LCĐT - Những chiếc thuyền hiện đại gắn máy nổ, những chiếc ống dẫn cát ngoằn ngoèo như con rắn khổng lồ và cả những chiếc xe ô tô tấp nập ra vào làm nhộn nhịp cả xóm nhỏ ven sông. Nhìn những đổi thay ấy tại làng An Lạc, phường Bắc Cường, thành phố Lào Cai, những người đã luống tuổi đều không khỏi ngậm ngùi khi nhớ lại những vất vả, nhọc nhằn của “Xóm cát” xưa.
Sông Hồng trước đây chưa mở rộng, ven sông còn có những bãi bồi cát trắng. Ở làng An Lạc hiện nay, còn không ít những ngôi nhà làm trên nền cát từ những bãi bồi ấy. Từ những năm 1997, nghề hút cát bắt đầu xuất hiện và người dân cả xóm đua nhau khai thác cát trên khúc sông trước nhà. Làng An Lạc trước đây có 30 hộ dân từ Nam Định, Thái Bình, Hà Nam, Thanh Hóa lên đều kiếm sống bằng nghề khai thác cát sông Hồng.
Nghề hút cát của làng An Lạc hiện lên qua những lời kể của ông Phạm Ngọc Thất, 64 tuổi, một trong những người làm nghề đầu tiên ở đây. Ngày trước, nghề hút cát sông Hồng còn khá giản đơn. Người dân lội xuống sông, tìm chỗ có cát rồi cắm cây sào trúc có buộc ống dẫn cát bằng nhựa và cắm cố định xuống lòng sông. Dùng sức hút của máy bơm với công suất nhỏ mà hút nước, cứ thế cát theo nước mà lên. Cách làm này chỉ hút được cát gần bờ, nơi sâu nhất cũng chỉ lội tới ngang ngực, khó khăn nhất là những mùa hè nước lũ đổ về, mùa đông lội sông lạnh cóng. Nơi đó hết cát, lại đợi lũ năm sau mang theo cát về từ thượng nguồn mới tiếp tục làm. Sau đó người hút cát làm bè mảng bằng nứa để có thể khai thác di động, hút cát ở chỗ sâu hơn, nhất là những điểm ven dòng chính, cát tụ nhiều hơn. Một chiếc dây thừng bền chắc cố định níu mảng vào bờ, gậy trúc cố định vào mảng để đưa vòi hút cát ra xa hơn. Trung bình mỗi máy hút cát đạt công suất 1m³/giờ, giá bán cát trước đây chỉ từ 15.000 - 20.000 đồng/m³. Người dân quanh vùng ai có nhu cầu có thể mua cát gần hơn, không phải đi xa tận Bảo Thắng, Bảo Nhai. Ông Thất hồi tưởng: Nghề hút cát ngày xưa vất vả lắm. Những ngày tháng 7, tháng 8 nước lũ về bất chợt, có khi cuốn phăng cả máy và mảng…
Cuộc sống ngày một phát triển, tốc độ đô thị hoá hóa đã lan nhanh đến làng An Lạc, những con đường nhựa, đường bê tông trải dài, những mái nhà gỗ được thay bằng nhà xây, những ngôi nhà cao tầng san sát mọc lên. Ruộng đồng làng An Lạc thu hẹp dần, con cháu làng An Lạc không còn làm nông nghiệp mà học hành đỗ đạt làm nhiều ngành nghề khác nhau. Nghề hút cát cũng đòi hỏi tiến bộ hơn, khai thác cát áp dụng khoa học kỹ thuật, không còn tự phát, tự do mà cần có giấy phép. Khoảng những năm 2001 trở lại đây, người dân bắt đầu bỏ nghề hút cát thủ công. Hiện làng An Lạc có khoảng 10 hộ hút cát bằng máy, thiết bị hiện đại, không còn vất vả mà năng suất, hiệu quả cao. Tiếng máy nổ xình xịch mom sông, những máy xúc, xe tải tấp nập chở những chuyến cát nặng, đầy. Cát hút về từng ngày cao như ngọn đồi, người phụ nữ đứng trên đỉnh đồi cát khá vất vả khi phải điều khiển chiếc vòi cho dòng cát hoà với nước sông Hồng tuôn chảy. Nước ngấm qua lớp cát trở về với sông Hồng và để lại những hạt cát mịn màng. Một hạt cát thì nhỏ bé nhưng những núi cát đang mang lại sự giàu sang, sung túc cho những người vốn trước đây có bao khó nhọc nhưng vẫn chung thủy với nghề.
Bà Phạm Thị Thu, 64 tuổi, cũng là một trong số những người được cấp phép khai thác cát tại làng An Lạc. Cả gia đình bà đều làm nghề hút cát, thuê thêm vài người thợ dưới thuyền vận hành máy nổ và xả cát. Ba con trai của bà, người lái máy xúc, người lái ô tô tải để vận chuyển cát của chính gia đình tới những người có nhu cầu. Và cũng nhờ cát, bà và các con đã có cuộc sống khấm khá hơn.
Cát là quà mà dòng sông ban tặng con người, góp phần xây những mái nhà yên ấm, những công trình bề thế…Và dòng thời gian trôi qua mấy chục năm nhưng những người làm cát làng An Lạc vẫn giữ được hồn quê Nam Định, Thái Bình, Hà Nam, Thanh Hóa qua hình ảnh lam lũ với ruộng đồng, lội sông tìm cát, băm bèo, thái cám nuôi lợn… Để hôm nay nhiều gia đình đã tìm thấy no ấm từ những hạt vàng của khúc sông hiền hoà vắt mình qua quê hương thứ hai An Lạc.
