Đây là thực trạng được ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nêu rõ tại Diễn đàn Nông nghiệp 2025 vừa diễn ra.
Ông Lê Đức Thịnh cho biết thêm, ngành nông nghiệp không chỉ tạo ra một khối lượng lớn phụ phẩm mà còn là ngành phát thải khí nhà kính lớn thứ hai của Việt Nam, chỉ sau ngành năng lượng.
Theo cập nhật trong Báo cáo đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) năm 2022, lượng phát thải từ nông nghiệp lên tới hơn 104 triệu tấn CO2 tương đương, chiếm khoảng 18% tổng lượng khí nhà kính của cả nước.
Trong khi đó, các loại phụ phẩm nông nghiệp này hoàn toàn có thể được tận dụng để tạo ra giá trị kinh tế. Ông Trần Mạnh Báo, Chủ tịch ThaiBinh Seed cho biết, rơm rạ có thể được sử dụng làm thức ăn cho gia súc, nguyên liệu phân compost hoặc sản xuất viên nén sinh khối. Vỏ trấu có thể chế biến thành than hoạt tính, vật liệu cách nhiệt hoặc phân bón viên.
Ngoài ra, nước gạo và nước thải trong quá trình chế biến có thể xử lý thành dinh dưỡng nuôi cá hoặc men vi sinh phục vụ nông nghiệp sạch. Thậm chí cám gạo còn có thể được tận dụng làm nguyên liệu đầu vào cho ngành mỹ phẩm.
Việt Nam đặt mục tiêu nâng tỷ lệ tái chế và tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp lên 70% vào năm 2030, tập trung vào các ngành sản xuất trọng điểm như lúa gạo, cà phê và chăn nuôi. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu triển khai các sáng kiến kinh tế tuần hoàn.
Chẳng hạn, ThaiBinh Seed tận dụng trấu làm chất đốt cho nhà máy chế biến, dùng cám phục vụ chăn nuôi, đồng thời sử dụng rơm để sản xuất nấm và phân bón hữu cơ. Một số doanh nghiệp Việt Nam còn xuất khẩu rơm sang thị trường Hàn Quốc.
Ngoài ra, các doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng đang tích cực tham gia phát triển mô hình tuần hoàn. Ví dụ, Công ty Lemit Foods tận dụng vỏ mít chín để sản xuất phân hữu cơ bằng phương pháp nuôi giun, góp phần giảm thiểu lượng rác thải nông nghiệp. Họ còn phát triển bột hạt mít như một sản phẩm thay thế bột ca cao bền vững.
Tuy nhiên, theo ông Lê Đức Thịnh, tình trạng ứng dụng các mô hình tuần hoàn hiện còn nhỏ lẻ, manh mún, chưa tạo được hiệu ứng lan tỏa rộng rãi để hình thành chuỗi ngành hàng kinh tế tuần hoàn lớn.
Một số đề án lớn như mô hình “một triệu ha lúa phát thải thấp” với hợp phần xử lý rơm rạ còn gặp khó khăn do thiếu dữ liệu thực tế về lượng trấu, rơm rạ thu hoạch được trên mỗi héc-ta.
Đây là trở ngại cần được giải quyết để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, giảm phát thải và góp phần giúp Việt Nam đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.
Ông cũng nhấn mạnh mô hình tuần hoàn cần dựa trên nền tảng khoa học công nghệ và chuyển đổi số xanh, không còn phụ thuộc vào cách làm nông truyền thống như “vườn ao chuồng” trước đây.
Cùng với đó, ông đề xuất xây dựng một chiến lược tuần hoàn riêng cho ngành nông nghiệp, thay vì gộp chung với các lĩnh vực công nghiệp, năng lượng tái tạo và vật liệu xây dựng.
Một điểm quan trọng khác là việc phát triển các quy trình, tiêu chuẩn để xác nhận và công nhận sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn, giúp người tiêu dùng dễ dàng phân biệt, đồng thời nâng cao giá trị sản phẩm, tạo động lực cho doanh nghiệp và hợp tác xã đầu tư vào mô hình này.
Ông Trần Mạnh Báo cũng đề xuất cơ chế chuyển giao kỹ thuật cho doanh nghiệp và hợp tác xã trong thu gom, xử lý và tái chế phụ phẩm từ sản xuất lúa gạo. Đồng thời cần ưu tiên nghiên cứu và phát triển các giống lúa ngắn ngày, có khả năng chịu được điều kiện thời tiết khắc nghiệt, giảm phát thải và tạo giá trị từ phụ phẩm.
Ngoài ra, tại Diễn đàn, ông Lê Đức Thịnh kiến nghị, cần phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, đầu tư xanh và lồng ghép kinh tế tuần hoàn vào các chuỗi giá trị ngành hàng chủ lực, đồng thời hỗ trợ tối đa từ khâu sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm.
Phó Chủ tịch VCCI đề xuất thí điểm mô hình cho vay thế chấp dựa trên hợp đồng liên kết sản xuất và thu mua nông sản giữa doanh nghiệp với hợp tác xã nhằm tháo gỡ khó khăn về vốn xanh. Mô hình cho vay liên kết theo hợp đồng ba bên gồm ngân hàng, doanh nghiệp đầu chuỗi và hợp tác xã cùng nông dân được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp và người nông dân trong việc tiếp cận nguồn vốn.
Để phát triển bền vững nông nghiệp tuần hoàn, Nhà nước cần thiết lập những chính sách ưu đãi sâu rộng hơn nhằm thu hút sự tham gia của doanh nghiệp. Giải pháp lâu dài là xây dựng mô hình liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, nông dân và các bên liên quan trong chuỗi giá trị sản xuất, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và bền vững cho ngành nông nghiệp.
Chủ tịch ThaiBinh Seed Trần Mạnh Báo khẳng định phát triển ngành lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ là hướng đi tất yếu để nâng cao giá trị chuỗi ngành hàng mà còn là giải pháp cốt lõi để xây dựng nền nông nghiệp thân thiện với môi trường, đảm bảo sinh kế cho người nông dân và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về lương thực trong tương lai. Ông đề xuất năm giải pháp trọng tâm để thực hiện mục tiêu này.
Trước hết, cần xây dựng chương trình quốc gia phát triển ngành hàng lúa gạo theo mô hình kinh tế tuần hoàn với sự tham gia đồng bộ của hệ thống chính trị, doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà khoa học và nông dân.
Thứ hai là ưu tiên nghiên cứu, phát triển các giống lúa phù hợp với sản xuất tuần hoàn như giống ngắn ngày, có khả năng chống chịu tốt, giảm phát thải và tận dụng phụ phẩm hiệu quả.
Thứ ba là hỗ trợ tín dụng, xây dựng cơ sở hạ tầng và chuyển giao kỹ thuật cho doanh nghiệp cùng hợp tác xã trong thu gom, xử lý và tái chế phụ phẩm từ sản xuất lúa.
Thứ tư là xây dựng các chuỗi khép kín từ giống, sản xuất, chế biến, xử lý phụ phẩm, tiêu thụ đến tái tạo tài nguyên nhằm tối ưu hiệu quả sản xuất và khả năng nhân rộng mô hình. Cuối cùng là tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia sâu vào quy hoạch vùng nguyên liệu, xây dựng mã số vùng trồng và đẩy mạnh xúc tiến thương mại các sản phẩm gạo chất lượng cao.
Phát triển nông nghiệp tuần hoàn không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là nền tảng để xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, xanh và bền vững.
Thành công của hành trình này đòi hỏi sự hợp tác đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân. Nếu được triển khai nghiêm túc và bài bản, mô hình nông nghiệp tuần hoàn sẽ góp phần nâng cao giá trị ngành nông nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên kinh tế xanh toàn cầu.
