LCĐT - Từ đường chính, tôi bỗng nghe câu ca dao từ mấy phụ nữ trẻ đang bẻ ngô trên lưng đồi:
Ầu ơ ơ…ớ ơ…
Trai khôn qua Bẻ tìm nàng
Muốn vợ đẹp trẻ hỏi đàng đến Ken
Tiếng ngâm nga vừa dứt thì một mày râu gần đó thong thả tiếp lời như vần đối đáp:
Ầu ơ ơ…ớ ơ…
Trai tân anh đâu tiếc chi
Chưa qua Ken, Bẻ, em đi lấy chồng
Tôi tự thầm hỏi: Ở giữa chốn này, sao lại có điệu hò vè đượm chất đồng bằng Bắc Bộ đến vậy? Đến cả chất giọng, lối nhả chữ thanh thoát, nhẹ nhàng thế kia cũng đâu phải bản sắc vùng cao? Giọng hò đằm thắm, mượt mà, trữ tình ấy tuy thoang thoảng nhưng đủ níu kéo tôi hướng vào thôn Bẻ, thôn Ken để tìm hiểu ngọn nguồn những câu ca, thay vì tiếp tục lộ trình.
 |
| Đền Ken - Di tích lịch sử, văn hoá cấp tỉnh. |
Cụ Hoàng Thị Tỷ, ở thôn Ken, xã Chiềng Ken (Văn Bàn) đã bước sang tuổi 88, nhưng vẫn còn minh mẫn lắm. Cụ có sức khoẻ thật đáng quý; ngày nào cũng vậy, ngay từ sáng sớm, cụ đã chống gậy, cầm dao, mang gùi lên núi hái thuốc chữa bệnh. Những bệnh cụ bốc thuốc chữa khá phổ biến và giản đơn. Bệnh nhân chủ yếu là người trong gia đình, trong thôn, bản. Chỉ những ngày mưa bão, giá lạnh, cụ mới chịu ở nhà. Khi tôi có mặt cũng là lúc cụ Tỷ vừa trên núi về, vạt áo dính đầy hoa cỏ, bao dao đi rừng vẫn gài bên hông. Nụ cười móm mém, song khuôn mặt cụ vẫn hiện rõ nét thanh tú của một thời con gái và đôi mắt tinh sáng đủ thấy rằng,trước đây, cụ là người có nhan sắc, “hớp hồn” biết bao đấng mày râu. Cụ Tỷ nói rằng, thời con gái, cụ rất đẹp. Cụ không thể tả hết vẻ đẹp của mình bằng vốn từ mỹ miều ít ỏi, nhưng câu chuyện về những lần đi biểu diễn văn nghệ trên huyện khi còn trẻ thì cụ nhớ lắm. Ngày ấy, lần nào đi biểu diễn, cán bộ huyện cũng tha thiết mời cô Tỷ vào đội văn nghệ của huyện. Họ bảo, nếu giọng hát không được hay lắm thì họ mời cô vào tốp tập kịch, múa vì Tỷ rất xinh đẹp. Nhưng với Tỷ, gia đình là trên hết, nên cô đã lựa chọn trở về quê nhà sau mỗi lần công diễn.
Cụ Tỷ còn kể với giọng tự hào pha chút khiêm tốn rằng, mình chỉ là người có nhan sắc bình thường, vì gái thôn Ken đã đẹp, nhưng gái thôn Bẻ bên cạnh còn đẹp hơn nhiều. Cụ Tỷ bảo, thời Pháp thuộc, quan lại thường cho quân đi bắt phụ nữ thôn Ken, thôn Bẻ mang đi nên hầu hết khi đến tuổi trưởng thành, con gái ở đây phải trốn lên rừng hoặc hoá trang cho mình xấu xí để yên thân. Nhưng vì sao con gái thôn Bẻ, thôn Ken lại có vẻ đẹp “nghiêng thành”, hơn con gái vùng khác thì cụ Tỷ cũng không hay biết ngoài điển tích chắp vá mà cụ còn nhớ được đến ngày nay.
Bên bếp lửa bập bùng, cụ Tỷ kể cho chúng tôi nghe về vị vua Chà Liều - người từ thủa hồng hoang đã trị vì, cai quản khu vực thôn Bẻ, thôn Ken. Đó là vị vua tạo ra muôn loài cây cỏ, muông thú trong rừng, chim trên trời, cá dưới nước để bầu bạn và phục vụ con người. Vua Chà Liều có một người vợ thảo hiền và xinh đẹp tuyệt trần, đó cũng là lý do mà vị vua này bị quần thần bức hại để rồi cướp đi vợ của ông. Người vợ xinh đẹp không lâu sau đó đã quyết trầm mình xuống dòng Nậm Tha để thủ tiết với vua Chà Liều và chứng tỏ sự thủy chung. Về sau, câu chuyện được truyền đến các vị thần linh; các vị thần đã ban cho những cô gái trong vùng này sắc đẹp hơn hẳn các vùng khác để răn dạy người trần giới về đạo lý, phẩm hạnh.
Điển tích của ông La Quốc Lưu, thôn Ken 2 - một trong những người quản Đền Ken lâu năm kể cho chúng tôi nghe về vẻ đẹp của con gái thôn Bẻ, thôn Ken lại có phần khác. Rằng xưa kia, trong vùng có bà chúa Nàng Han (tiếng địa phương là đồi đá) rất xinh đẹp, mỹ miều, thanh tao và thuỳ mị. Nàng Han được các vị thần linh cử đến đây để ban phát sắc đẹp cho các cô gái trong vùng, vẻ đẹp ấy ứng vào mỗi đứa trẻ từ phút đầu tiên có mặt trên cõi trần. Sau này, bà chúa Nàng Han biến mình thành ngọn núi đá Nàng Han sau Đền Ken ngày nay để tiếp tục ban phước cho các cô gái trong vùng.
 |
| Cụ bà Hoàng Thị Tỷ bên cháu gái. |
Nhưng những câu chuyện trên vẫn chỉ dừng lại ở góc độ điển cố nên tôi đã gắng lục tìm thêm các thông tin mang tính khoa học hơn. Thầy giáo Nguyễn Minh Tuân, Hiệu trưởng Trường THPT số 4 huyện Văn Bàn cho biết, các giáo viên của nhà trường qua nhiều năm giảng dạy đều nhận thấy nữ sinh ở xã Chiềng Ken xinh đẹp vượt trội so với các xã khác, nhất là nữ sinh ở thôn Bẻ, thôn Ken. Không những thế, nam sinh ở vùng này cũng tuấn tú hơn hẳn. Qua các cuộc thi học sinh thanh lịch hay cuộc thi tương tự, nữ sinh Chiềng Ken luôn chiếm ưu thế. Và với góc nhìn của các giáo viên thì vẻ đẹp của con gái Chiềng Ken có liên quan đến lịch sử vùng, nhất là Đền Ken - Di tích lịch sử, văn hoá cấp tỉnh.
Theo cuốn Di tích đền thờ ở Lào Cai của Nhà Xuất bản Văn hoá dân tộc thì Đền Ken thờ vị anh hùng Nguyễn Hoàng Long (tên gốc là Nguyễn Đình Long), tri châu Văn Bàn, cháu đời thứ VIII của gia tộc vua Quang Trung - Nguyễn Huệ. Vào đầu thế kỷ 19, tri châu Văn Bàn - ông Nguyễn Đình Long và bố là Nguyễn Đình Thu (cũng từng là tri châu Văn Bàn) đã có công lớn trong đánh đuổi phỉ Cờ Vàng (tàn quân thất trận trong cuộc chiến với triều đại nhà Thanh, Trung Quốc), khi chúng tràn sang nước ta và cướp bóc ở vùng Văn Bàn, Than Uyên. Tại một trận chiến không cân sức, tri châu Nguyễn Đình Long đã hy sinh. Để tưởng nhớ công ơn của ngài, dân làng đã lập đền thờ là Đền Ken ngày nay. Tôn vinh công lao của tri châu Nguyễn Đình Long như một vị thánh, dân làng đã lái tên đệm Đình thành Hoàng (vua) và cái tên Nguyễn Hoàng Long có từ đó.
Vậy lịch sử có liên quan gì đến các mỹ nhân ở thôn Ken, thôn Bẻ sau này? Lối phỏng đoán của thầy Hiệu trưởng Nguyễn Minh Tuân và một số người khá thuyết phục về sự liên quan giữa những phụ nữ sống trong khu vực gần Đền Ken ngày nay với hậu duệ danh gia vọng tộc Nguyễn Đình, bởi thê, thiếp được các quan lại thời xưa lựa chọn rất kỹ. Hiện 100% hộ dân tại thôn Ken, thôn Bẻ ngay sát Đền Ken là đồng bào Tày, nhưng đa phần, các gia đình đều mang họ Nguyễn, điều này rất hiếm gặp ở các khu vực có đồng bào Tày lưu trú tại huyện Văn Bàn hay Bảo Yên.
Một điều thú vị khác là phụ nữ ở thôn Ken, thôn Bẻ không chỉ xinh đẹp, mà họ luôn bộc lộ vẻ nết na, đằm thắm, dịu hiền và đảm đang. Âu đó cũng nét đẹp đáng tôn vinh của người phụ nữ Việt Nam nói chung.
