Cơ hội dạy và học mới nhờ trí tuệ nhân tạo

Việc ứng dụng AI trong giáo dục mở ra cơ hội mới cho dạy và học, đồng thời đặt ra thách thức trong đổi mới phương pháp, nội dung và quản lý.

Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), giáo dục, nhất là giáo dục phổ thông đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải đổi mới cách tiếp cận tri thức. Không chỉ đổi mới nội dung, mà quan trọng hơn là đổi mới phương thức tiếp cận theo hướng cá nhân hóa, linh hoạt và tích hợp công nghệ.

Tiến sĩ Lê Công Lương, Trưởng Ban Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế (Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam) nhận định: Giáo dục phổ thông hiện nay vẫn thiên về truyền đạt một chiều, chưa phát huy được tư duy phản biện và sáng tạo ở học sinh. Các môn khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lý, Ngữ văn, Giáo dục công dân tuy giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và đạo đức, nhưng thường được giảng dạy khô cứng, thiếu sức hút. Tiến sĩ Công Lương nhấn mạnh, AI không chỉ là công cụ mà còn là động lực thúc đẩy đổi mới toàn diện ngành giáo dục. Ứng dụng AI sẽ giảm tải công việc hành chính cho giáo viên, tạo điều kiện đổi mới phương pháp giảng dạy; giúp học sinh học theo năng lực, rèn kỹ năng tự học, tự nghiên cứu; đồng thời nâng cao hiệu quả đào tạo trong nhà trường và xã hội, chuẩn bị nguồn nhân lực thích ứng với nền kinh tế tri thức.

Từ thực tiễn giảng dạy, giảng viên Vũ Hải Nam (Khoa Địa lý, Trường đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội) khẳng định: Đổi mới giáo dục phổ thông, nhất là với môn Địa lý, không thể tách rời chuyển đổi số và ứng dụng AI. Việc sử dụng hiệu quả trí tuệ nhân tạo giúp bài giảng sinh động, cá nhân hóa, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn thay vì chỉ học thuộc lý thuyết. Thầy Nam cho rằng AI còn góp phần hình thành năng lực số, tư duy phản biện và khả năng nghiên cứu thực tiễn - những năng lực cốt lõi mà Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đề ra. Trong thời đại giáo dục mở, mỗi giáo viên và nhà trường cần trở thành trung tâm đổi mới, chủ động thích ứng và kiến tạo tương lai giáo dục số.

Chia sẻ mô hình ứng dụng cụ thể, cô giáo Bế Thị Trúc Linh, giáo viên Lịch sử tại Trường THCS Thực nghiệm Victory cho biết: Việc kết hợp công nghệ với các yếu tố nghệ thuật như thơ ca và âm nhạc giúp học sinh tiếp cận kiến thức lịch sử một cách hứng thú, dễ nhớ hơn. Cô đã sử dụng ChatGPT để sáng tác thơ và phần mềm AISongGenerator để phổ nhạc, tạo thành bài hát tóm lược nội dung bài học về cuộc kháng chiến chống quân Tống thời nhà Lý, phục vụ giảng dạy cho học sinh lớp 7.

Theo các chuyên gia, việc đổi mới phương thức giáo dục phổ thông và ứng dụng AI trong giảng dạy các môn khoa học xã hội mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đi kèm không ít thách thức. Hạn chế về hạ tầng công nghệ, năng lực số của giáo viên và học sinh còn yếu, thiếu tài liệu hướng dẫn và khung pháp lý rõ ràng khiến việc triển khai dễ rơi vào tình trạng lệ thuộc công nghệ, khó kiểm soát chất lượng học tập và đánh giá trung thực. AI có thể cá nhân hóa việc học, hỗ trợ giáo viên trong giảng dạy và quản lý, nhưng không thể thay thế vai trò người thầy trong việc truyền cảm hứng, nuôi dưỡng tư duy sáng tạo và bồi dưỡng nhân cách học sinh. Trong thời đại số, chỉ với một thiết bị thông minh, người học đã có thể tiếp cận kho tri thức khổng lồ, mở ra cơ hội học tập suốt đời. Tuy vậy, nếu thiếu định hướng đúng đắn, học sinh dễ lạm dụng AI để làm bài tập nhanh mà không hiểu rõ bản chất vấn đề.

Để AI thật sự trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả trong giáo dục, nhất là giáo dục phổ thông, nhiều ý kiến cho rằng cần sớm ban hành khung hướng dẫn ứng dụng AI trong chương trình giáo dục phổ thông. Cùng với đó, cần tăng cường hợp tác giữa nhà trường, doanh nghiệp và chuyên gia nhằm phát triển các nền tảng học tập phù hợp với thực tiễn. Việc xây dựng hệ sinh thái giáo dục số an toàn, bảo đảm quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân là yêu cầu cấp thiết. Cần nâng cấp hạ tầng công nghệ, thiết bị giảng dạy; tổ chức các chương trình bồi dưỡng năng lực số, kỹ năng sử dụng AI và giáo dục đạo đức số cho giáo viên, học sinh; đồng thời xây dựng hệ thống hướng dẫn ứng dụng AI trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và hoàn thiện hành lang pháp lý liên quan. Ngoài ra, cần đầu tư phát triển các nền tảng AI chuyên biệt cho lĩnh vực khoa học xã hội, có khả năng mô phỏng tình huống, phân tích xã hội, trực quan hóa kiến thức lịch sử; đồng thời xây dựng cơ chế đánh giá minh bạch, công bằng, tích hợp công cụ phát hiện đạo văn, hạn chế lạm dụng AI trong học tập. Việc khuyến khích mô hình thí điểm sáng tạo, kết nối giữa giáo viên-chuyên gia-nhà nghiên cứu sẽ góp phần lan tỏa các cách làm hiệu quả trong đổi mới giáo dục.