Chuyện nghề xưa nay

Trong 2 ngày (19 - 20/9), Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai cùng UBND xã Nghĩa Đô đã tổ chức lớp tập huấn nâng cao và truyền dạy văn hóa phi vật thể dân tộc Tày.

Không còn là trào lưu nhất thời hay thú chơi mang tính hoài cổ, việc giới trẻ chủ động tìm hiểu, phục dựng và lan tỏa các giá trị di sản văn hóa đang trở thành một xu hướng mang tính chiều sâu. Từ việc khoác lên mình cổ phục, tham gia lễ hội truyền thống, đến sáng tạo nội dung văn hóa trên nền tảng số – hành trình hồi sinh di sản đang được thế hệ trẻ thắp lửa bằng niềm say mê, sự sáng tạo và trách nhiệm với cội nguồn dân tộc.

Giữa muôn vàn loại áo chống nắng hiện đại, tưởng chừng chiếc áo tơi mộc mạc đã lùi vào dĩ vãng.

Ở thôn Đèo Gió, một nhóm phụ nữ Dao Tiền ngày ngày kiên trì bên khung thêu, cần mẫn từng đường kim, mũi chỉ. Họ không chỉ là những người “giữ lửa” cho nghề thêu thổ cẩm, mà còn đang nỗ lực đưa nét văn hóa dân tộc hòa vào đời sống hiện đại bằng đôi tay tài hoa và tinh thần đổi mới.

Với dân tộc Dao nói chung, ngành Dao khâu ở Điện Biên nói riêng, trang phục truyền thống không chỉ đơn thuần là vật dụng che thân mà còn là biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào và bản sắc tộc người được lưu truyền từ đời này sang đời khác.

Suốt chiều dài lịch sử, tre nứa đã trở thành người bạn thân thiết trong đời sống đồng bào Khơ Mú ở phường Nghĩa Lộ (tỉnh Yên Bái trước đây, nay thuộc tỉnh Lào Cai). Qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, người thợ, tre nứa được thổi hồn thành nong, nia, giỏ, gùi, sọt, ghế… Các vật dụng gắn bó với lao động, sinh hoạt hằng ngày và cả tín ngưỡng, tâm linh. Giữa nhịp sống hiện đại, người Khơ Mú vẫn lặng lẽ giữ nghề truyền thống - gìn giữ cội nguồn.

Thành phố Hà Nội đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường tích cực chuẩn bị Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề quốc tế năm 2025 dự kiến được tổ chức vào tháng 11 tại Hà Nội.

Sưu tầm hơn 200 hiện vật, xây dựng nhà lưu niệm, đồng thời tích cực truyền dạy văn hóa cho thế hệ trẻ là điều mà bà Đinh Thị Tâm (1954) vẫn làm mỗi ngày tại xã Cự Đồng (Phú Thọ).

Trong khi nhiều làng nghề truyền thống đang dần mai một trước làn sóng công nghiệp hóa và đô thị hóa, thì ở thôn Phù Yên, xã Phú Nghĩa (Hà Nội), một thế hệ trẻ đầy nhiệt huyết đang tiếp nối và làm mới nghề mộc truyền thống. Họ không chỉ giữ nghề mà còn đang thổi luồng sinh khí mới vào làng nghề hàng trăm năm tuổi.

Nhờ sự khéo léo, kiên trì, cần cù, chịu thương, chịu khó của phụ nữ dân tộc Mông ở Bản Xèo, nghề xe lanh, dệt vải truyền thống nơi đây đã được gìn giữ và phát huy hiệu quả trong đời sống.

Nghệ thuật tạo hoa văn cạp váy của người Mường tỉnh Hoà Bình (cũ), nay là tỉnh Phú Thọ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự tôn vinh, ghi nhận và là niềm tự hào của người Mường, động lực để đồng bào tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị di sản.

Ẩn mình giữa núi rừng vùng cao, những tấm giấy bản mỏng nhẹ nhưng dai bền vẫn lặng lẽ gìn giữ kho tàng tri thức dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số. Giấy bản không chỉ là chất liệu, mà còn là minh chứng sống động cho một nghề thủ công giản dị, âm thầm bền bỉ trước sự bào mòn của thời gian.

Giữa lòng Cao nguyên đá hùng vĩ có một câu chuyện về văn hóa bản địa và hành trình vươn lên mạnh mẽ của những người phụ nữ dân tộc Mông. Từ sợi lanh truyền thống, họ đã và đang bền bỉ dệt nên sự bình đẳng, nâng tầm vị thế của mình trong cộng đồng.

Nằm cách phố cổ Hội An khoảng 3 km về phía Tây, bên bờ sông Thu Bồn thơ mộng, làng gốm Thanh Hà là một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng và lâu đời bậc nhất ở tỉnh Quảng Nam.

Những tri thức dân gian làm nghề truyền thống của các dân tộc vùng cao Lào Cai đã có từ ngàn đời nay. Trong nhịp sống hiện đại, những tri thức ấy vẫn được đồng bào gìn giữ và lưu truyền, tạo nên nét đẹp độc đáo của mỗi dân tộc. 

Huyện Bát Xát có 23 nhóm, ngành dân tộc với bản sắc văn hóa phong phú. Trải qua nhiều thế hệ, các dân tộc trên vùng cao Bát Xát đã sáng tạo và lưu giữ nhiều nghề thủ công truyền thống, trong đó có nghề đan lát. Từ đôi bàn tay khéo léo và sự chăm chỉ, cần mẫn, các nghệ nhân ở thôn, bản đã sáng tạo nhiều sản phẩm thủ công đan lát phục vụ đời sống hằng ngày và nhu cầu của cộng đồng.

Sinh ra và lớn lên trong cái nôi văn hóa Tày, bà Nguyễn Thị San, ở bản Nà Khương là một trong số ít người ở xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên còn am hiểu và gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc. Bà đã và đang nỗ lực truyền dạy lại cho lớp trẻ, vừa để giữ gìn văn hóa truyền thống, vừa phục vụ phát triển du lịch cộng đồng.

“Làng nghề Truyền thống Việt Nam” không chỉ là một cuốn sách ảnh mà còn là khát vọng lan tỏa vẻ đẹp Việt đến gần hơn với thế giới của tác giả.

Từ những thanh gỗ pơ mu cũ kỹ bị vùi trong lớp đất mục tưởng như bỏ đi hoặc chỉ dùng vào việc chẻ ra nhóm bếp, ông Chu Xe Gió, người Hà Nhì, xã Nậm Pung (Bát xát) có thể tách ra thành những chiếc nan mỏng như tấm bìa giấy để đan mâm theo kỹ thuật truyền thống của dân tộc Hà Nhì. Điều đáng nói, ông Chu Xe Gió là truyền nhân duy nhất của xã Nậm Pung có thể đan mâm bằng nan gỗ pơ mu trong khi một số người khác chỉ đan được bằng nan tre quen thuộc.

Cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km, làng nghề Phú Túc, huyện Phú Xuyên, từ lâu đã nổi tiếng là cái nôi của nghề đan cỏ tế truyền thống.