Ngăn chặn gian lận hóa đơn thuế

524 doanh nghiệp vào “danh sách đen”

Kể từ khi triển khai hóa đơn điện tử đã giúp cơ quan thuế xây dựng cơ sở dữ liệu về hóa đơn, kết hợp với các thông tin quản lý thuế khác để xây dựng cơ sở dữ liệu đầy đủ về người nộp thuế, đáp ứng yêu cầu phân tích thông tin phục vụ điều hành, dự báo, hỗ trợ người nộp thuế tuân thủ luật về thuế và quản lý rủi ro trong quản lý thuế. Nhưng dù đã chuyển đổi sang hóa đơn điện tử song trên thực tế, việc gian lận hóa đơn vẫn diễn ra phức tạp.

Sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo để phát hiện gian lận thuế.

Các đối tượng vẫn mua bán hóa đơn điện tử qua lại giữa các công ty, hợp thức hóa hóa đơn chứng từ làm giảm số thuế VAT, thuế thu nhập DN phải nộp, thu lời bất chính với số tiền lớn. Điều đáng nói, không phải chỉ âm thầm mua bán chui mà các đối tượng còn rao bán công khai trên các trang mạng. Chỉ cần có nhu cầu, người mua sẽ được chào mời, tư vấn cụ thể với mức giá tùy theo tỷ lệ phần trăm. Ví dụ, giá mua hóa đơn dưới 1 triệu khoảng 60-80 nghìn đồng/tờ hóa đơn, giá mua hóa đơn trên 1-4 triệu đồng là 150 nghìn đồng/tờ hóa đơn. Hóa đơn trị giá từ 4-15 triệu, chi phí là 4%, giá trị càng cao thì phí xuất khống càng rẻ, thấp nhất là 2,5% với hóa đơn từ 80-120 triệu đồng. Với công ty xuất hóa đơn có thời gian hoạt động lâu năm từ 5-10 năm, phí xuất hóa đơn sẽ cao hơn công ty mới thành lập…

Trước thực tế này, thông tin tới báo chí, Tổng cục Thuế cho biết, thời gian qua, ngành Thuế đã phối hợp với cơ quan chức năng rà soát, phát hiện một số đối tượng sử dụng chứng minh thư/căn cước công dân giả để thành lập mới hoặc mua lại DN ngừng hoạt động để bán hóa đơn không hợp pháp cho các DN làm giảm nghĩa vụ thuế đối với nhà nước.

Qua công tác phối hợp với các cơ quan chức năng đã phát hiện 524 DN bán hóa đơn không hợp pháp, hóa đơn khống - là một trong các hành vi bị nghiêm cấm quy định tại Khoản 7 Điều 6 Luật Quản lý thuế. Tổng cục Thuế đã ban hành Công văn số 1798/TCT-TTKT ngày 16/5/2023 để khuyến cáo các DN có hóa đơn đầu vào của 524 DN bán hóa đơn không hợp pháp để chủ động rà soát và loại trừ các hóa đơn không hợp pháp, không có hàng hóa kèm theo để điều chỉnh kê khai, hạch toán đúng nghĩa vụ thuế với nhà nước. Tuy nhiên, liên quan tới 524 DN này, nhiều DN cho rằng mình đang bị "vạ lây" khi cơ quan thuế không kiểm soát được DN trốn thuế, giờ lại làm khó DN làm ăn chân chính.

Trả lời về vấn đề này, Tổng cục Thuế cho biết, thực hiện tinh thần chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài chính về tạo thuận lợi, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho DN, nhất là các DN vừa và nhỏ, thay cho việc phải tiến hành thanh tra, kiểm tra tại DN, căn cứ quy định tại khoản 2 Điều 19 Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14, cơ quan thuế có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân có liên quan cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến việc xác định nghĩa vụ thuế và phối hợp với cơ quan quản lý thuế để thực hiện pháp luật về thuế.

Vì vậy, Tổng cục Thuế khẳng định, việc cục thuế địa phương thông báo mời DN liên quan đến 524 DN có rủi ro cao liên quan đến bán hóa đơn khống, để chứng minh việc sử dụng hóa đơn là hợp pháp và có căn cứ pháp lý. DN có quyền lựa chọn cách thức giải trình trực tiếp tại cơ quan thuế hoặc bằng văn bản. Tổng cục Thuế cũng làm rõ 524 DN này bán hóa đơn bất hợp pháp, khác với trường hợp các DN bán hàng rồi bỏ địa chỉ kinh doanh đã đăng ký với cơ quan thuế, vì các DN bán hóa đơn chủ yếu khai khống hóa đơn hàng hóa mua vào.

"Kể từ ngày cơ quan thuế ban hành thông báo người nộp thuế không hoạt động tại địa chỉ đã đăng ký; hệ thống hóa đơn điện tử của cơ quan thuế sẽ tự động chặn xuất hóa đơn của các DN bỏ địa chỉ kinh doanh", Tổng cục Thuế thông tin.

Đề xuất tăng mức xử lý hình sự tội trốn thuế

Chia sẻ về vấn đề mua bán hóa đơn trái phép, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi khẳng định, đây là hành vi trắng trợn, những đối tượng thực hiện hành vi nghĩ rằng hoạt động trong môi trường điện tử sẽ khó bị xử lý. Tuy nhiên, lãnh đạo Bộ Tài chính cho biết, cơ quan này đã và đang chỉ đạo ngành thuế triển khai xây dựng trung tâm dữ liệu lớn, sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo để phát hiện những nguy cơ, rủi ro của những DN và thực hiện giám sát, cảnh báo sớm, để sai phạm xảy ra ở mức thấp nhất.

Trong khi đó, nhìn từ góc độ pháp lý, TS Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) cho rằng, Việt Nam cần hoàn thiện các quy định, hướng dẫn liên quan đến hóa đơn điện tử, đặc biệt là đẩy nhanh tiến độ triển khai hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế khởi tạo từ máy tính tiền trên toàn quốc; nâng cấp ứng dụng hóa đơn điện tử đáp ứng việc phân quyền và khai thác dữ liệu hóa đơn điện tử của các cơ quan thuế; tăng cường công tác phân tích rủi ro; đẩy mạnh công tác tuyên tuyền, tập huấn về hóa đơn điện tử và sử dụng hóa đơn điện tử đúng quy định cho các DN, hộ kinh doanh…

Cũng góp ý để ngăn chặn gian lận hóa đơn, chuyên gia Nguyễn Văn Được (Trung ương Hội Tư vấn thuế Việt Nam) cho rằng, bên cạnh công tác khen thưởng người nộp thuế tuân thủ pháp luật thuế như hiện nay, cần công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng đối với các hành vi, vi phạm pháp luật về thuế điển hình, vừa mang tính răn đe đồng thời tạo hiệu ứng tốt cho công tác phòng ngừa và hạn chế sai phạm của người nộp thuế.

“Tạo cơ chế và hình thức khen thưởng kịp thời, xứng đáng cho tổ chức, cá nhân tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật về thuế. Đồng thời, cần sửa đổi bổ sung Điều 200 Bộ luật Hình sự với hình thức phạt tiền từ 1 - 3 lần số tiền thuế trốn để đảm bảo hình thức xử lý hình sự cao hơn hành chính; bổ sung khung hình phạt phạt tù từ 7 năm đến 15 năm, nhằm nâng cao tính răn đe; bổ sung tại Điều 19 và Điều 390 Bộ luật hình sự 2015 theo hướng quy định phải tố giác tội phạm đối với tội trốn thuế tại Điều 200 Bộ luật Hình sự... - ông Được đề xuất.