Một năm có bốn mùa: Xuân, hạ, thu, đông, với tôi và dân làng tôi ngày đó còn thêm một mùa, đó là mùa tết.
Vẫn biết, tết vào mùa xuân, mùa xuân có tết, nhưng tôi muốn nói đến mùa tết này rõ ràng lắm, hấp dẫn lắm, nó găm vào ký ức tuổi thơ chúng tôi không bao giờ phai nhạt, để rồi sau này trưởng thành và đã sống gần hết cuộc đời, đôi chân đã đi khắp đất nước, mà cứ mỗi độ giữa đông trở đi, lòng lại náo nức, rưng rưng nhớ về những mùa tết đẫm đặc tuổi thơ tôi.
Đó là vào từ khoảng đầu tháng 11 âm lịch hằng năm, mẹ tôi cũng như bao bà mẹ trong làng đã dần chuẩn bị tất cả những gì tạo ra tết, phục vụ tết. Nào là đem bơ đỗ xanh ra nhặt đi nhặt lại để bỏ ra những hạt “dọn” (hạt đỗ nhỏ tí, rất rắn), rồi lại đổ vào mấy cái chai nút kín bằng lá chuối khô. Nào là tìm mua cân mật mía mang về treo cao tránh lũ chó con và các con ăn vụng. Nào là mang những bơ gạo nếp ra nhặt từng hạt sạn bé bằng hạt cát. Ồn ào nhất là việc các nhà rủ nhau đụng lợn theo tiêu chuẩn của hợp tác xã… Tất tần tật là những chắt chiu, tằn tiện, dành dụm để các con được ăn một cái tết đủ đầy nhất…
Mùa tết cứ lặng lẽ như vậy và đậm đà nhất, vui nhất là những ngày giáp tết. Cả làng vang lên tiếng lợn kêu eng éc, đàn ông chế biến rồi pha thịt chia đều. Đàn bà phụ cơm nước… Bọn trẻ chạy lăng xăng xem mổ lợn, rồi tranh nhau cái bóng lợn để dành làm bóng đá…
Không khí tết đã tràn khắp xóm với những âm thanh, mùi vị đặc trưng. Đó là mùi cá tanh tao, là mùi chè mật ong pha gừng nức mũi, là tiếng pháo tép nổ đanh đách, mùi pháo khen khét vấn vương khắp làng.
Nhưng có một thứ mùi làm nên hương vị đặc trưng nhất của tết, làm nên một mùa tết đậm đà nhất, ấy là hương vị nồng nàn của bánh chưng… sắn.
Thực ra là bánh chưng độn sắn. Dân quê tôi thuở đó quanh năm chân lấm tay bùn nhưng chỉ tàm tạm đủ ăn. Tết đến, mỗi hộ được hợp tác xã chia cho vài ba cân gạo nếp là quý lắm. Mẹ tôi lại dấm dúi mua “chui” thêm một vài cân nếp nữa. Hăm hở trước rá gạo nếp nức hương, mẹ chia đều: Chỗ này để nấu đĩa xôi gấc cúng Giao thừa; chỗ này để nấu nồi chè con ong cúng tổ tiên; chỗ này gói bánh chưng. Cái chỗ gói bánh chưng tuy chỉ vài cân nhưng đã có sắn độn vào. Sáng 30 Tết, mẹ lấy sắn tươi nạo nhỏ, vắt bớt nước, rồi trộn vào gạo nếp để gói bánh. Nhìn vào rá gạo, chỉ thấy toàn những sợi sắn. Trưa 30 Tết năm nào cũng như năm nào, những cặp bánh chưng độn sắn như vậy mới được cho vào nồi luộc.
Không khí tết càng đậm đà hơn khi nồi bánh bắt đầu sôi sùng sục, tỏa mùi thơm của nếp pha chút ngai ngái của sắn tạo thành hương vị nồng nàn, cám dỗ và kích thích tất cả các giác quan háu đói, háu bánh của chúng tôi. Đến đêm, bố vớt bánh thử. Đây là giây phút háo hức nhất. Cả mấy anh em tôi châu đầu dõi theo bàn tay bố lột từng lớp lá. Và khi lớp lá cuối cùng được bóc ra, chúng tôi ồ lên thích thú. Bố xắt từng lát bánh cho đàn con. Những lát bánh xanh màu lá dong, dẻo và thơm nức, những sợi sắn bị trộn lẫn vào gạo nên thoạt nhìn không ai biết bánh độn sắn. Hương nếp thơm nồng tỏa ra khắp gian bếp. Cả nhà được nếm miếng bánh đầu tiên trong sự hân hoan, háo hức. Mẹ chỉ cắn một miếng rồi xuýt xoa: Năm nay nhà mình vẫn phải độn sắn cho bánh chưng, sang năm bố mẹ sẽ cố để các con không phải ăn bánh độn sắn nữa nhé!
Tội nghiệp mẹ, tết sang năm, sang năm nữa vẫn là những chiếc bánh chưng độn sắn! Mãi sau này, khi đất nước đổi mới, chúng tôi mới được ăn những chiếc bánh chưng không độn sắn, vừa ăn ngon lành vừa xuýt xoa như vớt lại tuổi ấu thơ của mình bên người mẹ tảo tần và người cha khắc khổ, bươn chải.
Lúc ấy, lũ chúng tôi chẳng để ý đến sắn, chỉ thấy đó là những miếng bánh chưng ngon nhất cuộc đời mình. Hương vị nồng nàn ngai ngái của nó cứ quấn quýt mãi để khi vừa phai nhạt thì lại một mùa tết đến trong nghèo khó.
Ôi cái hương vị đặc quánh trong đêm Giao thừa của bánh chưng độn sắn sao mà thân thương đến thế. Có lẽ nó còn theo tôi suốt cuộc đời và càng thôi thúc rạo rực hơn mỗi dịp Tết đến, Xuân về.
Tết ngày nay thật đủ đầy. Chiếc bánh chưng được làm cầu kỳ với gạo nếp ngon, nhân đỗ thịt thật nhiều. Nhưng người ta cũng không mặn mà lắm. Trẻ con cũng không háo hức ăn bánh chưng như chúng tôi háo hức bên chiếc bánh chưng độn sắn thời thơ bé.
Và mỗi lần dâng mâm cúng tổ tiên ngày tết, giữa thiêng liêng đất trời vào xuân, tôi lại rưng rưng nhớ những chiếc bánh chưng độn sắn ngày xưa và cái dáng tảo tần của bố mẹ để chúng tôi được bằng chúng bằng bạn từ bộ quần áo mới lẫn cái bánh chưng ngày tết dù nó được độn bao nhiêu là sắn.
Chao ôi là nhớ, là thương bố, mẹ và quê nghèo nghĩa tình của mình!
Chao ôi là nhớ, là thương mùa tết xưa và tuổi thơ khốn khó của mình!
