LCĐT - Chiếc cót của người Mông xanh là dụng cụ dùng để phơi thóc sau khi thu hoạch hoặc lót bên dưới khi đập lúa. Dụng cụ này có tác dụng giữ cho hạt thóc không bị ẩm do hấp hơi từ đất bốc lên. Đây là loại nông cụ không thể thiếu trong mỗi gia đình người Mông xanh ở thôn Tu Thượng, xã Nậm Xé, huyện Văn Bàn.
 |
| Cót phơi thóc của người Mông xanh trưng bày tại Bảo tàng tỉnh. |
Bảo tàng tỉnh vừa sưu tầm được chiếc cót phơi thóc của gia đình bà Vàng Thị Mai (thôn Tu Thượng, xã Nậm Xé, huyện Văn Bàn). Khác với những loại cót thông thường, cót của người Mông xanh khá to, hình vuông, kích thước 5x5m, các nan đan được làm hoàn toàn từ phần vỏ của hàng trăm cây vầu. Để làm được một tấm cót như vậy, người Mông xanh rất chú trọng tới việc chọn nguyên liệu. Vào khoảng tháng 5, tháng 6 âm lịch, những người đàn ông bắt đầu vào rừng để chặt vầu đan cót. Vầu được chọn phải là cây bánh tẻ, thân thẳng dài, không được cụt ngọn, điều đó thể hiện quan niệm của người Mông về mong ước công việc trồng lúa được thuận lợi từ đầu đến cuối. Sau khi chặt vầu, họ chẻ nan ngay trong rừng để loại bỏ ruột, lấy phần cật dùng làm nan đan. Những nan vầu đã chẻ được cuộn tròn lại để dễ vận chuyển. Thời gian chặt vầu và chẻ nan kéo dài từ 5 đến 7 ngày mới hoàn thành.
Các nan vầu mang về phải để trên gác bếp khoảng 3 tháng mới sử dụng nhằm tăng độ dẻo dai cho cót. Để đan được tấm cót cần từ 6 đến 7 người ngồi đan phân bố đều trên bề mặt của cót, hỗ trợ nhau đan trong khoảng 1 tuần. Mỗi dịp như vậy, các gia đình người Mông ở Tu Thượng lại đổi công cho nhau, gia đình đan cót sẽ nấu cơm cho những người tới giúp, không khí rộn ràng như có hội. Các nan đan hoàn toàn là vỏ cây vầu được chẻ to hơn, dày hơn nan đan cót thường nên tấm cót của người Mông xanh thường nặng hơn và chắc chắn hơn.
Viền xung quanh tấm cót được đồng bào sử dụng dây rơm khô vàng dài óng ả tết lại. Những sợi rơm nối tiếp nhau, tạo độ dài vừa đủ với kích thước của tấm cót. Viền rơm có độ cao 2 cm được gắn vào mép cót, sau đó được buộc lại bằng dây tre tạo thành gờ cao chắc chắn vừa bảo vệ cót không bị bung vừa chặn thóc không bắn ra ngoài khi đập lúa. Cót sau khi đan xong được cuộn lại hong trên gác bếp chừng vài tháng cho tăng độ bền rồi mới sử dụng.
Chiếc cót phơi thóc của người Mông xanh là hiện vật độc đáo, thể hiện sự sáng tạo, khéo léo trong kỹ thuật chế tác của tộc người này; đồng thời gửi gắm trong đó mong muốn của họ về cuộc sống đầy đủ, ấm no cũng như tinh thần đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng.
Hiện nay, trên thị trường có nhiều đồ dùng sinh hoạt phong phú, do đó, người Mông xanh ở Tu Thượng cũng dần làm quen với những tấm bạt ni lông bởi sự tiện lợi, gọn nhẹ. Nhu cầu sử dụng cót phơi của người dân giảm dần khiến nghề đan cót ở đây đứng trước nguy cơ bị mai một. Vì vậy, việc sưu tầm những hiện vật truyền thống của Bảo tàng tỉnh sẽ góp phần lưu giữ những giá trị văn hóa của các dân tộc trên địa bàn.
