Chợ phiên vùng cao

LCĐT - Trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của chợ phiên việc giữ gìn những nét văn hóa truyền thống độc đáo mới là sản phẩm bền vững để thu hút du khách, nếu không, chợ phiên vùng cao sẽ vẫn là câu chuyện dài…

Ở vùng cao, thường vài xã mới có một cái chợ. Xuất phát từ địa hình đồi núi nên cư dân thưa thớt. Các bản làng không quần tụ trong những lũy tre khép kín như làng cổ truyền vùng đồng bằng Bắc Bộ. Các gia đình vùng cao thường ở cách xa nhau, hiếm thấy hai nhà chung nhau “cái dậu mùng tơi”. Do vậy, người vùng cao ít có điều kiện giao lưu trong phạm vi làng, xã.

Nhưng giao lưu vốn là bản tính con người. Từ thượng cổ, người Kinh ở đồng bằng Bắc Bộ, mỗi làng đều có một ngôi đình làm nơi hội tụ. Người Tây Nguyên có ngôi nhà Rông cũng là nơi gặp gỡ, giao lưu của dân làng… Ngày nay, khắp nơi đều có “nhà văn hóa” của làng bản, khu dân cư… Nhưng xem ra, “nhà văn hóa” hầu như chưa thực sự đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân.

A1.jpg
Một góc chợ Cán Cấu (Si Ma Cai).

Vì thế, chợ phiên vùng cao, ngoài việc mua bán trao đổi, hàng hóa, còn mang chức năng quan trọng là tạo không gian để con người gặp gỡ nhau, như một nhu cầu sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Đó là tổng hợp những nét văn hóa địa phương độc đáo và phong phú.

Việc mua, bán những vật dụng sinh hoạt ở chợ phiên vùng cao diễn ra đơn giản. Người nuôi được đàn gà, đàn vịt, ôm trên tay đến chợ phiên bán, lấy tiền mua con dao, gói muối… Người nuôi được đàn lợn, chọn vài con buộc dây vào cổ, đưa xuống chợ bán để mua sắm đồ dùng gia đình. Người trồng được buồng chuối, vác xuống chợ phiên bán lấy tiền uống rượu…

Nhưng có một nhu cầu khác, chợ phiên còn là nơi người ta tìm đến nhau để giao lưu, kết bạn, chuyện trò, tâm sự… Đặc biệt, ở lứa tuổi đang “tìm hiểu” thì phải xuống chợ phiên. Chợ là nơi nam thanh nữ tú “nhòm ngó” nhau, từ “đầu mày, cuối mắt”, phát hiện ra tín hiệu của tình yêu đôi lứa…

Tục “kéo vợ” của người Mông từ xa xưa ở các tỉnh miền núi phía Bắc cũng xuất phát từ chợ phiên. Mỗi cuộc kéo vợ đã có sẵn “kịch bản”, chứ chẳng phải ngẫu hứng. Ở Hà Giang có chợ tình Khau Vai nổi tiếng. Phiên chợ dành cho những đôi nam nữ đã từng yêu nhau, nhưng do hoàn cảnh nào đó “không thành”, nay đến đây để gặp lại, ôn lại những kỷ niệm “tình yêu” ngày trước cho… đỡ nhớ.

Ở Lào Cai có chợ tình Sa Pa mọi người đã ít nhiều từng nghe. Lâu nay những người làm du lịch địa phương thường phục dựng chợ tình Sa Pa như một nét văn hóa đặc sắc để phục vụ du khách.

Theo quan sát của chúng tôi, đối với chợ vùng cao truyền thống, chợ nào cũng có một góc dành riêng cho đám mày râu - quán rượu. “Gặp bạn là gặp rượu” (thơ Đoàn Hữu Nam). Rượu giúp những người đàn ông gặp nhau, tâm tình, chia sẻ chuyện trên trời, dưới đất mà khi đến gần, chúng tôi cũng chả biết họ nói gì. Họ “phát sóng ngang” nhỏ nhẹ, không “chém gió” ồn ào như những vùng khác.

Ngoài kia, những phụ nữ xong việc của mình, bây giờ mon men đến gần quán rượu, ngồi chờ, khi nào chồng say thì vào dìu ra, đưa lên lưng ngựa túc tắc ra về. Có anh chồng say quá nằm thảm cỏ vệ đường, người vợ ngồi bên che ô chờ cho “tình yêu” của mình tỉnh rượu thì mới “đi nhà”. Đó thường là những phụ nữ Mông lầm lũi, ít lời. Không bao giờ vì chồng say rượu mà “mặt nặng mày nhẹ”. Hình như thiên chức của họ sinh ra là để phục vụ vô điều kiện những đức ông chồng?

Ở chợ vùng cao, việc mua bán cũng có nhiều đặc sản mang tính chất văn hóa bản địa: Những cây trồng, vật nuôi vùng cao, những trang phục đặc sắc của từng tộc người rực rỡ hoa văn thổ cẩm… Khi chuyển sang kinh tế thị trường, nhiều nơi biết rõ đặc tính văn hóa của chợ phiên nên đã quảng bá du lịch bằng cách thêm từ “văn hóa” thành “chợ văn hóa”.

Chợ phiên văn hóa vùng cao từ vài chục năm nay có nhiều nét mới. Tuy nhiên, trong quá trình đổi mới, rất cần có ý kiến của các chuyên gia văn hóa để “cái mới” của chợ phiên phù hợp với văn hóa, văn minh.

Làm văn hóa đi đôi với phát triển du lịch và tăng thu ngân sách cho địa phương, nhưng không nên chỉ vì “mục tiêu ngân sách” mà làm hỏng văn hóa. Thực ra, làm kinh tế nếu gặp thời thì “phất” lên rất nhanh chóng, nhưng làm văn hóa không phải một sớm một chiều, có những nét văn hóa phải nhiều thế hệ mới xây dựng hoặc xóa bỏ dần được. Hơn nữa, chính văn hóa đích thực mới có sức hấp dẫn và có thu nhập lâu bền.

Trong văn hóa truyền thống, có nhiều yếu tố góp phần xây dựng nhân cách, đạo đức con người thì nên phát huy. Trái lại, những hủ tục, nét văn hóa không phù hợp cuộc sống hiện đại thì nên từng bước cải tạo và thu hẹp. Ví dụ, chuyện rượu chè bê tha ảnh hưởng đến sức khỏe, nhất là khi con ngựa, phương tiện vận tải chủ yếu đã được thay thế bằng “con ngựa sắt”, thì khi đã uống rượu rất dễ xảy ra tai nạn, vi phạm luật giao thông…

Khi quy hoạch xây dựng lại khuôn viên chợ phiên vùng cao, chúng tôi thấy nhiều nơi không hiểu đầy đủ ý nghĩa văn hóa của chợ phiên, nên vội vã “kiên cố hóa” theo kiểu áp đặt chủ quan để thay thế những mái lá hấp dẫn bằng những khối bê tông quen thuộc và nhàm chán.

Do vậy, trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của chợ phiên việc giữ gìn những nét văn hóa truyền thống độc đáo mới là sản phẩm bền vững để thu hút du khách, nếu không, chợ phiên vùng cao sẽ vẫn là câu chuyện dài…

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

UNESCO ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn-Kiếp Bạc vào danh mục Di sản thế giới

UNESCO ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn-Kiếp Bạc vào danh mục Di sản thế giới

Theo thông tin từ Cục Di sản văn hóa, chiều 12/7 (giờ Paris), tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO), Giáo sư Nikolay Nenov (Bulgaria), Chủ tịch Kỳ họp đã chính thức gõ búa ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới.

Cung đàn tròn người Pa Dí

Cung đàn tròn người Pa Dí

“Mường Khương xanh rất xanh…/Biên giới ơi yêu lắm một cung đàn/Một cung đàn tròn dân tôi người pa dí/Một cung đàn tròn như ánh trăng rằm/Một cung đàn tròn như mặt trời nắng mai rực rỡ”… đó là những câu thơ trong bài thơ “Đất nước tôi xanh một cung đàn tròn” của nhà thơ Pờ Sảo Mìn.

Tuồng, Chèo, Cải lương về một nhà: Tạo ra bộ máy tinh - gọn - mạnh

Tuồng, Chèo, Cải lương về một nhà: Tạo ra bộ máy tinh - gọn - mạnh

Nhà hát Cải lương Việt Nam, Nhà hát Chèo Việt Nam và Nhà hát Tuồng Việt Nam hợp nhất thành Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam, hoàn thành trước ngày 1/8. Lãnh đạo các nhà hát khẳng định điều này giúp bộ máy quản lý trở nên tinh, gọn, mạnh, mở ra cơ hội mới cho sân khấu truyền thống. 

Hàn Quốc, Việt Nam bắt tay làm nhạc kịch về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Hàn Quốc, Việt Nam bắt tay làm nhạc kịch về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Nhà hát Kịch Việt Nam đồng thời khởi công chương trình nghệ thuật “Bác Hồ một tình yêu bao la” và vở nhạc kịch “Cafe bánh mì”, hướng tới kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 2/9. Đặc biệt vở nhạc kịch "Cafe bánh mì" đánh dấu sự hợp tác của Nhà hát Kịch Việt Nam và ê-kíp sáng tạo đến từ Hàn Quốc. 

Khởi công hai tác phẩm sân khấu kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9

Khởi công hai tác phẩm sân khấu kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9

Ngày 9/7, tại Hà Nội, Nhà hát Kịch Việt Nam khởi công chương trình nghệ thuật “Bác Hồ một tình yêu bao la” và vở nhạc kịch “Café bánh mì” có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ Hàn Quốc. Đây là hai tác phẩm đặc biệt được dàn dựng và công diễn nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 – 19/8/2025) và Quốc khánh 2/9.

Gìn giữ nét đẹp văn hóa Then Giáy

Gìn giữ nét đẹp văn hóa Then Giáy

Trong đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào dân tộc Giáy ở Bát Xát, cúng Then, làm Then là một nghi thức quan trọng nhằm hóa giải những điều không may mắn, cầu mong thần linh phù hộ cho con người luôn khỏe mạnh, cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Tuy nhiên, chỉ những người có duyên, am hiểu sâu sắc về văn hóa, thuộc nhiều bài cúng mới có thể làm Thầy Then và đi hành lễ.

fb yt zl tw