Không chỉ nổi tiếng là vùng trồng lúa đặc sản Séng cù lớn nhất tỉnh với những cánh đồng phì nhiêu, nơi đây còn được thiên nhiên ban tặng những dãy núi đá vôi trùng điệp, tạo thành quần thể hang động Mường Vi rộng lớn. Càng khám phá sâu bên trong quần thể hang động Mường Vi, càng thấy sự kỳ vĩ, huyền diệu khó lý giải của tự nhiên.
Quần thể hang động Mường Vi thuộc thôn Ná Rin, được Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử quốc gia theo Quyết định số 38/QĐ-BVHTT ngày 11/6/1999.
Quần thể gồm 4 hang động là Ná Rin, Cám Rang, Cám Rúm và Cám Tẳm, trong đó, Ná Rin là động lớn nhất, được người dân phát hiện vào tháng 4/1997.
Theo tiếng địa phương “Ná Rin” nghĩa là ruộng đá, vì ngay sát động là cánh đồng ruộng bậc thang rộng lớn xen lẫn những phiến đá to. Quá trình kiến tạo địa chất lâu dài đã hình thành động Ná Rin với nhiều thạch nhũ có hình thù độc đáo.
Thạch nhũ ở đây có màu ánh bạc, gặp ánh sáng soi chiếu trở nên lung linh, huyền ảo. Có thạch nhũ giống như tà áo cà sa rủ xuống với những nếp gấp đều tăm tắp; có thạch nhũ hình bầu sữa mẹ đang cho con bú; một số nhũ đá được tự nhiên sắp đặt như mâm ngũ quả.
Đặc biệt, nơi đây có những nhũ đá như tràn ruộng bậc thang chứa bột đá nhỏ li ti như hạt muối, người dân gọi là “ná siên” nghĩa là động tiên. Động Ná Rin có diện tích rộng lớn, thuận lợi để du khách tham quan và trải nghiệm.
Không nhiều nhũ đá lớn như Ná Rin nhưng động Cám Tẳm gắn với nhiều câu chuyện mang ý nghĩa tâm linh đối với người dân địa phương. Trong động có nhiều nhũ đá mang hình dáng độc đáo như bộ bát đĩa, ấm chén, nậm rượu, tàu ngựa...
Người dân Mường Vi còn suy tôn đây là động thần, bởi theo chuyện kể của người xưa, thời xa xưa có 9 nàng tiên hạ phàm giúp bà con canh tác, họ đem theo bát đũa và một số đồ dùng sinh hoạt để người dân mượn khi cần.
Tuy nhiên, do lòng tham và sự thiếu trung thực của con người đã khiến các nàng tiên nổi giận trở về trời, để lại những bộ bát đĩa, cốc chén không còn nguyên vẹn, sau một thời gian, những vật dụng này cũng hóa thành đá xám.
Để tưởng nhớ và biết ơn sự giúp đỡ của các nàng tiên, hằng năm, người dân địa phương tổ chức quét dọn hang, dâng lễ cúng (lễ hội xuống đồng) mong các nàng tiên đại xá, giúp mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi.
Còn động Cám Rúm được người dân gọi là động gió, bởi ở đây luôn có một luồng gió thổi qua, mùa hè thì mát lạnh, mùa đông lại ấm áp. Trong lòng động rất nhiều nhũ đá với những hình thù độc đáo, là món quà thiên nhiên ưu ái ban tặng.
Ở động Cám Rúm còn có dòng nước trong vắt róc rách chảy, gặp ánh sáng những thạch nhũ và dòng nước đổi màu lung linh, kỳ ảo.
Động thứ tư mang tên Cám Sang chứa đựng nhiều điều thú vị. Trong động có hệ thống thạch nhũ phong phú, màu sắc thay đổi theo độ sâu của hang. Ở mỗi độ sâu, nhũ đá lại mang một màu sắc khác nhau, khi thì nâu sẫm, khi lại ánh bạc, có lúc như màu ngọc bích.
Cám Sang trước kia còn là nơi trú ngụ của đàn khỉ rừng. Điều đặc biệt ở động Cám Sang là phía trước có bãi đất rộng, bằng phẳng, nơi đây thường diễn ra các trò chơi dân gian của người dân địa phương, như ném còn, đánh yến, đu quay...
Quần thể hang động Mường Vi không chỉ mang vẻ đẹp kỳ vỹ, mà còn chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, khảo cổ, quân sự. Đây cũng là địa điểm nhiều tiềm năng để phát triển du lịch của địa phương.
Quần thể hang động Mường Vi được ví như nàng tiên núi đang ngủ yên cần thức tỉnh bởi chính sách cũng như chiến lược khai thác của các cấp, ngành, địa phương. Nếu được khai thác tốt tiềm năng, quần thể hang động Mường Vi sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cũng mở ra hướng làm giàu mới cho người dân nơi đây.
![[Ảnh] Giới trẻ đổ về Y Tý tránh nóng, săn mây trắng giữa đại ngàn Tây Bắc](https://cdn.baolaocai.vn/images/952bd30fe7046faccc5d38664eb75c1296314879bc4a2ee225ea2a593896b91ce1e283df3189daa0abed1c3379480e61c95a5d0d5a32c2a1b0a87adc2111743b/y-ty-9-22333221.jpg.webp)
