu kỹ thuật ghi hình ống kính tự nhiễm sắc hồi đầu thế kỷ 20 của Léon Busy mang đầy hoài niệm, gợi xao xuyến.

Khi chụp bàn thờ tết, Léon Busy chăm chút chi tiết và nhìn ngắm với đôi mắt trân trọng, đầy thấu hiểu, khá gần với các ghi chép của ông Bouchet trong bài viết Tết và thờ cúng tổ tiên đăng trên tờ Indochine số 177 (20/1/1944).

Như Léon Busy, với đầy thiện cảm dành cho tín ngưỡng thờ gia tiên, ông Bouchet đã thực tế, mô tả về việc sửa soạn, nghi thức cúng ông bà của một gia đình người Việt.

"Trong khi ở bên ngoài tiếng pháo nổ càng ngày càng đinh tai nhức óc thì trong nhà mình, ông Thinh (tên của gia trưởng - NVN) làm lễ trước bàn thờ, có mọi người trong nhà vây quanh. Bằng một giọng chậm rãi, hai bàn tay chắp vào nhau, ông Thinh khấn với vong hồn tổ tiên rằng vào đêm cuối năm này ông tới lạy trước các bài vị, nhắc lại những câu khấn của những năm trước sau khi ông làm chủ gia đình và thực hiện lòng hiếu thảo của đạo làm con.

Ông thực hiện các nghi lễ không một chút lúng túng và với một phong thái thanh thản trong khi anh con trai của ông là Minh đứng yên như tượng khi ông sụp xuống trước bàn thờ và dập đầu xuống nền đất nện ba lần; anh Minh biết rằng sẽ tới ngày anh thay cha làm công việc vinh dự này vì cha anh và người thầy giáo già của anh cho anh biết như vậy".

Với cách diễn đạt tinh tế của tác giả, có thể nhận thấy dòng chảy thiêng liêng của phong tục thờ gia tiên.

Chợ Lớn rộn ràng

Đến Việt Nam vào năm 1922 trong tư cách là một ký giả, các ghi chép từ Bắc chí Nam của Roland Dorgelès sống động và bám sát hiện thực, với một ngôn ngữ du ký hấp dẫn thể hiện qua thiên phóng sự nổi tiếng Sur la route mandarine (Trên đường cái quan).

Trang trí phòng khách trong ngày Tết Nguyên đán tại một gia đình khá giả ở Hà Nội năm 1915.

Tết Việt Nam gây ấn tượng cho Roland Dorgelès là cái sự ồn ào náo nhiệt của Chợ Lớn, với các trò bài bạc, hát hò, múa lân sư rồng, đốt pháo... khắp nơi. Ông tả cảnh lân sư rồng, vốn là đặc trưng của lễ tết ở Chợ Lớn: "Ở Chợ Lớn vào tuần lễ tết, khi những con rồng bằng vải và bìa dạo qua khắp phố xá, há cái miệng to đùng và uốn cái đuôi dài màu đỏ nơi hai mươi tay cu li chui ở bên trong, cái đám đông ồn ào reo cười, trẻ con khiếp sợ bỏ trốn, tiếng la hò từ các cửa sổ. Và để chạm được đến cái mâm thập cẩm nơi người ta cài các loại giấy bạc, con rồng múa lượn, nhảy cao, leo lên lưng đám cu li lập thành một kim tự tháp trong khi xung quanh pháo nổ ran ngay giữa chân đám người hiếu kỳ...".

Pháo nổ trên các bao lơn những quán ăn chào mừng thực khách, theo tác giả mô tả là "náo nhiệt như một vụ tấn công bất ngờ". Còn trong các hẻm nhỏ, pháo cũng nổ liên hồi "như lựu đạn". Cảnh đường phố chật ních người "như những nắm cơm", hàng quán tràn ra lề đường, trong chợ thì chen lấn xô đẩy...

"Tất cả đều nhuộm sắc đỏ: những câu đối chúc tụng, những tấm lụa thêu chữ, những trái dưa hấu bổ đôi khoe ruột đỏ bên trong. Màu đỏ, màu của hạnh phúc", Roland Dorgelès viết.

Còn trang hoàng trong những gia đình thì: "Quan Táo quân chầu trời để báo với Ngọc Hoàng thượng đế những hành xử trong năm của các chủ nhân. Người ta trang trí nhà cửa khi ông thần đi vắng, dán tranh ảnh và vàng mã, mua những cành cây kỳ lạ có nụ sẽ nở khi được tưới nước ấm và cánh hoa sẽ màu đỏ và màu vàng (có lẽ là mai, đào - NVN). Người ta còn tích trữ đồ dâng lên các vị thần: vàng miếng giả, đồng bạc giả, giấy bạc giả" (Nhà đoan, thuế muối, rượu cồn, Lê Trọng Sâm dịch, Nhã Nam - NXB Thế giới, 2017).

Nghỉ tay thưởng xuân

Trong cuốn On and Off Duty in Annam của quý bà Gabrielle M.Vassal (vợ của một sĩ quan quân y làm việc ở Viện Pasteur), có một chương viết về tết ở Nha Trang, nơi bà đã sống từ khoảng năm 1904 - 1907.

"Người An Nam ai cũng vui tết, giàu nghèo đều nghỉ tay đặng thưởng xuân", bà Vassal viết.

Theo bà, có nhiều cách sửa soạn tết, nhưng chung quy "tất cả đều nhuốm màu sắc tôn giáo" như: đi tảo mộ và cắm vài nhánh hoa, quét dọn nhà cửa, sắp xếp đồ đạc cho ngăn nắp, nhất là quanh bàn thờ gia tộc, dán mấy tấm hồng đều chữ đen lên hàng cột trong nhà hay trước cửa thay cho những tấm cũ...

Tết là thời điểm người ta cần tiền sắm sửa, bài bạc sa đà: "Lúc này người ta cần tiền bạc hơn lúc nào hết. Người thì lo đi đòi nợ, người thì lo kiếm món gì đó mang đi bán. Bọn kẻ cắp mặc sức trổ tài...".

Tác giả hứng thú thuật lại các cuộc thi đua ghe, đẩy ghe, bơi lội, đấu vật, đua ngựa, chạy bộ, kéo xe, đua xe cút kít, trình diễn voi, đốt pháo, múa rồng, hát bộ, hát tuồng... sôi động và giàu màu sắc văn hóa dân gian bản địa. "Mặc dù không đẹp bằng Sài Gòn hay Huế, các trò chơi ở Nha Trang cũng rất vui. Đa số các trò chơi được tổ chức trên mặt nước vì thị trấn nằm gần biển và sông".

Và đây là một đêm tết đầy dư vị trong tâm hồn một quý bà, lữ khách người Anh: "Trời đã rất khuya, chúng tôi còn nghe thấy tiếng lao xao rất xa từ rạp hát lộ thiên vọng lại cùng với tiếng trống, tiếng pháo nhỏ và pháo cối. Chỉ đến khi rạng sáng, làng xóm mới trở lại yên tĩnh và sóng biển tiếp tục lời thì thầm".

Theo Báo Thanh Niên

Ý kiến bạn đọc

Xin vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Giữ lửa nghề mộc Phù Yên

Giữ lửa nghề mộc Phù Yên

Trong khi nhiều làng nghề truyền thống đang dần mai một trước làn sóng công nghiệp hóa và đô thị hóa, thì ở thôn Phù Yên, xã Phú Nghĩa (Hà Nội), một thế hệ trẻ đầy nhiệt huyết đang tiếp nối và làm mới nghề mộc truyền thống. Họ không chỉ giữ nghề mà còn đang thổi luồng sinh khí mới vào làng nghề hàng trăm năm tuổi.

Văn hóa đọc trong kỷ nguyên số

Văn hóa đọc trong kỷ nguyên số

Giữa kỷ nguyên số, khi mạng xã hội, video ngắn và trò chơi điện tử chiếm lĩnh không gian giải trí, sách đang dần trở thành “món ăn” kén người đọc. Tại Việt Nam, phần lớn thanh thiếu niên dành hàng giờ cho điện thoại thông minh, trong khi thói quen đọc sách đang suy giảm rõ rệt.

Khi ước mơ hội họa của trẻ thơ được chắp cánh

Khi ước mơ hội họa của trẻ thơ được chắp cánh

Trong bối cảnh trẻ em ngày càng bị cuốn vào thế giới công nghệ và áp lực học tập, những sân chơi nghệ thuật dần trở nên hiếm hoi và quý giá. Triển lãm “Hành trình màu sắc – Nối những ước mơ” mở ra một không gian sáng tạo, nơi các em được tự do thể hiện cảm xúc và tài năng.

Độc đáo nghệ thuật tạo hoa văn cạp váy của người Mường

Độc đáo nghệ thuật tạo hoa văn cạp váy của người Mường

Nghệ thuật tạo hoa văn cạp váy của người Mường tỉnh Hoà Bình (cũ), nay là tỉnh Phú Thọ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự tôn vinh, ghi nhận và là niềm tự hào của người Mường, động lực để đồng bào tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị di sản.

Giấy bản – mạch nối ký ức vùng cao

Giấy bản – mạch nối ký ức vùng cao

Ẩn mình giữa núi rừng vùng cao, những tấm giấy bản mỏng nhẹ nhưng dai bền vẫn lặng lẽ gìn giữ kho tàng tri thức dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số. Giấy bản không chỉ là chất liệu, mà còn là minh chứng sống động cho một nghề thủ công giản dị, âm thầm bền bỉ trước sự bào mòn của thời gian.

Moskva lần đầu tiên tổ chức Lễ hội Văn hóa Việt Nam

Moskva lần đầu tiên tổ chức Lễ hội Văn hóa Việt Nam

Phóng viên báo chí tại Moskva dẫn thông tin trên trang web của Chính quyền thành phố cho biết, từ ngày 25/7 - 3/8 sẽ diễn ra Lễ hội Văn hóa Việt Nam tại quảng trường Manezhnaya ở trung tâm thủ đô. Đây là lần đầu tiên Lễ hội Văn hóa Việt Nam được tổ chức tại Moskva và do chính quyền Moskva phối hợp cùng Đại sứ quán Việt Nam tại Nga tổ chức.

Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch khảo sát hiện trạng các di tích được xếp hạng trên địa bàn tỉnh

Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch khảo sát hiện trạng các di tích được xếp hạng trên địa bàn tỉnh

Từ ngày 15- 17/7, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai đã tổ chức đợt khảo sát hiện trạng các di tích được xếp hạng tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh, nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa.

Phụ nữ dân tộc Mông với nghề dệt lanh truyền thống

Phụ nữ dân tộc Mông với nghề dệt lanh truyền thống

Giữa lòng Cao nguyên đá hùng vĩ có một câu chuyện về văn hóa bản địa và hành trình vươn lên mạnh mẽ của những người phụ nữ dân tộc Mông. Từ sợi lanh truyền thống, họ đã và đang bền bỉ dệt nên sự bình đẳng, nâng tầm vị thế của mình trong cộng đồng.

Lào Cai tham dự Hội nghị trực tuyến sơ kết 6 tháng đầu năm ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch

Lào Cai tham dự Hội nghị trực tuyến sơ kết 6 tháng đầu năm ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch

Sáng 17/7, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm và triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2025. Tham dự hội nghị tại điểm cầu Lào Cai có lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trưởng các phòng chuyên môn và thủ trưởng các đơn vị trực thuộc Sở. 

Thư viện cộng đồng góp phần lan tỏa văn hóa đọc

Thư viện cộng đồng góp phần lan tỏa văn hóa đọc

Trong những ngày hè oi ả, tại tổ dân phố số 7, phường Cam Đường (tỉnh Lào Cai), một thư viện cộng đồng nhỏ đang dần trở thành điểm hẹn quen thuộc của người dân, đặc biệt là các em nhỏ, góp phần lan tỏa văn hóa đọc trong cộng đồng.

Gần 50 học sinh tham gia hoạt động “Vẽ tranh theo sách” với chủ đề “Ước mơ từ trang sách”

Gần 50 học sinh tham gia hoạt động “Vẽ tranh theo sách” với chủ đề “Ước mơ từ trang sách”

Sáng 16/7, tại cơ sở 2 Thư viện tỉnh Lào Cai (phường Cam Đường), đã diễn ra hoạt động “Vẽ tranh theo sách” mùa hè năm 2025 với chủ đề “Ước mơ từ trang sách”. Chương trình thu hút gần 50 em học sinh đến từ các trường tiểu học và trung học cơ sở trên địa bàn tham gia.

fb yt zl tw