Trong các món ăn địa phương của đồng bào các dân tộc trong tỉnh, có lẽ độc đáo, hấp dẫn nhất phải kể đến món thắng cố. Một món ăn dân dã có sức hấp dẫn đến lạ kỳ. Món thắng cố có từ bao giờ và xuất xứ từ đâu? Theo các già bản người Mông kể lại, thì thắng cố là biến âm từ tên gọi “Thảng cố”, nghĩa là nồi nước. Nồi nước sôi mà có thịt gia súc, cùng lục, phủ, ngũ, tạng, chủ yếu là thịt ngựa. Theo dân gian truyền lại món thắng cố được người Mông mang theo về Việt
Thắng cố ngựa ở chợ phiên Bắc Hà. Ảnh: Bùi Xuân
Các nguyên liệu để nấu thắng cố được chế biến, tẩm ướp cùng các gia vị đặc biệt bằng thảo mộc của núi rừng với bí quyết riêng rất độc đáo của đồng bào Mông. Khi các nguyên liệu đã chuẩn bị xong, người ta cho vào chảo gang xào lên. Phải là chảo gang và phải là trai tân hừng hực sức mạnh mới được nhóm lửa. Phải theo một qui tắc tuần tự nhất định và người có kinh nghiệm đảm nhiệm. Khi xương đã nhừ thì người ta mới cho thịt và tiếp đến là lòng, phèo, tim, phổi. Lúc mùi thơm bốc lên phưng phức quyện cùng gió mây lan tỏa. Cứ thế mà tiếp củi cho chảo thắng cố sôi sùng sục. Nếu đi ngang qua nồi thắng cố lúc này, ôi chao ơi, con tì, con vị cứ đua nhau mà nhẩy múa, khiến người ta phải nuốt nước miếng ừng ực. Cứ đun sôi như thế tầm một tiếng là được. Nhưng khi bắt đầu vào thưởng thức thì lửa chỉ lom dom, chảo thắng cố vẫn lục bục sôi. Du khách ngồi quanh chảo thắng cố bốc hơi nghi ngút cứ thế mà thưởng thức. Vừa thổi, vừa xuýt xoa, bởi cái nóng hôi hổi của bát thắng cố, cái cay tê tê của ớt, cái ngon ngọt ngầy ngậy của nước xương thịt, cái ngạt ngào nồng thơm của thảo quả và các gia vị. Trong lâng lâng hương rượu ngô, tất cả các hương vị ấy đã làm cho thực khách say mê đến mụ mị đường về.
Theo các chuyên gia ẩm thực thì thắng cố ngựa ngon nhất phải kể đến thắng cố chợ văn hóa Bắc Hà, nơi đây còn giữ nguyên nét văn hóa dân tộc nguyên sơ, độc đáo, đặc sắc. Bởi nơi đây đa phần là người Mông Hoa sinh sống. Thắng cố cũng đã góp nên phần thương hiệu của chợ văn hóa Bắc Hà. Chính vì bản sắc ấy chợ phiên Bắc Hà được bình chọn là chợ hấp dẫn nhất Đông Nam Á. Mỗi phiên chợ đã thu hút hàng nghìn khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan và thưởng thức thắng cố. Cứ nhẩn nha, nâng lên hạ xuống và rồi thốt “à!” lên một tiếng. Tuyệt vời! Cái món thắng cố xa lạ mà gần gũi ngay, hương vị rất riêng biệt mà hòa nhập ngay, “bập” vào một lần là đắm say ngay. Rượu cứ thế rót ra nhộn nhịp, thôi thì đủ lý do để dốc ngược chén cùng nhau. Uống rồi bắt tay, bắt tay thật chặt, thật chân tình. Người ta bảo uống rượu vùng cao mỏi tay là thế.
Trong các dịp lễ hội đầu xuân, như lễ hội Gầu tào người Mông, hội Lồng tồng (xuống đồng) người Giáy, người Tày, Lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn, Dao… các chợ phiên vùng cao khu vực quanh nồi thắng cố bao giờ cũng đông vui nhộn nhịp nhất. Người này mời người khác vì mấy khi mọi người được gặp nhau, được mời nhau. Ấy là sau một mùa phát nương, trồng tỉa, chặt cây, hái quả… những người dân tộc anh em Mông, Dao, Tày, Giáy, bản trên xóm dưới lại gặp nhau ở chợ phiên, mọi người cùng dắt tay nhau “vào” thắng cố (“vào” chứ không ai nói là ăn thắng cố). Thắng cố được múc ra bát, ra tô nhưng nhất thiết “vào” thắng cố phải có rượu. Rượu ở đây phải là rượu chính do tay đồng bào địa phương làm ra. Là thứ rượu tinh khiết nấu bằng ngô, bằng thóc, bằng gạo mà phải là rượu đã được ủ trong hang đá quanh năm có nhiệt độ dưới 15oC. Đàn ông uống rượu lỡ say, vợ không những không giận dỗi, mà còn có chút hãnh diện vì chồng mình được nhiều bạn bè quý mến chúc rượu. Tất nhiên “vào” thắng cố thì có biết bao nhiêu chuyện để nói: Nương, làng, bản, muông thú, lễ, hội. Nhưng chủ đề được nhiều người quan tâm nhất là tình yêu lứa đôi. Rượu vào con mắt lung linh, cái mồm biết nói thạo hơn, cái tay múa giỏi hơn. Không biết có bao nhiêu nam thanh, nữ tú đã nên vợ, nên chồng từ những chợ phiên và “vào” thắng cố. Với người Mông, thắng cố không chỉ là món ăn truyền thống ngon mà còn thể hiện nét đẹp văn hóa của đồng bào.
Hãy ngược non đến với các lễ hội và chợ phiên vùng cao Lào Cai sẽ được khám phá nhiều điều kỳ thú miền sơn cước. Và một lần “vào” thắng cố thứ thiệt sẽ là kỷ niệm không bao giờ quên.
