Sinh năm 1967 tại Ninh Bình, sau khi tốt nghiệp Đại học Dược Hà Nội năm 1990, ông công tác tại Hải Phòng và tham gia nghiên cứu, bào chế viên nang mềm Boganic, sản phẩm nổi tiếng chiết xuất từ atiso, rau đắng đất và bìm bìm. Thành công bước đầu giúp ông nhận ra để có sản phẩm chất lượng, không thể chỉ dừng ở phòng thí nghiệm, mà cần vùng nguyên liệu ổn định, lâu dài.
Với suy nghĩ đó, ông đã tìm đến Sa Pa, vùng đất có khí hậu lạnh phù hợp để cây atiso sinh trưởng tốt. Nhưng thuyết phục bà con vùng cao vốn quen trồng ngô, lúa nương để chuyển sang cây dược liệu không dễ dàng. Ông cùng cán bộ Công ty đã tới từng thôn, bản, vừa gieo giống thử nghiệm, vừa kiên trì vận động để bà con tin vào giá trị của cây thuốc. May mắn tới khi ông được trao đổi trực tiếp với ông Hầu A Lềnh, khi đó là Bí thư Huyện ủy Sa Pa. Từ cuộc gặp gỡ ấy, địa phương đã có đề án phát triển cây atiso với các chính sách hỗ trợ nông dân về cây giống, kỹ thuật. Cùng với đó, Công ty TNHH MTV Traphaco Sapa đứng ra bao tiêu sản phẩm, xóa đi nỗi lo lớn nhất của người nông dân là đầu ra.
Từ những luống atiso ban đầu, nay một số địa phương khu vực phường Sa Pa đã phát triển vùng trồng tập trung gần 50 ha. Công ty TNHH Một thành viên Traphaco Sa Pa đã chế biến hàng chục sản phẩm OCOP, trong đó có sản phẩm cao mềm atiso Sa Pa và trà atiso phun sương đạt chuẩn OCOP 5 sao cấp quốc gia. Những cánh đồng atiso xanh mướt đã góp phần thay đổi cuộc sống của hàng trăm hộ dân.
Đằng sau mỗi sản phẩm là mồ hôi của người dân và trách nhiệm của nhà khoa học. Tôi chỉ thấy yên lòng khi sản phẩm vừa mang lại sức khỏe cho người tiêu dùng, vừa giúp người dân có thu nhập ổn định.
Không dừng lại ở atiso, ông Sỹ tiếp tục nghiên cứu, đánh thức tiềm năng từ những cây bản địa khác, trong đó có chè dây - loài cây mọc tự nhiên dưới tán rừng Mường Hum. Ông đã phối hợp với chính quyền địa phương triển khai dự án, hướng dẫn bà con kỹ thuật giâm hom, trồng, chăm sóc, thu hái và bảo quản chè dây. Chỉ sau một năm, nông dân có thể thu hoạch 0,7 - 0,8 tấn lá khô/ha, cho thu nhập 16 - 20 triệu đồng. Những năm tiếp theo, năng suất tăng gấp đôi, gấp ba, đem lại nguồn thu bền vững. Từ nguồn nguyên liệu ấy, Công ty đã chiết xuất thành công sản phẩm trà dây leo đạt chuẩn GACP-WHO, được người tiêu dùng đón nhận.
Nếu trước kia bà con phải vào rừng tìm hái chè dây, thì nay có thể trồng và chăm sóc ngay tại vườn nhà, góp phần nâng cao thu nhập. Những hộ dân gắn bó với cây chè dây kể rằng chưa bao giờ nghĩ loài cây dại ngày nào lại trở thành “cây làm giàu” cho gia đình họ. Đó cũng là giá trị mà ông Sỹ mong muốn, biến tri thức khoa học thành sinh kế bền vững cho người dân vùng cao.
Hiện nay, Công ty TNHH MTV Traphaco Sapa tạo việc làm ổn định cho hơn 50 lao động trực tiếp và hàng nghìn hộ dân tham gia chuỗi liên kết. Hằng năm, Công ty bao tiêu trên 2.000 tấn dược liệu tươi và 70 tấn dược liệu khô. Xưởng sơ chế tại xã Mường Hum giúp giảm chi phí vận chuyển, nâng cao chất lượng sản phẩm. Không chỉ bao tiêu, Công ty còn đồng hành cùng người lao động ngay từ khâu sản xuất, hỗ trợ giống, vốn, tập huấn kỹ thuật.
Song song với đó, Dược sĩ Đỗ Tiến Sỹ liên tục ứng dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất như: công nghệ phun sương trong chế biến cao dược liệu; nghiên cứu nuôi trồng nấm đông trùng hạ thảo; ứng dụng di truyền chọn giống nấm, tự động hóa quản lý điều hành… Công ty cũng vinh dự trở thành thành viên của tổ chức quốc tế UEBT - Liên minh xúc tiến thương mại sinh học có đạo đức, được đánh giá là mô hình sáng tạo trong kinh doanh cùng người thu nhập thấp.
Nhìn lại hành trình đã qua, điều ông Sỹ tự hào nhất không phải là những bằng khen, giải thưởng, mà chính là sự thay đổi trong cuộc sống của người dân vùng cao. Từ những nông dân quen với cây lương thực truyền thống, nay nhiều hộ đã trở thành những người trồng dược liệu chuyên nghiệp, có thu nhập ổn định, con cái được đến trường, đời sống văn hóa tinh thần cũng khởi sắc hơn.
Trình bày: Thi Khanh
