Mận Tả Van là giống địa phương được trồng nhiều trên địa bàn huyện Bắc Hà và huyện Si Ma Cai. Đây là cây trồng có diện tích lớn, giá trị kinh tế cao, thu nhập chính của nhiều hộ. Với màu đỏ bắt mắt, vị ngọt đậm, mận Tả Van được thị trường ưa chuộng, có giá bán cao, dao động từ 60 - 120 nghìn đồng/kg.
Tại huyện Si Ma Cai, mận Tả Van được trồng nhiều ở các xã: Quan Hồ Thẩn, Lùng Thẩn, Nàn Sín, Sán Chải và diện tích nhỏ ở một số nơi khác trên địa bàn huyện. Với hiệu quả kinh tế mang lại, những năm qua, huyện Si Ma Cai chủ trương mở rộng diện tích trồng mận Tả Van và được người dân tích cực tham gia. Huyện Si Ma Cai hiện có hơn 400 ha mận Tả Van. Năm 2022, huyện tổ chức thành công Lễ hội mận Tả Van, góp phần quảng bá, thu hút khách du lịch và nâng cao giá trị của loại cây trồng này.
Theo ông Hà Đức Minh, Bí thư Huyện ủy Si Ma Cai, năm nay, hầu hết diện tích mận Tả Van trên địa bàn huyện Si Ma Cai gặp tình trạng tỷ lệ đậu quả thấp. Sản lượng mận Tả Van năm nay của huyện Si Ma Cai có thể giảm 70% - 80%.
Tại huyện Bắc Hà, hầu hết diện tích trong tổng số hơn 300 ha mận Tả Van của huyện cũng gặp tình trạng tương tự, khiến nông dân lo lắng. Anh Vàng Seo Chẩn, thôn Xà Ván - Sừ Mần Khang, xã Tả Van Chư cho biết: Mọi năm, mận Tả Van nhiều quả, gia đình thu được khoảng 25 - 30 triệu đồng. Năm nay mận đậu ít quả, nhiều cây không đậu quả nào. Thông thường, mận Tả Van có 1 năm sai quả, 1 năm ít quả nhưng chưa năm nào tỷ lệ đậu quả thấp như năm nay. Không chỉ gia đình tôi mà rất nhiều hộ lo lắng vì mận mất mùa.
Theo đánh giá của ngành nông nghiệp huyện Bắc Hà, khoảng tháng 2 - 3/2023, khi mận Tả Van ra hoa thì gặp thời tiết bất lợi, rét sâu kèm sương mù nên hoa khó thụ phấn, do đó tỷ lệ đậu quả thấp. Bên cạnh đó, những tháng đầu năm 2023, tại Bắc Hà không có mưa, khô hạn kéo dài cũng ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu quả của mận Tả Van. Ngoài ra, hầu hết người dân trồng mận Tả Van không thực hiện các biện pháp chăm sóc, bón phân, đốn tỉa, vin cành, tạo tán cho cây sau khi kết thúc vụ thu hoạch năm 2022. Với tình trạng hiện tại, ước tính sản lượng mận Tả Van năm nay tại huyện Bắc Hà giảm 70% - 80% so với vụ mận năm 2022.
Để khắc phục thực trạng này, huyện Bắc Hà đang nghiên cứu thực hiện đề tài khoa học dùng các biện pháp kỹ thuật, đốn tỉa, chăm sóc, bón phân, tác động về chăm sóc cây mận nhằm khắc phục tình trạng mất mùa, giảm sản lượng trên cây mận Tả Van.
Phân tích về tình trạng mận Tả Van ở các địa phương vùng cao có hiện tượng 1 năm được mùa, 1 năm mất mùa, ông Nguyễn Bá Thế, Giám đốc Trung tâm giống Nông nghiệp tỉnh cho rằng, nguyên nhân khiến mận mất mùa luân phiên theo năm hầu hết là do kỹ thuật chăm sóc, bón phân, đảm bảo dưỡng chất cho cây. Do năm trước mận sai quả, cây bị hút cạn dinh dưỡng nên tỷ lệ đậu quả năm kế tiếp rất thấp. Người dân hoàn toàn có thể can thiệp bằng cách bổ sung phân bón để cung cấp dưỡng chất cho cây, đồng thời áp dụng các biện pháp đốn tỉa, vin cành, cung cấp đầy đủ nước tưới…để cây khỏe, phát triển cành, lộc mới, tăng tỷ lệ đậu quả. Trung tâm đang hỗ trợ huyện Bắc Hà nghiên cứu đề tài khoa học để khắc phục tình trạng mất mùa xen kẽ trên mận Tả Van.
Với hiện tượng tỷ lệ đậu quả thấp, sản lượng mận Tả Van năm 2023 trên địa bàn huyện Bắc Hà, huyện Si Ma Cai sẽ giảm mạnh so với năm 2022. Ngành nông nghiệp các địa phương cần khẩn trương triển khai việc nghiên cứu, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc mận Tả Van cho người dân để khắc phục tình trạng mận mất mùa, ảnh hưởng đến sản lượng, thu nhập của người dân trong những năm tiếp theo.
