LCĐT - Mỗi năm, cứ vào độ cuối tháng tư, đầu tháng năm âm lịch, người dân các xã vùng cao lại rủ nhau lên rừng “săn” nấm mối. Món “lộc trời” này theo tiếng của dân tộc Giáy là “giáp giạp”.
Những ngày này, vào các buổi sáng tinh mơ, tại các xã Cốc San, Tòng Sành (Bát Xát), xã Đồng Tuyển, Cam Đường, phường Nam Cường (thành phố Lào Cai) và nhiều thôn bản vùng cao khác, không khí nhộn nhịp khác thường bởi tiếng người gọi nhau í ới đi “săn” nấm mối. Khác với việc đi săn thú rừng trước đây là người ta chỉ lặng lẽ đi theo nhóm nhỏ, còn “săn” nấm mối, mọi người thường rủ nhau đi theo nhóm đông và trò chuyện râm ran.
Lý do người “săn” nấm mối phải đi rất sớm bởi nấm bắt đầu nhú từ tờ mờ sáng, khi lên khỏi mặt đất vẫn còn chưa bung hẳn, lúc này hái nấm ăn sẽ ngọt và giòn. Để tìm nấm mối, người ta không vào các khu rừng già mà lên những đồi cây thấp, đồi cỏ gianh, đồi tre, nứa mọc nhiều và đặc biệt, những khu đồi đó phải có mối trú ngụ.
 |
| Nấm mối thường mọc ở những nơi có ụ mối. |
Trên lưng đeo gùi, tay cầm túi ni lông, chân bước đi thoăn thoắt khắp khu đồi ở thôn Đá Đinh, xã Tả Phời, thành phố Lào Cai để tìm nấm mối, bà Vàng Thị Chính cho biết: Nấm mối theo tiếng Giáy là “giáp giạp”; người Kinh gọi là nấm mối vì loại này chỉ mọc ở trên những tổ mối nằm trong lòng đất. Khi thời tiết giữa mùa hè nắng nóng, mối thợ sẽ tiết ra một chất keo phủ lên mặt ụ mối để làm mát tổ. Lúc này, các hạt nấm sẽ hình thành từ chất keo. Trời mưa rào làm đất ẩm và mềm, lúc này từ những gò mối nằm rải rác khắp nơi, nấm sẽ mọc lên.
Theo chân những người đi “săn” nấm, chúng tôi thấy đồ nghề lấy nấm của họ rất đơn giản, chỉ cần một túi đựng nấm và một thanh nứa già dài khoảng 30 cm vót nhọn đầu để đào nấm. Người tìm nấm cần có kinh nghiệm, ai đã lấy nấm lâu năm thì sẽ lấy được nhiều nấm vì biết rõ chỗ nào nấm sẽ mọc. Nấm mối đa số mọc thành từng đám nhưng đôi khi cũng mọc rải rác trên mặt đất quanh các ụ mối.
Phát hiện được nấm mối và nhổ nấm là công việc vô cùng thú vị mà chỉ những ai đã từng trải qua mới cảm nhận hết. Những người dân vùng cao đi “săn” nấm mối đã có một quy định như “luật bất thành văn” là hễ ai nhìn thấy ổ nấm mối trước và kêu to thì ổ nấm sẽ thuộc về người đó, những người nhìn thấy sau không được tranh chấp. Việc đào nấm được thực hiện rất cẩn thận vì nấm mối mới mọc rất giòn và dễ dập nát; khi thấy nấm, người đào sẽ dùng mảnh nứa chọc xuống chỗ chân nấm sau đó bẩy nhẹ cả gốc lên. Nấm mối đầu mùa thường có màu trắng, về cuối mùa lại có màu đen và cũng có năm được mùa, năm mất mùa. Vào những năm được mùa, có khi một gò mối nhổ được 1 - 2 kg nấm nhưng năm mất mùa, mỗi tổ mối chỉ được vài cái nấm mọc lưa thưa. Những người có kinh nghiệm khi gặp một đám nấm thì sẽ không đào hết mà giữ lại một vài cây để làm thức ăn cho mối, đây là cách để giống cho mùa sau.
Anh Nguyễn Quang Thành ở thôn An San 1, xã Cốc San, huyện Bát Xát - một người lấy nấm mối chuyên nghiệp chia sẻ: Nấm mối là quà tặng từ thiên nhiên, rất bổ dưỡng nên được người dân vùng cao coi là vị thuốc bồi bổ sức khỏe. Trẻ em, người già bị ốm và suy dinh dưỡng nếu được một bát nấm mối nấu với thịt gà đen sẽ nhanh hồi phục.
 |
| Một đám nấm mối trên đồi cỏ gianh. |
Trước đây, người dân vùng cao thường chỉ lấy nấm mối về phục vụ gia đình mình, nhưng giờ sản phẩm này đã thành đặc sản nên người sành ăn đã tìm về vùng nông thôn thu mua, sau đó mang bán cho các nhà hàng. Hiện nay, mỗi kg nấm mối thường được bán với giá từ 180.000 đến 250.000 đồng. Giá nấm mối khá cao, mà việc lấy nấm không phải dễ dàng nhưng vì lợi nhuận nên vẫn thu hút nhiều người, thậm chí cả trẻ em vào rừng thu hái, điều này gây ảnh hưởng đến sự an toàn của người dân. Bên cạnh đó, một số người ít hiểu biết về nấm, nhất là trẻ em nếu đi lấy nấm mà không phân biệt đâu là nấm mối, đâu là nấm độc, chỉ cần hái nhầm có thể gây ngộ độc cho người vô tình ăn phải. Anh Thành cho biết thêm.
Mùa hái nấm mối là niềm vui “săn” lộc trời mà người dân vùng cao mong đợi mỗi năm, vì thế, như một bản năng, cứ vào vụ nấm mối là nhà nhà, người người lại rủ nhau đi hái nấm và họ cũng coi đây là nét văn hóa riêng.
