Tại thôn Ít Nộc, xã Làng Giàng, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai có một rừng chè cổ thụ độc đáo. Những cây chè xà trăm tuổi có thân phủ rêu mốc, cành lá tươi tốt và búp chè non màu trắng bạc. Người Dao ở Ít Nộc đã bảo vệ rừng chè này hàng trăm năm, với quy ước riêng để gìn giữ rừng chè.
Tại xã giáp ranh của huyện Mường Khương với xã Cốc Ly huyện Bắc Hà, trên vòm nhô của sông Chảy, xã Tả Thàng nổi tiếng với những cây chè hàng trăm năm tuổi.
Xã Hoàng Thu Phố (huyện Bắc Hà) hiện còn giữ được gần 10 ha chè Shan tuyết cổ thụ, phân bố rải rác ở nhiều thôn. Trong đó, quần thể chè Shan tuyết cổ thụ với 105 cây của gia đình ông Hàng Seo Mào ở thôn Chồ Chài đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam vào tháng 6/2023.
Trong tiết trời se lạnh, người Dao Nậm Miện lại quây quần cùng nhâm nhi chén chè ống lam cổ thụ ấm nóng, chúc nhau những điều may mắn cho năm mới sung túc, đủ đầy hơn.
Ngành nông nghiệp và nhiều doanh nghiệp, cá nhân đã vào cuộc cùng địa phương triển khai các hoạt động để bảo tồn, cũng như xây dựng phương án dự án để thực hiện, gợi mở những giải pháp cho vùng chè cổ thụ, làm các dòng trà cao cấp (giá trị cao) trồng mới, làm du lịch… Đặc biệt, gần đây, có những cá nhân, tổ chức đã dành nhiều tâm huyết để nâng tầm sản phẩm trà Việt, trong đó có nguyên liệu từ các vùng chè cổ thụ ở Lào Cai.
Vài ba năm gần đây, những rừng chè cổ thụ đã dần được “đánh thức”. Các địa phương trong tỉnh đã nhận ra giá trị của cây chè cổ thụ và bắt đầu có những động thái tích cực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của chè cổ thụ. Dẫu rằng, vẫn là bài toán chưa tìm được đáp án chính xác, nhưng phần nào các “phép tính” đã mang lại tín hiệu tốt cho những rừng chè cổ thụ và cả những người đang sở hữu “báu vật” trong tay.
Những cây chè cổ thụ cứ lặng lẽ ra búp mỗi vụ, rồi tỏa hương thơm trong từng mẻ sao sấy của đồng bào thiểu số ở tít trên núi cao. Đơn giản chỉ là thức uống dân dã truyền lại qua bao thế hệ của đời người, để rồi giờ đây, kho “vàng xanh” được mở cửa, những gốc chè “trơ gan cùng tuế nguyệt” hàng trăm năm ấy đang được đánh thức và khơi mở tiềm năng bằng sự quan tâm bảo tồn, phát huy chất lượng, nâng tầm giá trị sản phẩm.
Ngày 7/10/2023, Báo Lào Cai điện tử (baolaocai.vn) đăng bài “Cần bảo vệ quần thể chè Shan tuyết cổ thụ tại Tả Thàng” với nội dung phản ánh về việc 4 cây chè Shan tuyết cổ thụ hơn 100 tuổi bị đào xung quanh gốc, chuẩn bị được bứng để bán cho người ngoài địa phương.
Ở Y Tý có một sản phẩm mang tên bạch trà mùi thơm như mật ong, giá bán tới 1,5 triệu đồng mỗi kg nhưng làm ra không đủ bán.
Tả Thàng (huyện Mường Khương) là 1 trong 10 xã nghèo nhất tỉnh. Hiện tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo của xã chiếm 87,7%; thu nhập bình quân đạt 19,04 triệu đồng/người/năm. Qua hơn 10 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, xã mới đạt 6/19 tiêu chí.
