Theo chân những thanh niên người dân tộc Mông xách lồng chim, tôi vào một con ngõ nhỏ nơi giới mê họa mi thường tụ tập, trao đổi, mua bán và dượt chim. Lúc này chợ họa mi đã khá đông người. Những chủ chim mới đến bắt đầu vén áo lồng và treo lồng chim lên sợi dây thép căng sát bờ rào, dọc theo con ngõ. Các chú chim họa mi vừa được hé áo lồng, nhìn thấy nhau bắt đầu nháo nhác. Con thì xù lông, vẫy cánh, mắt láo liêng đe dọa hàng xóm. Con thì đứng vươn cổ oai vệ trên cầu đậu thỉnh thoảng mổ thức ăn như không có chuyện gì xảy ra. Một vài chủ chim bắt đầu xùy cho chim hót. Chỉ sau vài hồi xùy, hầu hết các con chim trong lồng treo đều hót.
Ở phiên chợ chim này thu hút hàng trăm lượt người tới mua bán, trao đổi chim hoạ mi. Nơi đây chỉ có bán và mua hay đổi một mặt hàng duy nhất là chim hoạ mi (chim hoạ mi đực chuyên hót và thi đá nhau) với giá chào bán thường là "trên trời, dưới biển". Nếu biết chọn mua vẫn có thể chọn được những chú hoạ mi có dáng đẹp, hót hay với giá bán vừa phải. Khi mua, khách sẽ được người bán tư vấn miễn phí cách chăm sóc hoạ mi và hướng dẫn mua lồng chim đẹp hơn cùng thức ăn cho chim được chế biến sẵn cũng được bày bán trong chợ này.
Trên những con đường vắt ngang đỉnh núi, bạn sẽ gặp những người đàn ông Mông xách những lồng chim che vải kín về họp chợ. Giàng A Lử, một "cao thủ" bẫy chim họa mi ở phố núi Pha Long (Mường Khương) cho hay: Không phải ai cũng bẫy được họa mi, ngoài chim mồi, còn phải biết nghe tiếng chim để suy đoán vùng nào có chim. Bẫy được họa mi rồi, nhưng công đoạn nuôi chim, luyện cho chim biết hót, biết chiến đấu trong những cuộc "chọi chim" lại là một kỹ thuật đòi hỏi sự công phu có khi mất đến hàng năm. Chim chọi ngoài việc luyện tập hàng ngày còn được bồi bổ bằng thịt nạc, lòng đỏ trứng gà.
Chiến sỹ trẻ biên phòng Pha Long Bùi Mạnh Hải cũng là người rất thích chim hoạ mi nên hầu như phiên chợ nào anh cũng dành cả buổi đi ngắm chim ở chợ huyện vùng cao này. Anh Hải cho biết, chim hoạ mi chính gốc Pha Long bây giờ rất hiếm, để chọn được chim ưng ý, người ta phải quan tâm đến tất cả các yếu tố, như mỏ, mắt, đầu, cánh, đuôi... Chim hoạ mi nào có giọng hót cao, lông mượt, cánh thẳng, không nhảy loạn xạ khi nhìn thấy người lạ… thì đấy là chim hoạ mi chiến của Pha Long.
Ngày xưa, người dân tộc vùng cao có thú đi bắn chim về nướng uống rượu, còn ngày nay họ lại say mê nuôi chim và chơi chim hoạ mi. Trong số đó có những người Mường Khương đã trở nên giàu có từ nuôi chim và kinh doanh chim hoạ mi. Chợ chim này là nét văn hóa lý thú mà bạn không thể bỏ qua khi tới chợ phiên vùng cao biên giới Pha Long (Mường Khương).
