Nhà khoa học của nhà nông và hành trình đưa dược liệu bền vững đến với nông dân Lào Cai

Sinh năm 1967 tại Ninh Bình, trưởng thành tại Sơn La, dược sĩ Đỗ Tiến Sỹ sớm bộc lộ niềm đam mê nghiên cứu dược liệu và công nghệ bào chế thuốc hiện đại. Sau khi tốt nghiệp Đại học Y Dược Hà Nội, ông tích lũy kinh nghiệm nghiên cứu công nghệ bào chế viên nang mềm tại Công ty Halong Canfoco Hải Phòng, nơi ông tham gia bào chế sản phẩm dầu gan cá. Quá trình công tác tại Hải Phòng và tiếp đó là Traphaco Hà Nội đã hun đúc trong ông khát vọng đưa dược phẩm Việt Nam đạt chuẩn quốc tế, do chính người Việt làm chủ.

Tiếp xúc với các sản phẩm viên nang mềm tiên tiến từ Hàn Quốc, Úc, Mỹ, Pháp, ông trăn trở đặt câu hỏi vì sao Việt Nam chưa thể tạo ra sản phẩm đạt chuẩn quốc tế. Từ đó, ông bước vào con đường nghiên cứu, sáng tạo, kết hợp tri thức khoa học với thực tiễn sản xuất.

Với sự hỗ trợ của các giáo sư Đại học Dược Hà Nội và quá trình miệt mài tự học, ông cùng cộng sự bào chế thành công viên nang mềm Boganic - kết quả của dự án khoa học công nghệ cấp Nhà nước do ông làm chủ nhiệm. Thành tựu này không chỉ đánh dấu bước tiến về công nghệ mà còn khẳng định năng lực làm chủ kỹ thuật cao của ngành dược Việt Nam.

Tuy nhiên, ông sớm nhận ra rằng sản phẩm tốt sẽ không bền vững nếu thiếu vùng nguyên liệu ổn định, minh bạch và gắn với sinh kế của người dân. Nhận thức đó dẫn ông đến Sa Pa - vùng đất sương mù với khí hậu tương đồng châu Âu, nơi ông bắt đầu triển khai mô hình trồng atiso và chè dây.

Ban đầu, thách thức lớn nhất không nằm ở kỹ thuật mà ở việc tạo dựng niềm tin với đồng bào dân tộc thiểu số. Ông đã kiên trì đến từng nương rẫy, mang giống thử nghiệm, trực tiếp hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, đồng thời phối hợp với chính quyền địa phương triển khai các cơ chế hỗ trợ. Traphaco Sa Pa cam kết bao tiêu sản phẩm theo định hướng thị trường, giúp người dân yên tâm đầu tư sản xuất lâu dài.

Mô hình được xây dựng trên nền tảng liên kết “4 nhà”: doanh nghiệp đầu tư công nghệ, định hướng thị trường và tổ chức chuỗi giá trị; người dân là chủ thể sản xuất, giữ gìn tri thức bản địa; nhà khoa học hỗ trợ kỹ thuật, giống và nghiên cứu; Nhà nước hỗ trợ chính sách, hạ tầng và môi trường phát triển.

Từ sự liên kết này, những cánh đồng atiso xanh mướt, rừng chè dây bạt ngàn dần hình thành, mang lại thu nhập ổn định cho hàng trăm hội viên nông dân, góp phần phát triển nông nghiệp xanh và gìn giữ bản sắc vùng cao.

Chuỗi giá trị khép kín từ trồng, thu hoạch, sơ chế đến chế biến tạo việc làm trực tiếp cho gần 100 lao động tại nhà máy và gián tiếp cho hàng trăm hộ nông dân.

Các sản phẩm từ atiso như cao mềm, trà phun sương trở thành sản phẩm OCOP 5 sao, mang dấu ấn đặc trưng của dược liệu vùng cao. Song song với sản xuất, Traphaco Sa Pa ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong truy xuất nguồn gốc, xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ nghiên cứu - phát triển, nâng cao chất lượng, độ tin cậy và tính minh bạch của dược liệu Việt Nam.

Chia sẻ về mô hình, chị Giàng Thị Nhứ - hội viên nông dân, cho biết: Với khoảng 1 ha trồng cây atiso, mỗi năm gia đình tôi thu khoảng 250 triệu đồng. Nhờ được hướng dẫn kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm, chúng tôi yên tâm chăm sóc cây, đời sống được cải thiện rõ rệt.

Bên cạnh atiso, rừng chè dây cũng là minh chứng cho nỗ lực chuyển đổi canh tác của nông dân vùng cao. Chè dây được trồng tập trung, chăm sóc theo kỹ thuật hiện đại, thay thế hình thức thu hái tự nhiên, giúp nâng năng suất từ 0,7 - 0,8 tấn lá khô/ha lên 1,3 - 1,5 tấn/ha, tương đương thu nhập 30 - 37 triệu đồng/ha. Qua đó, hội viên nông dân từng bước thay đổi tập quán canh tác, bảo vệ rừng và nâng cao hiệu quả kinh tế tại vườn nhà.

Traphaco Sa Pa tiếp tục đầu tư nhà máy công nghệ cao, ứng dụng AI, IoT và Blockchain trong truy xuất nguồn gốc và nâng cao chất lượng dược liệu. Công ty còn phát triển mô hình du lịch trải nghiệm thảo dược kết hợp VR/AR, giúp hội viên nông dân hiểu rõ giá trị cây thuốc, đồng thời quảng bá sản phẩm ra thị trường trong nước và quốc tế.

Ông Tô Ngọc Liễn - Chủ tịch UBND phường Sa Pa, đánh giá mô hình liên kết đã giúp người dân nâng cao thu nhập, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và hỗ trợ công tác giảm nghèo hiệu quả.

Hiện nay, Lào Cai có khoảng 10 chuỗi dược liệu GACP-WHO, trong đó hai chuỗi bền vững nhất của Traphaco Sa Pa là atiso và chè dây. Mỗi năm, công ty bao tiêu hơn 2.000 tấn dược liệu tươi và 70 tấn dược liệu khô, tạo sinh kế ổn định cho hàng trăm hộ hội viên nông dân.

Mô hình không chỉ tạo thu nhập mà còn gắn với phát triển xã hội và văn hóa, khuyến khích bình đẳng giới, phát triển kinh tế xanh và bảo tồn tri thức bản địa.

Dược sĩ Đỗ Tiến Sỹ nhấn mạnh: Thành công không chỉ đến từ kỹ thuật và công nghệ mà quan trọng nhất là sự đồng hành của hội viên nông dân. Mỗi cây dược liệu, mỗi sản phẩm OCOP là minh chứng cho sự hợp tác giữa nhà nông, nhà khoa học, doanh nghiệp và Nhà nước.

Với những đóng góp khoa học và tâm huyết gắn bó cùng người dân vùng cao, năm 2012, ông được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam trao Bằng Lao động sáng tạo và Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Thầy thuốc Ưu tú.

Mới đây, ông được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam tặng danh hiệu “Nhà khoa học của nhà nông”. Câu chuyện của dược sĩ Đỗ Tiến Sỹ là minh chứng sinh động cho sức mạnh của khoa học khi bắt rễ sâu vào đời sống, góp phần xây dựng nền nông nghiệp Việt Nam xanh, hiện đại và phát triển bền vững.