Tết Việt xưa trong mắt người phương Tây: Tết Bắc - Trung - Nam

Một vòng tết Bắc - Trung - Nam vào đầu thế kỷ 20 qua những ghi chép của 'người ngoài', có thể nhận thấy trong cái chung của phong tục tết Việt, còn có những đặc trưng vùng miền khá thú vị.

Tết Bắc với đạo gia tiên

Là một trung úy hậu cần của quân viễn chinh Pháp khoảng năm 1914 - 1917, Léon Busy đã ghi lại chừng 1.500 bức ảnh muôn màu về Việt Nam trong dự án thu thập kho hình ảnh các dân tộc trên thế giới của triệu phú Albert Kahn.

Hát tuồng tại Nha Trang trong ngày tết.

Phong tục tết qua nước ảnh màu kỹ thuật ghi hình ống kính tự nhiễm sắc hồi đầu thế kỷ 20 của Léon Busy mang đầy hoài niệm, gợi xao xuyến.

Khi chụp bàn thờ tết, Léon Busy chăm chút chi tiết và nhìn ngắm với đôi mắt trân trọng, đầy thấu hiểu, khá gần với các ghi chép của ông Bouchet trong bài viết Tết và thờ cúng tổ tiên đăng trên tờ Indochine số 177 (20/1/1944).

Như Léon Busy, với đầy thiện cảm dành cho tín ngưỡng thờ gia tiên, ông Bouchet đã thực tế, mô tả về việc sửa soạn, nghi thức cúng ông bà của một gia đình người Việt.

"Trong khi ở bên ngoài tiếng pháo nổ càng ngày càng đinh tai nhức óc thì trong nhà mình, ông Thinh (tên của gia trưởng - NVN) làm lễ trước bàn thờ, có mọi người trong nhà vây quanh. Bằng một giọng chậm rãi, hai bàn tay chắp vào nhau, ông Thinh khấn với vong hồn tổ tiên rằng vào đêm cuối năm này ông tới lạy trước các bài vị, nhắc lại những câu khấn của những năm trước sau khi ông làm chủ gia đình và thực hiện lòng hiếu thảo của đạo làm con.

Ông thực hiện các nghi lễ không một chút lúng túng và với một phong thái thanh thản trong khi anh con trai của ông là Minh đứng yên như tượng khi ông sụp xuống trước bàn thờ và dập đầu xuống nền đất nện ba lần; anh Minh biết rằng sẽ tới ngày anh thay cha làm công việc vinh dự này vì cha anh và người thầy giáo già của anh cho anh biết như vậy".

Với cách diễn đạt tinh tế của tác giả, có thể nhận thấy dòng chảy thiêng liêng của phong tục thờ gia tiên.

Chợ Lớn rộn ràng

Đến Việt Nam vào năm 1922 trong tư cách là một ký giả, các ghi chép từ Bắc chí Nam của Roland Dorgelès sống động và bám sát hiện thực, với một ngôn ngữ du ký hấp dẫn thể hiện qua thiên phóng sự nổi tiếng Sur la route mandarine (Trên đường cái quan).

Trang trí phòng khách trong ngày Tết Nguyên đán tại một gia đình khá giả ở Hà Nội năm 1915.

Tết Việt Nam gây ấn tượng cho Roland Dorgelès là cái sự ồn ào náo nhiệt của Chợ Lớn, với các trò bài bạc, hát hò, múa lân sư rồng, đốt pháo... khắp nơi. Ông tả cảnh lân sư rồng, vốn là đặc trưng của lễ tết ở Chợ Lớn: "Ở Chợ Lớn vào tuần lễ tết, khi những con rồng bằng vải và bìa dạo qua khắp phố xá, há cái miệng to đùng và uốn cái đuôi dài màu đỏ nơi hai mươi tay cu li chui ở bên trong, cái đám đông ồn ào reo cười, trẻ con khiếp sợ bỏ trốn, tiếng la hò từ các cửa sổ. Và để chạm được đến cái mâm thập cẩm nơi người ta cài các loại giấy bạc, con rồng múa lượn, nhảy cao, leo lên lưng đám cu li lập thành một kim tự tháp trong khi xung quanh pháo nổ ran ngay giữa chân đám người hiếu kỳ...".

Pháo nổ trên các bao lơn những quán ăn chào mừng thực khách, theo tác giả mô tả là "náo nhiệt như một vụ tấn công bất ngờ". Còn trong các hẻm nhỏ, pháo cũng nổ liên hồi "như lựu đạn". Cảnh đường phố chật ních người "như những nắm cơm", hàng quán tràn ra lề đường, trong chợ thì chen lấn xô đẩy...

"Tất cả đều nhuộm sắc đỏ: những câu đối chúc tụng, những tấm lụa thêu chữ, những trái dưa hấu bổ đôi khoe ruột đỏ bên trong. Màu đỏ, màu của hạnh phúc", Roland Dorgelès viết.

Còn trang hoàng trong những gia đình thì: "Quan Táo quân chầu trời để báo với Ngọc Hoàng thượng đế những hành xử trong năm của các chủ nhân. Người ta trang trí nhà cửa khi ông thần đi vắng, dán tranh ảnh và vàng mã, mua những cành cây kỳ lạ có nụ sẽ nở khi được tưới nước ấm và cánh hoa sẽ màu đỏ và màu vàng (có lẽ là mai, đào - NVN). Người ta còn tích trữ đồ dâng lên các vị thần: vàng miếng giả, đồng bạc giả, giấy bạc giả" (Nhà đoan, thuế muối, rượu cồn, Lê Trọng Sâm dịch, Nhã Nam - NXB Thế giới, 2017).

Nghỉ tay thưởng xuân

Trong cuốn On and Off Duty in Annam của quý bà Gabrielle M.Vassal (vợ của một sĩ quan quân y làm việc ở Viện Pasteur), có một chương viết về tết ở Nha Trang, nơi bà đã sống từ khoảng năm 1904 - 1907.

"Người An Nam ai cũng vui tết, giàu nghèo đều nghỉ tay đặng thưởng xuân", bà Vassal viết.

Theo bà, có nhiều cách sửa soạn tết, nhưng chung quy "tất cả đều nhuốm màu sắc tôn giáo" như: đi tảo mộ và cắm vài nhánh hoa, quét dọn nhà cửa, sắp xếp đồ đạc cho ngăn nắp, nhất là quanh bàn thờ gia tộc, dán mấy tấm hồng đều chữ đen lên hàng cột trong nhà hay trước cửa thay cho những tấm cũ...

Tết là thời điểm người ta cần tiền sắm sửa, bài bạc sa đà: "Lúc này người ta cần tiền bạc hơn lúc nào hết. Người thì lo đi đòi nợ, người thì lo kiếm món gì đó mang đi bán. Bọn kẻ cắp mặc sức trổ tài...".

Tác giả hứng thú thuật lại các cuộc thi đua ghe, đẩy ghe, bơi lội, đấu vật, đua ngựa, chạy bộ, kéo xe, đua xe cút kít, trình diễn voi, đốt pháo, múa rồng, hát bộ, hát tuồng... sôi động và giàu màu sắc văn hóa dân gian bản địa. "Mặc dù không đẹp bằng Sài Gòn hay Huế, các trò chơi ở Nha Trang cũng rất vui. Đa số các trò chơi được tổ chức trên mặt nước vì thị trấn nằm gần biển và sông".

Và đây là một đêm tết đầy dư vị trong tâm hồn một quý bà, lữ khách người Anh: "Trời đã rất khuya, chúng tôi còn nghe thấy tiếng lao xao rất xa từ rạp hát lộ thiên vọng lại cùng với tiếng trống, tiếng pháo nhỏ và pháo cối. Chỉ đến khi rạng sáng, làng xóm mới trở lại yên tĩnh và sóng biển tiếp tục lời thì thầm".

Theo Báo Thanh Niên

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống là cách để nhiều cộng đồng dân tộc gìn giữ cội nguồn, nuôi dưỡng bản sắc trong đời sống hiện đại. Với đồng bào Tày ở xã Văn Chấn, điệu múa Then, tiếng đàn tính, nét đặc sắc văn hóa truyền thống vốn gắn bó với ký ức của cha ông được hồi sinh, gìn giữ trong sinh hoạt của Câu lạc bộ múa Then Tày thôn Thác Vác. Từ những điệu múa ấy, tình yêu văn hóa Tày ngày càng được lan tỏa, hun đúc niềm tự hào, gắn kết cộng đồng.

Khi điện ảnh trở thành bài học lịch sử sống động cho thế hệ trẻ

Khi điện ảnh trở thành bài học lịch sử sống động cho thế hệ trẻ

Trong nỗ lực đổi mới phương pháp giáo dục, nhiều trường học đã tìm đến điện ảnh như một kênh trực quan giúp học sinh tiếp cận lịch sử. Qua hình ảnh, âm thanh và câu chuyện từ quá khứ, các em không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn nuôi dưỡng tình yêu quê hương, ý thức trách nhiệm với Tổ quốc.

Gia đình Haha - Vì một Việt Nam hạnh phúc

Gia đình Haha - Vì một Việt Nam hạnh phúc

Sáng 13/9, UBND xã Bản Liền phối hợp với Trung tâm Truyền thông Tài nguyên và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức chương trình “Du lịch trải nghiệm và hoạt động thiện nguyện trồng tre Lục Trúc, dẻ Trùng Khánh” trong khuôn khổ chương trình thiện nguyện xã hội “Gia đình Haha – Vì một Việt Nam hạnh phúc”.

Luồng sinh khí mới của phim chiến tranh cách mạng

Luồng sinh khí mới của phim chiến tranh cách mạng

Phim đề tài chiến tranh là một phần đặc biệt quan trọng trong di sản điện ảnh cách mạng Việt Nam, đã chứng minh được giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật với thời gian, cũng như những đóng góp tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai bên chiến tuyến, từ đó hàn gắn vết thương chiến tranh, tăng cường hợp tác hữu nghị.

Tìm lại ký ức xưa qua đồ chơi truyền thống

Tìm lại ký ức xưa qua đồ chơi truyền thống

Giá trị truyền thống trong những món đồ chơi Trung thu cổ truyền tưởng chừng bị lãng quên trong thời gian dài, nay bỗng trở lại và được nhiều người đón nhận. Những ngày gần tới Rằm Trung thu, trên khắp phố phường Hà Nội, đặc biệt là tại khu phố cổ, nhiều cửa hàng bắt đầu trưng bày đồ chơi trung thu với sắc màu rực rỡ, đủ loại đồ chơi truyền thống, dệt nên mùa trăng rằm vừa hoài niệm, vừa tươi mới.

Trend book club lan tỏa trong giới trẻ

Trend book club lan tỏa trong giới trẻ

Không chỉ dừng lại ở thói quen đọc sách cá nhân, ngày nay nhiều bạn trẻ tìm đến các book club (câu lạc bộ sách) như một không gian gặp gỡ, chia sẻ và nuôi dưỡng đam mê tri thức. Từ những quán cà phê nhỏ, thư viện cộng đồng đến các nhóm trực tuyến, phong trào sinh hoạt câu lạc bộ sách đang trở thành một xu hướng văn hoá mới, góp phần khơi dậy tinh thần đọc và hình thành cộng đồng gắn kết bằng tri thức.

Xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt

Xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt

Theo thông tin từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính vừa ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025 về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 18, năm 2025) đối với 4 di tích.

Khai mạc Trại sáng tác Văn học - Nghệ thuật tại xã Võ Lao

Khai mạc Trại sáng tác Văn học - Nghệ thuật tại xã Võ Lao

Chiều 11/9, tại xã Võ Lao, Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật tỉnh phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức khai mạc Trại sáng tác văn học - nghệ thuật. Đây là trại sáng tác cấp xã đầu tiên được triển khai theo hình thức phối hợp giữa Hội với cơ sở, sau khi hệ thống tổ chức bộ máy được sắp xếp theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Người “giữ lửa” văn hóa Cao Lan

Người “giữ lửa” văn hóa Cao Lan

Ở tuổi 76, nghệ nhân ưu tú Lạc Tiên Sinh vẫn say mê công việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Cao Lan. Ông được ví như người "giữ lửa" cho làn điệu Sình ca, một loại hình dân ca độc đáo của dân tộc Cao Lan đang có nguy cơ mai một.

fb yt zl tw