Chất liệu dân gian – mạch nguồn sáng tạo của nghệ thuật Lào Cai

Khi văn hóa dân gian bước lên sân khấu chuyên nghiệp

Tại Liên hoan Ca múa nhạc toàn quốc năm 2024 (đợt 1), tiết mục múa “Mùa hái bông trên nương” của Đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh Lào Cai đã tỏa sáng, xuất sắc giành Huy chương Vàng. Tác phẩm lấy cảm hứng từ đời sống của đồng bào Thu Lao - dân tộc ít người ở xã Si Ma Cai, với nghề trồng bông, dệt vải đã gắn bó qua bao thế hệ. Những động tác hái bông, bật bông, xe sợi, nhuộm vải… khi được chuyển tải bằng ngôn ngữ múa đã trở thành những đường nét mềm mại, tinh tế, khắc họa sống động vẻ đẹp lao động và tâm hồn trong trẻo của con người vùng cao Lào Cai.

Để tạo nên tác phẩm vừa đậm đà bản sắc, vừa mang hơi thở đương đại như “Mùa hái bông trên nương” là kết quả của quá trình lao động nghệ thuật đầy tâm huyết của biên đạo Xuân Hạnh cùng tập thể nghệ sĩ Đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh Lào Cai.

Biên đạo Xuân Hạnh chia sẻ: “Dân tộc Thu Lao là cộng đồng rất ít người, chất liệu âm nhạc và ngôn ngữ dân gian còn hạn chế, nên khi bắt tay dàn dựng, tôi không khỏi băn khoăn. Nhưng chính điều đó lại mở ra không gian sáng tạo, giúp chúng tôi khám phá và thể nghiệm những điều chưa ai từng làm”.

Chỉ trong 10 ngày, anh và các nghệ sĩ đã miệt mài tìm tòi, thổi vào từng động tác, từng nhịp phách hơi thở chân thực của đời sống lao động người Thu Lao. Tác phẩm là sự hòa quyện tinh tế giữa ngôn ngữ múa dân gian và phong cách đương đại, vừa mộc mạc, sâu lắng, vừa tươi mới, giàu cảm xúc, khắc họa sống động vẻ đẹp văn hóa vùng cao giữa nhịp sống hiện đại.

Theo Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Việt Phong, Trưởng đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh Lào Cai, thành công của tiết mục “Mùa hái bông trên nương” không chỉ là kết quả của nỗ lực sáng tạo cá nhân, còn khẳng định hướng đi bền vững của Đoàn những năm qua: lấy văn hóa dân gian làm mạch nguồn sáng tạo nghệ thuật.

Việc đưa chất liệu dân gian lên sân khấu chuyên nghiệp không chỉ đòi hỏi tài năng và cảm thụ tinh tế, mà cần quá trình nghiên cứu, chọn lọc công phu, để từ những mộc mạc, đời thường trong đời sống người dân, hình thành nên ngôn ngữ nghệ thuật tinh luyện, giàu sức lan tỏa, giữ được cốt hồn truyền thống nhưng cũng hòa nhịp cùng hơi thở đương đại.

Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Việt Phong – Trưởng đoàn Nghệ thuật dân tộc tỉnh Lào Cai

Mỗi dân tộc là một kho tàng văn hóa quý giá. Thế nên, khi xây dựng chương trình, Đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh luôn tổ chức các chuyến đi sưu tầm và thâm nhập thực tế tại cộng đồng dân tộc ít người như Thu Lao, La Chí, Phù Lá… Các biên đạo, nhạc sĩ phải sống cùng đồng bào, hiểu phong tục, tín ngưỡng và lao động của họ để chuyển tải nét đẹp văn hóa lên sân khấu chân thực và tinh tế. Từ kịch bản, âm nhạc đến phục trang, tạo hình, mọi chi tiết đều được thực hiện tỉ mỉ, am hiểu và tôn trọng bản sắc.

Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Việt Phong, Trưởng đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh Lào Cai chia sẻ: “Chúng tôi luôn tâm niệm, sáng tạo để phát triển nhưng không được đi quá xa, để khi khán giả là nhìn lên sân khấu, họ nhận ra ngay đó là dân tộc của mình, chứ không phải là một dân tộc nào khác”.

Những năm gần đây, Đoàn Nghệ thuật Dân tộc tỉnh Lào Cai liên tiếp gặt hái nhiều thành tích cao tại các kỳ Liên hoan Ca múa nhạc toàn quốc, với 2 Huy chương Vàng toàn đoàn vào các năm 2018, 2021 và Huy chương Bạc năm 2024; nhiều tiết mục đơn lẻ cũng giành huy chương Vàng, huy chương Bạc, trong đó, phần lớn các tiết mục được sáng tạo từ chất liệu văn hóa dân gian của các dân tộc trong tỉnh.

“Sau mỗi kỳ liên hoan, những tiết mục đoạt giải lại được đưa về phục vụ đồng bào trong tỉnh, để văn hóa dân gian không chỉ tỏa sáng trên sân khấu lớn mà còn trở lại với chính cộng đồng sinh ra nó.” - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Việt Phong cho biết thêm.

Khi âm nhạc dân gian trở thành mạch nguồn sáng tạo

Không chỉ trong lĩnh vực múa, các nhạc sĩ Lào Cai cũng bền bỉ tìm hướng đi riêng để đưa chất liệu dân gian vào âm nhạc đương đại. Dân ca của các dân tộc Mông, Tày, Dao, Giáy… với những giai điệu mộc mạc, sâu lắng của núi rừng đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều sáng tác mới.

Nổi bật, ca khúc “Gặp em bếp lửa nhà sàn” của nhạc sĩ Vũ Đình Trọng, tác phẩm đoạt Giải B tại Liên hoan Âm nhạc toàn quốc năm 2023. Đây là ca khúc lấy cảm hứng từ đời sống sinh hoạt của người Tày ở Văn Bàn, bài hát khắc họa không gian bản làng miền sơn cước bình yên, nơi ánh lửa nhà sàn trở thành biểu tượng của tình người, của hạnh phúc giản dị. Từ giai điệu đến nhịp điệu, ca khúc mang đậm âm hưởng dân ca Tày, tiết tấu nhẹ nhàng, uyển chuyển, phản ánh đời sống và con người Văn Bàn một cách gần gũi, tự nhiên.

“Từ cuộc sống và văn hóa của đồng bào Tày ở Văn Bàn, tôi cảm nhận được sự chân chất, nồng ấm của bà con. Chính tình cảm ấy khiến tôi chọn hình ảnh “bếp lửa nhà sàn” như một biểu tượng cho niềm tin, tình yêu và cuộc sống tốt đẹp của đồng bào.”

Nhạcsĩ Vũ Đình Trọng - Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa và Điện ảnh tỉnh Lào Cai

Cũng lấy cảm hứng từ chất liệu dân gian, ca khúc “Sa Pa nghiêng” của tác giả Phu Ngọc Lan (phổ thơ Nguyễn Văn Tông) là minh chứng cho sự hòa quyện tinh tế giữa âm nhạc đương đại và sắc màu văn hóa dân tộc Mông. Bài hát với tiết tấu linh hoạt, nhiều nốt luyến láy gợi cảm giác như tiếng khèn ngân vang giữa núi rừng. Hình ảnh chợ tình, tiếng khèn, bếp lửa, điệu ô xòe… được sử dụng khéo léo, tạo nên không gian văn hóa vùng cao vừa thơ mộng, vừa chân thực.

Đặc biệt, cách lặp lại từ “nghiêng” xuyên suốt ca khúc là một sáng tạo độc đáo, gợi cảm giác mềm mại, duyên dáng, vừa dân gian, vừa hiện đại. Tác phẩm được dàn dựng thành video ca nhạc với hình ảnh sinh động, thể hiện trọn vẹn vẻ đẹp của Sa Pa, và đã đoạt Giải Khuyến khích ở thể loại Ca múa nhạc tại Liên hoan Truyền hình toàn quốc năm 2025.

Từ điệu múa dân gian được nâng tầm trên sân khấu chuyên nghiệp đến những giai điệu âm nhạc đương đại thấm đẫm hồn vùng cao, có thể khẳng định: chất liệu dân gian chính là mạch nguồn nuôi dưỡng và thắp sáng sức sáng tạo của nghệ thuật Lào Cai hôm nay. Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố dân gian và ngôn ngữ nghệ thuật hiện đại, không chỉ giúp nghệ thuật Lào Cai khẳng định vị thế trên các sân khấu chuyên nghiệp trong nước, mà còn góp phần quảng bá hình ảnh, văn hóa địa phương đến đông đảo công chúng. Qua đó làm phong phú thêm bản sắc văn hóa Việt Nam trong dòng chảy đương đại.