Được cấu tạo bởi 14 ống nứa tép bánh tẻ, yêu cầu nhỏ, mỏng, ít mấu; khèn được chia làm 2 bè, mỗi bè 7 ống xếp từ thấp đến cao; độ dài của ống khèn tùy thuộc vào nghệ nhân làm khèn, nhưng để cây khèn có âm thanh hay còn phụ thuộc vào những "lưỡi khèn” (lưỡi khèn được làm bằng đồng hoặc bạc trắng, đánh mỏng như tờ giấy để gắn vào trong các ống khèn); bầu khèn làm bằng gỗ, một đầu khoét thủng để thổi, một đầu bịt kín bằng sáp ong đá…
Điểm qua những yêu cầu khắt khe, rất riêng đó để thấy chiếc khèn bè của người Thái Mường Lò thể hiện sự cầu kỳ, tinh xảo và đặc biệt thế nào. Còn âm thanh của từng cây khèn lại phụ thuộc vào cách cài những "lưỡi khèn” và độ chính xác về khoảng cách của những nốt bấm trên bầu khèn. Khèn bè dài, tiếng to, trầm dùng cho người cao tuổi; còn khèn ngắn, tiếng nhỏ dùng cho thanh niên.
Trong buổi Lễ đón nhận Bằng của UNESCO ghi danh "Nghệ thuật Xòe Thái” là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2022, nghệ nhân Lò Văn Biến và các thành viên Câu lạc bộ Bảo tồn tri thức bản địa thị xã Nghĩa Lộ đã hăng say biểu diễn những giai điệu khèn bè lúc trầm bổng, khi cao vút, khiến người nghe như cuốn theo, mê đắm trong từng khúc nhạc.
Ông Biến chia sẻ: "Khèn bè là loại nhạc cụ đặc trưng và có vị trí quan trọng trong đời sống của đồng bào dân tộc Thái, con cháu phải yêu nó, gìn giữ nó cho thế hệ mai sau. Chế tác một cây khèn bè phải qua rất nhiều công đoạn, cùng với sự tỷ mỷ và tài hoa của bàn tay người thợ. Cây khèn tốt khi thổi lên phải thấy được nỗi lòng của người diễn sướng và người làm ra nó. Mỗi khi tiếng khèn vang lên phải khiến người nghe biết được đời sống tâm hồn bình dị, lặng lẽ nhưng giàu khát vọng vươn lên, khát vọng hòa mình vào thiên nhiên của đồng bào mình. Khèn bè của người Thái thường được sử dụng trong những lễ hội truyền thống, những dịp trọng đại, cũng có khi tiếng khèn là giai điệu hò hẹn, cầu nối tình yêu”.
Đến với Mường Lò - Nghĩa Lộ hôm nay, chúng ta dễ dàng hòa mình vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ với giai điệu trầm bổng, cuốn hút từ chiếc khèn bè của người Thái tại các điểm du lịch cộng đồng, nhà văn hoá thôn bản; có thể khám phá các công đoạn chế tác và luyện tập thổi khèn bè tại các câu lạc bộ nhạc cụ dân tộc địa phương; hoặc có thể tham quan, khám phá các loại nhạc cụ của đồng bào Thái, trong đó có chiếc khèn bè đã được xác lập Kỷ lục Guinness Việt Nam năm 2017…
Hoài Văn
