Ông Nguyễn Văn Thọ, Trưởng phòng Bảo tồn, bảo tàng Ban quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn (BQL Mỹ Sơn) cho biết, nhóm tháp L được khai quật theo Quyết định số 1263/QĐ-BVHTTDL ngày 6/5/2025 của Bộ VHTTDL, cho phép BQL Mỹ Sơn phối hợp Viện Bảo tồn di tích, Viện Khảo cổ học và Quỹ C.M. Lerici (Italia) khai quật khảo cổ nhóm tháp L thuộc khu đền tháp Mỹ Sơn. Theo kế hoạch, diện tích khai quật 150m² (10mx15m/hố).
Đây được xem là dự án quan trọng để từ đó có phương án bảo tồn nhóm tháp L, một trong số ít nhóm tháp cuối cùng của Mỹ Sơn cần được khai quật bảo tồn khẩn cấp. Dự kiến thời gian khai quật sẽ kéo dài đến cuối tháng 7/2025. “Công tác khai quật lần này được tiếp tục từ đợt khai quật vào năm 2019 nhằm bảo tồn phế tích kiến trúc quan trọng này của di sản Mỹ Sơn”, ông Thọ thông tin.
Thời gian qua, các chuyên gia đến từ Quỹ C.M. Lerici, Việt Nam và đội ngũ công nhân lành nghề cũng triển khai công việc bóc tách, dọn dẹp khoa học các ngôi tháp bị đổ trong nhóm tháp L, trên cơ sở đó để tìm ra các cứ liệu xác thực làm cơ sở khoa học cho việc trùng tu nhóm tháp L, thực hiện biện pháp gia cố, gia cường bảo vệ nguyên trạng nền móng kiến trúc của nhóm tháp L bị vùi sâu trong lòng đất. Trên cơ sở đó để đưa ra đề xuất phương án trùng tu di sản một cách khoa học, hài hòa nhất, đảm bảo nguyên tắc giữ được nguyên vẹn giá trị gốc của di sản.
Những phát lộ ban đầu về nền móng, tường bao cho thấy nhóm L là một phế tích kiến trúc có nhiều điểm khác biệt so với các nhóm tháp khác của Mỹ Sơn. Nhận định ban đầu cho thấy, đây chính là khu vực cư trú chứ không phải đền thờ. Nhóm tháp L gồm hai tháp L1, L2 nằm trên một gò đất cao, tương đối cách biệt với các nhóm còn lại trong khu di tích, mới chỉ được người Pháp đánh dấu trên bảng sơ đồ khu di tích Mỹ Sơn, chưa có công bố kết quả cũng như can thiệp khai quật, trùng tu thời bấy giờ.
Như Báo Văn Hóa đã phản ánh, năm 2019, trong khuôn khổ dự án “Trung tâm đào tạo nghề trùng tu di tích và bảo tồn di tích văn hóa tại Quảng Nam” được ký kết giữa trường Đại học Bách khoa Milan (Italia) và trường Cao đẳng Nghề Quảng Nam - Việt Nam, các chuyên gia Italia và học viên tham gia khảo sát, khai quật tháp L1, từ đó đã hé lộ nhiều thông tin mới thú vị về nhóm tháp L bổ sung vào khoảng trống thông tin.
Tuy nhiên, muốn làm rõ các giá trị văn hóa, lịch sử, kỹ thuật, nghệ thuật, công năng, mối liên hệ với các nhóm tháp khác, niên đại xây dựng… cần có thêm thời gian và nhiều nghiên cứu, khảo sát hơn nữa. Năm 2023, UBND tỉnh Quảng Nam đã thống nhất chủ trương về việc Quỹ C.M.Lerici tài trợ thực hiện chương trình nghiên cứu khảo cổ tại Mỹ Sơn. Các chuyên gia đến từ Quỹ C.M. Lerici (Italia) cũng đã có chương trình làm việc dài ngày tại Mỹ Sơn, tập trung dọn dẹp khảo cổ khu vực tháp L1 và L2; khai quật khu vực tháp L2.
Ngoài ra có một số thử nghiệm thăm dò ở khu vực phía Tây L2 để đánh giá khả năng tồn tại một phế tích khác của nhóm tháp L, nghiên cứu khoa học, vẽ lại mặt bằng khu tháp L, bổ sung thêm các thông tin cần thiết xây dựng tư liệu, khảo sát tình trạng di tích… Qua đó lên phương án, chọn giải pháp để tiếp tục công tác khảo cổ, trùng tu phế tích này. Một số công việc do vào thời điểm mưa bão nên chuyển sang đầu năm 2024 thực hiện.
Ông Nguyễn Công Khiết, Giám đốc BQL Mỹ Sơn cho biết, phương án bảo tồn nhóm tháp L sau khai quật cũng được đơn vị đề xuất thực hiện khác biệt so với những dự án trước đây, đó là sẽ bảo tồn nguyên vẹn hiện trạng sau khai quật theo phương pháp lộ thiên nhằm phục vụ khách tham quan.
Bên cạnh dự án khai quật khảo cổ học tại tháp L, hiện dự án bảo tồn nhóm tháp F, E cũng đang tiếp tục triển khai tại Mỹ Sơn với sự hỗ trợ của các chuyên gia Ấn Độ và Việt Nam. Dự án được thực hiện theo bảng ghi nhớ được ký kết giữa hai chính phủ Việt Nam và Ấn Độ, Cơ quan Khảo sát Khảo cổ Ấn Độ (ASI), thời gian triển khai kéo dài đến năm 2029, tổng giá trị dự án 4,852 triệu USD từ nguồn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Ấn Độ.
Nhóm E-F là tổ hợp phế tích kiến trúc có giá trị đặc biệt về lịch sử văn hóa của di sản thế giới Mỹ Sơn, tuy nhiên, nhóm đền tháp này vẫn còn trong tình trạng đổ nát sau chiến tranh. Dự án lần này là rất cần thiết để bảo tồn trùng tu các kiến trúc, các yếu tố gốc còn lại sau chiến tranh. Sau gần hai tháng triển khai, đến nay dự án này đã tiến hành phát dọn mặt bằng, thu nhặt hiện vật, gạch ngói vỡ; phát lộ được các tường bao quanh các công trình kiến trúc thuộc hai nhóm tháp E, F.
Theo ông Nguyễn Văn Thọ, cả hai dự án đều hướng đến mục tiêu quan trọng là bảo tồn các yếu tố gốc của di sản, tiếp tục nhận diện giá trị còn tiềm ẩn của di sản thế giới Mỹ Sơn. Những phát hiện trong các đợt khai quật vừa qua và hiện tại cho thấy các công trình kiến trúc tại các nhóm tháp L, F, F có niên đại từ rất sớm, những phát hiện ban đầu ở nghệ thuật điêu khắc cho thấy có sự giao lưu văn hóa giữa vương triều Champa với các quốc gia cổ trong khu vực. Những phát lộ trong quá trình bóc tách, dọn dẹp tại các nhóm tháp nói trên tiếp tục là những minh chứng cụ thể về giá trị nổi bật toàn cầu của di sản Mỹ Sơn.
