Chuẩn bị hồ sơ để đi làm công nhân tại một khu công nghiệp ở Bắc Ninh, anh Lò A Thành, sinh năm 1996, thôn Séo Phìn Than, xã Cốc Mỳ (Bát Xát) đến UBND xã để chứng thực một số giấy tờ.
Tại đây, anh Thành được hướng dẫn truy cập vào tài khoản VNeID để thực hiện dịch vụ công. Thế nhưng, do từ khi tài khoản VNeID được nâng cấp lên mức độ 2, anh Thành chưa sử dụng lần nào nên không nhớ mật khẩu. Vì vậy, công chức tư pháp tại bộ phận một cửa lại phải “cầm tay chỉ việc” gần 15 phút để hướng dẫn lấy lại mật khẩu và hỗ trợ anh thực hiện dịch vụ công trực tuyến.
Như vậy, thay vì chỉ đơn thuần thực hiện thao tác chứng thực như trước đây, công chức tư pháp xã đã phải thực hiện thêm nhiều thao tác để hỗ trợ người dân làm dịch vụ công trực tuyến. Trong khi đó, nếu thành thạo kỹ năng số, anh Thành hoàn toàn có thể tự thực hiện dịch vụ này và nhận kết quả tại nhà.
Câu chuyện của anh Thành cũng là câu chuyện của rất nhiều người dân ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa trong tỉnh.
Ông Phàn A Minh, Phó Chủ tịch UBND xã Cốc Mỳ chia sẻ: Người dân ít tiếp cận với các tiện ích số nên còn thiếu các kỹ năng liên quan. Ở các thôn vùng cao, tỷ lệ người dân có điện thoại thông minh chưa nhiều, nếu có điện thoại thông minh thì hầu như mới chỉ dừng lại ở việc truy cập mạng xã hội để giải trí chứ họ chưa chú ý tiếp cận các ứng dụng dịch vụ công trong nền tảng số, trong đó kỹ năng thực hiện các thủ tục hành chính trên môi trường mạng hầu như không có. Đó là rào cản lớn đối với thực hiện chính quyền số, kinh tế số và trực tiếp nhất chính là xã hội số.
Thực tế, không phải ở các địa phương vùng cao mà ngay ở các địa bàn vùng thấp, nhiều người dân vẫn chưa quan tâm nâng cao kiến thức, kỹ năng về chuyển đổi số, nhất là người có độ tuổi từ trung niên trở lên.
Tại xã Đồng Tuyển, thành phố Lào Cai, mặc dù hầu hết người dân đã có tài khoản định danh mức độ 2 nhưng khi đến ở bộ phận một cửa tiếp nhận, giải quyết thủ tục hành chính thì phần lớn vẫn chưa thể tự sử dụng tài khoản của mình để thực hiện các dịch vụ công trực tuyến.
Theo ông Nguyễn Viết Tiệp, Phó Chủ tịch UBND xã Đồng Tuyển, dù ở xã vùng thấp, thuộc thành phố Lào Cai nhưng kỹ năng số của người dân vẫn chưa được đồng đều. Số người có thể thực hiện dịch vụ công trực tuyến, sử dụng tốt các tiện ích số liên quan đến y tế, giáo dục, thanh toán trực tuyến không nhiều. Khi người dân đến UBND xã để giải quyết các thủ tục hành chính thì các công chức xã phải hỗ trợ thực hiện.
“Tại trụ sở UBND xã, chúng tôi đã bố trí máy tính để người dân thực hiện một số dịch vụ công trực tuyến nhưng thực tế, hầu hết người dân không thể tự thực hiện mà vẫn phải nhờ công chức xã hỗ trợ nhập liệu, thao tác” - ông Tiệp chia sẻ.
Lào Cai là tỉnh miền núi với địa hình phức tạp, dân cư sinh sống phân tán, đời sống kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn. Điều này ảnh hưởng lớn đến khả năng tiếp cận công nghệ và sử dụng các nền tảng số của người dân.
Hệ quả là, tại nhiều xã, tỷ lệ sử dụng dịch vụ công trực tuyến, thanh toán trực tuyến thấp hơn so với yêu cầu, khiến địa phương gặp khó khăn trong việc hoàn thành các tiêu chí chuyển đổi số. Nếu người dân không có kỹ năng số, chính quyền số cấp xã cũng khó vận hành hiệu quả.
Được biết, trong năm 2024, công tác truyền thông phổ biến chính sách, hướng dẫn về chuyển đổi số đã được tỉnh Lào Cai triển khai ở 3 cấp tỉnh, huyện, xã. Đặc biệt, qua 1.556 tổ công nghệ số cộng đồng (với 7.363 thành viên) đã tiếp cận hàng trăm nghìn lượt người dân để thực hiện hướng dẫn cài đặt tài khoản VNeID và chỉ dẫn các kỹ năng số cơ bản.
Nhờ đó, trong năm có hơn 40.000 lượt hồ sơ thực hiện trên môi trường số ở 35 danh mục dịch vụ công trực tuyến (ở 3 cấp tỉnh, huyện, xã) giúp cắt giảm thời gian, tiết kiệm cho người dân, doanh nghiệp được hơn 40 tỷ đồng.
Tuy nhiên, hiện nay, nhận thức về chuyển đổi số, kỹ năng sử dụng ứng dụng định danh điện tử VNeID và các nền tảng số của nhiều người dân còn rất hạn chế, gây khó khăn cho triển khai các dịch vụ công trực tuyến.
Đến thực tế ở một số địa phương chúng tôi nhận thấy, tại các bộ phận một cửa tiếp nhận, giải quyết thủ tục hành chính, nhiều người dân chưa hề trang bị cho mình kiến thức về sử dụng ứng dụng định danh điện tử VNeID. Mặc dù ai cũng biết nếu dùng tài khoản VNeID của cá nhân thì có thể đăng nhập vào Cổng dịch vụ công quốc gia và hệ thống giải quyết thủ tục hành chính bộ, ngành, địa phương để thực hiện các dịch vụ công trực tuyến cơ bản như: thông báo lưu trú, đăng ký thường trú, khai báo tạm trú, tạm vắng...
Tình trạng thiếu kỹ năng số của người dân hiện nay phổ biến ở nhiều địa phương trong tỉnh; trình độ sử dụng máy tính, mạng xã hội, thương mại điện tử, thanh toán không dùng tiền mặt và bảo mật thông tin cá nhân vẫn còn nhiều hạn chế, nhất là tại các vùng sâu, biên giới.
Qua trao đổi, hầu hết người dân đều cho biết đã cài đặt ứng dụng định danh điện tử VNeID nhưng không nhớ mật khẩu hoặc không biết sử dụng như thế nào và mỗi khi cần thực hiện các thủ tục hành chính thì sẽ ra bộ phận một cửa của UBND cấp xã, huyện hoặc Trung tâm Phục vụ hành chính công của tỉnh để nhờ hướng dẫn.
Việc người dân chưa quen với các nền tảng số không chỉ khiến họ gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ công mà còn làm chậm quá trình phát triển thương mại điện tử, kinh tế số, làm hạn chế khả năng tiếp cận các tiện ích số trong đời sống hằng ngày. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ vẫn duy trì phương thức bán hàng truyền thống, chưa tận dụng được lợi ích từ các sàn thương mại điện tử để mở rộng thị trường.
Bên cạnh đó, một số người dân dù có thiết bị thông minh nhưng chưa biết cách sử dụng hiệu quả; việc cài đặt ứng dụng, sử dụng ví điện tử, thực hiện các giao dịch thanh toán trực tuyến còn xa lạ với nhiều người, đặc biệt là người cao tuổi.
Nếu người dân không thể tự thực hiện các thủ tục hành chính trực tuyến thì chính quyền xã khó có thể đạt được các tiêu chí về tỷ lệ hồ sơ trực tuyến - một tiêu chí quan trọng trong chuyển đổi số cấp xã. Để đạt tiêu chí này, công chức cấp xã gần như phải thực hiện hộ người dân, trong khi đó, sự phụ thuộc của người dân vào cán bộ cấp xã trong các giao dịch số khiến khối lượng công việc của chính quyền cơ sở ngày càng lớn. Vì vậy, hơn lúc nào hết, chính quyền các địa phương cần tích cực đẩy mạnh hơn nữa việc phổ cập kỹ năng sử dụng ứng dụng định danh điện tử VNeID và các nền tảng số như Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo là khẩn trương mở “bình dân học vụ số”.
Việc nâng cao kỹ năng số không chỉ giúp người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ công mà còn mở ra nhiều cơ hội trong phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống. Đặc biệt, khi người dân chủ động sử dụng các nền tảng số, chính quyền số cấp xã cũng sẽ vận hành hiệu quả hơn, tạo tiền đề quan trọng cho quá trình chuyển đổi số toàn diện tại Lào Cai.
