Từ xa xưa, nguời Tày ở Lào Cai đã sinh sống định cư thành làng, bản dưới chân đồi, ven sông, suối. Mỗi làng, bản có từ 20 đến 30 nóc nhà. Tuy ở chân đồi, ven sông, suối nhưng hầu hết bản làng đều nằm gần những cánh rừng già rậm rạp, nhiều thú dữ nên đồng bào phải làm nhà sàn để ở. Nhà sàn vừa là nơi cư trú an toàn, vừa mang nét đặc trưng riêng của người Tày.
Nhà sàn người Tày thường có chiều cao từ 7 - 8 m, nếu là nhà 3 gian thì phải có 4 vì cột, mỗi vì có từ 5 - 7 hoặc 9 cột, cột được đẽo, xẻ từ các loại cây gỗ to, chắc như nghiến, lim, táu… Chiều sâu nhà trung bình từ 5 - 9 hàng cột, mỗi hàng cột cách nhau 2,5 - 3m. Phần dưới sàn là một hệ thống xà ngang được ken dày xỏ qua các lỗ đục của những hàng cột xung quanh, mỗi xà cách nhau khoảng 20cm tạo thành một thể liên kết vững chãi. Bên ngoài vách ngăn của ngôi nhà còn tạo một hành lang chạy dọc theo sàn nhà.
Cầu thang lên nhà sàn thường có 9 bậc được làm bằng gỗ chắc, bào nhẵn, có nhà còn chạm trổ hình hoa văn cầu kỳ. Theo quan niệm của người Tày, mỗi bậc cầu thang tượng trưng cho một vía của phụ nữ. Khi đón khách quý đến nhà, chủ nhà phải xuống tận chân cầu thang chào mời khách, khi khách đi cầu thang, chủ nhà cũng phải đi sau để bảo vệ và hướng dẫn. Khu vực gầm sàn trước kia đồng bào thường làm nơi buộc trâu, bò, ngựa và nhốt lợn, gà để phòng thú dữ về ăn thịt, nay được đồng bào tận dụng làm nơi tổ chức mọi sinh hoạt trong gia đình, trên sàn chỉ để tiếp khách và ngủ nghỉ. Độc đáo nhất là nhà sàn của người Tày chỉ có một cửa chính lên cầu thang.
Nghệ thuật trang trí trong nhà sàn cũng mang tính đặc trưng của người Tày. Trên sàn nhà được thiết kế thành nhiều buồng nhỏ dùng làm buồng ngủ riêng của từng thành viên trong gia đình, khu vực giữa nhà làm nơi tiếp khách. Trước kia, người Tày thường bố trí 3 bếp trên sàn: Một bếp đặt ở gian chính giữa ngôi nhà, bếp này chỉ để tiếp khách và là nơi giữ lửa cho cả gia đình, bếp thứ hai đặt cạnh giường của người già để sưởi ấm trong mùa đông giá lạnh, bếp thứ ba dùng để nấu ăn hàng ngày, bếp này được đặt ở vị trí riêng cuối nhà.
Ngày nay do vật liệu làm nhà sàn ngày càng khan hiếm, đồng bào người Tày đã có nhiều sáng tạo để cải tiến ngôi nhà sàn phù hợp với điều kiện không gian, hoàn cảnh thực tế để vừa giữ gìn giá trị truyền thống, vừa giới thiệu và bảo tồn kiến trúc nghệ thuật độc đáo của văn hoá dân tộc./.
![[Ảnh] Vui hội gánh nước](https://cdn.baolaocai.vn/images/dcb88a050e5c91b979d992a4ac1cba11ea9014f22f6898fc573bf1c68529f3ff3eab6000b4c8345556171454fa4a16afd610cd4c9863900c7f59dfca047c06998616fdeba00b78ad6cfa9c79ed86748d/baolaocai-br_nuoc97.jpg.webp)
