Lúa Séng cù được người dân Mường Khương đưa vào canh tác từ những năm 90 của thế kỷ trước và nhanh chóng trở thành đặc sản của địa phương này. Đến những năm 2004 - 2005, lúa Séng cù bắt đầu “bén duyên” với vùng đất Mường Vi (huyện Bát Xát). Từ đó đến nay, Mường Vi trở thành vùng sản xuất lúa Séng cù hàng hóa với diện tích lớn của tỉnh.
Sau mỗi vụ sản xuất, người dân thường tự để giống cho vụ sản xuất kế tiếp. Tuy nhiên, do thiếu kinh nghiệm trong kỹ thuật chọn tạo, sản xuất đại trà nên giống dần bị thoái hóa, ảnh hưởng tới chất lượng gạo. Bởi vậy, việc phục tráng, sản xuất giống Séng cù siêu nguyên chủng là việc cần thiết nhằm chủ động nguồn giống chất lượng, phục vụ nhu cầu canh tác của người dân.
Dự án phục tráng và phát triển giống lúa đặc sản Séng cù huyện Bát Xát được Viện Khoa học kỹ thuật Nông - lâm nghiệp miền núi phía Bắc thực hiện từ vụ mùa năm 2021, quy mô ban đầu là 5.000 m2, với sự tham gia của 5 hộ dân. Sau 3 vụ chọn dòng, nhân giống từ 148 dòng của vụ thứ nhất đến vụ thứ ba, Viện Khoa học kỹ thuật Nông - lâm nghiệp miền núi phía Bắc đã lựa chọn được 12 dòng thuần.
Qua đánh giá thực tế tại mô hình cho thấy quá trình nhân giống đã phục tráng được lô hạt đúng giống có độ thuần cao tương đương siêu nguyên chủng. Sau khi hỗn giao 12 dòng sẽ cho ra giống siêu nguyên chủng đảm bảo về chất lượng. Hạt giống lúa siêu nguyên chủng là hạt giống lúa được nhân ra từ hạt giống tác giả hoặc phục tráng từ hạt giống sản xuất theo quy trình phục tráng hạt giống lúa siêu nguyên chủng và đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định.
Dự án phục tráng và phát triển giống lúa đặc sản Séng cù siêu nguyên chủng là chương trình hợp tác giữa “4 nhà” gồm nhà khoa học, nhà nông, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước. Với hỗ trợ, giúp đỡ chuyển giao kỹ thuật của của các chuyên gia, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Bát Xát đã phối hợp với Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Lào Cai triển khai dự án tại xã Mường Vi, nơi có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp với giống lúa đặc sản Séng cù.
Tham gia sản xuất gạo, chúng tôi luôn trăn trở làm sao để có thể để bà con tin tưởng, tạo ra sản phẩm chất lượng, khẳng định uy tín của đơn vị. Vì lẽ đó, những năm qua, chúng tôi đã liên kết với các cơ quan chuyên môn, tham gia thực hiện dự án phục tráng, sản xuất giống lúa Séng cù. Đến nay, chúng tôi đã phục tráng được 8,8 tấn thóc giống Séng cù siêu nguyên chủng.
Quá trình thực hiện, ngành nông nghiệp Bát Xát đã mở các lớp tập huấn với sự đồng hành của các nhà khoa học và nông dân trong từng mùa vụ, từng giai đoạn sinh trưởng của cây lúa giống. Theo ông Lê Huy Giang, Phó Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Bát Xát, dự án thành công đã khẳng định tầm quan trọng của việc liên kết “4 nhà” trong sản xuất nông nghiệp. Hiện toàn bộ thóc giống siêu nguyên chủng được lưu trữ, đánh số từng bao để chuẩn bị cho vụ sản xuất tới. Số giống sản xuất được đủ gieo cấy khoảng 200 ha, có thể đưa vào sản xuất trong vụ xuân 2024.
Năm 2024, chúng tôi sẽ đưa giống Séng cù siêu nguyên chủng vào sản xuất. Hợp tác xã cung ứng giống sẽ bao tiêu 100% sản phẩm đầu ra mà huyện cung cấp cho dân để sản xuất lúa thương phẩm. Doanh nghiệp cũng sẽ xây dựng, phát triển thương hiệu cho sản phẩm gạo Séng cù Bát Xát.
Thành công của Dự án phục tráng và phát triển giống lúa đặc sản Séng cù siêu nguyên chủng đã góp phần bảo tồn nguồn gen quý, giúp chủ động nguồn giống chất lượng cao, phục vụ sản xuất lúa đặc sản hàng hóa. Đây là cơ sở để Bát Xát và các địa phương khác tiếp tục tuyên truyền, vận động người dân nhân rộng diện tích trong các năm tiếp theo, nâng cao chất lượng, sản lượng, hiệu quả kinh tế cho nông dân từ lúa đặc sản.
