Năm 2003, Nghĩa Lộ là 1 trong số 7 huyện, thị của cả nước được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch) chọn làm điểm xây dựng đơn vị văn hóa cấp huyện, khu vực miền núi vùng đồng bào DTTS. Năm 2013, HĐND tỉnh đã ban hành Nghị quyết chuyên đề và UBND tỉnh ban hành Đề án "Xây dựng thị xã văn hóa - du lịch Nghĩa Lộ, giai đoạn 2013 - 2020”, có thêm nội dung mới là xây dựng Nghĩa Lộ trở thành điểm du lịch của tỉnh.
Sau thời gian thực hiện Đề án, thị xã Nghĩa Lộ đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, toàn diện trên mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội, nhất là văn hóa và du lịch. Theo đó, công tác bảo tồn, khai thác, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc được quan tâm chú trọng.
Đến nay, thị xã có 2 di sản văn hóa được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; 2 di tích lịch sử, văn hóa quốc gia; 3 di tích lịch sử, văn hóa, danh thắng cấp tỉnh; 3 kỷ lục Guinness Việt Nam được xác lập. Nhiều thôn, bản bảo tồn được kiến trúc nhà truyền thống (nhà sàn dân tộc Thái, dân tộc Mường).
Ngôn ngữ, ẩm thực, trang phục, phong tục cưới hỏi, tang lễ vẫn giữ gìn được những nét đẹp truyền thống, linh hoạt song hành với các yếu tố hiện đại, tạo nên bức tranh văn hóa sinh động, đặc sắc, đáp ứng yêu cầu phát triển chung của thị xã.
Địa phương đã quan tâm mở các lớp dạy chữ Thái cổ, dạy múa xòe, dạy chế tác và sử dụng khèn bè của người Thái, đặc biệt chú trọng đến đối tượng là thế hệ trẻ.
Đặc biệt, thị xã đã cơ bản đưa nghệ thuật Xòe Thái vào các trường học, tạo thành nét sinh hoạt đặc sắc, góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Xòe Thái. Công tác phục dựng và duy trì tổ chức các lễ hội truyền thống đã tạo nên bức tranh văn hóa sinh động, đa sắc màu dân tộc với rất nhiều lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa của vùng đất Mường Lò.
Trong đó, Lễ hội Văn hóa - Du lịch Mường Lò được tổ chức thường niên kết hợp với việc phục dựng các lễ hội, sinh hoạt văn hóa truyền thống thu hút lượng khách lớn nhất trong năm, bước đầu tạo dựng được thương hiệu cho du lịch thị xã.
Năm 2020, lượng khách du lịch đến thị xã Nghĩa Lộ đạt 166 nghìn lượt người (tăng 4,15 lần so với năm 2015), chiếm 21,84% tổng số lượt khách của tỉnh Yên Bái; doanh thu du lịch thị xã Nghĩa Lộ đạt 104 tỷ đồng (tăng 35% so với năm 2005, tăng 11,5 lần so với năm 2015), chiếm 21,89% doanh thu du lịch của tỉnh…
Thị xã Nghĩa Lộ hiện có thêm các di tích lịch sử, văn hóa, danh thắng và các điểm ngắm cảnh tự nhiên như đồi chè ở xã Nghĩa Lộ, Phù Nham, Thanh Lương và chùa Trúc Lâm Thiên Phú (xã Phù Nham)…, góp phần làm giàu thêm tiềm năng du lịch của thị xã, tạo nên sự phong phú cho các loại hình du lịch trong tương lai.
Đánh giá những kết quả bước đầu xây dựng Nghĩa Lộ thành thị xã văn hóa, du lịch trong thời gian qua cho thấy, Nghĩa Lộ đã tạo dựng được thương hiệu riêng cho du lịch địa phương. Đó là thương hiệu du lịch Mường Lò mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc.
Trong liên kết phát triển du lịch, bước đầu đã hình thành được các tour, tuyến nội thị kết nối các địa phương ở phía Tây của tỉnh, góp phần hình thành trung tâm du lịch miền Tây Yên Bái với sự đa dạng về sắc màu văn hóa; kết hợp tiềm năng thiên nhiên độc đáo tạo thành những tuyến du lịch hấp dẫn, thu hút khách du lịch trong và quốc tế…
Đây sẽ là nền tảng để Nghĩa Lộ sớm hoàn thành mục tiêu xây dựng thị xã văn hóa - du lịch theo đúng lộ trình, xứng tầm là trung tâm văn hóa - thương mại - du lịch phía Tây của tỉnh Yên Bái.
Ngọc Sơn
