Tháng 6/1947, thực dân Pháp đã hình thành thế bao vây Lào Cai, bọn thổ ty ráo riết chuẩn bị lực lượng, bắt liên lạc với "Chủ" cũ, ta chủ trương củng cố vùng căn cứ Bảo Nhai, Cam Đường, Gia Phú, Xuân Giao, vận động nhân dân "Tiêu thổ kháng chiến" và tích cực tăng gia sản xuất, dự trữ lương thực.
Giữa tháng 9/1947, ta chủ động mở mặt trận Tây Tiến để ngăn địch lấn chiếm vùng tự do, giành thắng lợi ở Sa Pa, Mường Hum, Bình Lư, Dương Quỳ (Văn Bàn), Than Uyên. Thực hiện chiến lược "Đánh nhanh thắng nhanh" thực dân Pháp tập trung quân ào ạt tiến công đánh chiếm tỉnh Lào Cai, các Thổ ty làm nội ứng cho giặc chống lại cách mạng, đến cuối năm 1947, thực dân Pháp cơ bản chiếm đóng miền Tây Lào Cai. Khu vực Miền Đông bị bọn Thổ ty làm phản, quân dân các dân tộc Lào Cai đã anh dũng chiến đấu, tiêu hao tiêu diệt nhiều sinh lực địch, góp phần cùng cả nước đánh bại chiến lược "Đánh nhanh, thắng nhanh" của địch, Chiến dịch Việt Bắc thu đông kết thúc, tạo lợi thế cho ta.
Tháng 01/1948, Trung ương Đảng quyết định hợp nhất khu 10 và khu 14 thành liên khu 10, Lào Cai được trên tăng cường một tiểu đoàn chủ lực, ta phát động đẩy mạnh chiến tranh du kích, đưa các đoàn cán bộ của ta vào vùng hậu địch để phát động, đấu tranh dưới nhiều hình thức phong phú, tích cực tạo thế, lực và thời cơ, phối hợp các lực lượng chống địch càn quét lấn chiếm. Đến tháng 10/1948, phong trào chống Pháp phát triển mạnh mẽ, ngày 10/10/1948 tại thôn Soi Lần, Chi bộ Đảng xã Cam Đường - chi bộ nông thôn đầu tiên được thành lập, thời kỳ khó khăn đã vượt qua. Từ thế bị động, ta đã chủ động tiến hành vũ trang tranh đấu từ khu du kích Cam Đường, Xuân Giao, Gia Phú (Bảo Thắng), tấn công mở rộng ra các địa bàn các khu vực lân cận. Huyện đội Bảo Thắng, Sa Pa và một số đơn vị du kích tập trung được thành lập. Trong chiến đấu đã xuất hiện nhiều tấm gương dũng cảm của cán bộ, chiến sỹ, trong đó có sự hy sinh anh dũng của chiến sĩ Hoàng Sào đã nêu cao tấm gương chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, đã cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng của quân và dân Lào Cai.
Sau Chiến dịch Sông Đà, ngày 01/3/1949, Bộ Tư lệnh liên khu 10 mở chiến dịch Lao - Hà. Phối hợp với các đơn vị chủ lực, quân và dân Lào Cai đã tích cực chiến đấu, dùng binh vận nhổ đồn Phố Lu, tập kích chiếm đồn Bảo Nhai, đồn Bản Lầu, phục kích đánh địch ở khắp nơi, đến ngày 20/4/1949 chiến dịch Lao - Hà kết thúc, ta mở rộng vùng tự do, giải phóng 2.979km2 đất đai, khai thông tuyến biên giới Việt - Trung.
Từ 19/5 đến 18/7/1949, Bộ Tổng tư lệnh và Bộ Tư lệnh liên khu 10 mở chiến dịch Sông Thao, đập tan chiến thuật "Vết dầu loang" của địch, mở rộng vùng căn cứ của ta.
Từ ngày 24/6 đến 26/6/1949, trận công đồn Phố Ràng toàn thắng (phối hợp với Tiểu đoàn 11 và các đơn vị chủ lực, còn có các đơn vị bộ đội địa phương, dân quân du kích và nhân dân Phố Ràng).
Cuối năm 1949, Tỉnh đội Lào Cai tổ chức các đơn vị bộ đội địa phương: Đại đôị 962, đại đội 965, đại đội 984 đánh dấu bước phát triển về chất của lực lượng vũ trang tỉnh, đã thành lập được liên chi bộ và chi bộ đại đội. Phối hợp với Bộ đội chủ lực, chiến đấu giải phóng Lào Cai.
Đầu năm 1950, Ban thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị mở chiến dịch Tây Bắc (chiến dịch Lê Hồng Phong). Tư lệnh chiến dịch là đồng chí Bằng Giang, chính ủy là đồng chí Song Hào đã phối hợp với các đơn vị chủ lực trung đoàn 102, trung đoàn 165, tiểu đoàn 11 Phủ Thông, tiểu đoàn 19, tiểu đoàn 40 còn có 3 đại đội và 10 trung đội Bộ đội địa phương cùng dân quân du kích tại địa bàn. Chiến dịch diễn ra từ ngày 07/02/1950 đến ngày 15/3/1950. Nhiều trận chiến đấu ác liệt xảy ra tại Phố Lu, Bản Lầu, Bát Xát, Bắc Hà, Cam Đường, Bến Đền gây cho địch nhiều thiệt hại nặng nề, nhân dân Lào Cai đã tích cực đóng góp ủng hộ chiến dịch một số lượng vật chất, lương thực, thực phẩm và nhân công phục vụ.
Tháng 6/1950, Thường vụ Trung ương Đảng chủ trương mở chiến dịch Biên giới (Chiến dịch Lê Hồng Phong II). Đại tướng Võ Nguyên Giáp trực tiếp chỉ huy, kiêm Chính ủy chiến dịch. Tỉnh Lào Cai nằm trên hướng kết hợp nghi binh, tập trung lực lượng của địch. Toàn bộ lực lượng vũ trang tỉnh phối hợp với trung đoàn 165, trung đoàn 148 tham gia chiến dịch. Tỉnh ủy, Uỷ ban kháng chiến hành chính tỉnh đã lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, động viên đồng bào các dân tộc ủng hộ và tham gia kháng chiến. Phối hợp với các đơn vị chủ lực, Bộ đội địa phương và dân quân du kích của ta dũng cảm chiến đấu, lập thành tích xuất sắc, tiêu hao tiêu diệt nhiều sinh lực địch, lần lượt giải phóng các địa phương: Bắc Hà (20/9/1950), Cam Đường (25/10), Lào Cai (01/11), Sa Pa (03/11), Mường Khương (12/11), tỉnh Lào Cai đã hoàn toàn giải phóng, chấm dứt gần 100 năm dưới ách nô dịch của thực dân Pháp, đường biên giới Việt - Trung đã được khai thông. Với chiến thắng biên giới thu đông 1950, cuộc kháng chiến chống Pháp đã bước sang giai đoạn mới.
Phá tan âm mưu gây phỉ, góp sức cùng cả nước đánh thắng thực dân Pháp xâm lược (1950 - 1954).
Sau ngày giải phóng, tỉnh Lào Cai đứng trước những khó khăn lớn về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và an ninh. Thực dân Pháp không từ bỏ ý định quay trở lại đánh chiếm Lào Cai, hòng âm mưu cấu kết với bọn can thiệp Mỹ, quân đội Tưởng Giới Thạch, tàn quân Quốc dân Đảng và bọn tay sai Thổ ty ngụy quân trước đây để gây Phỉ. Đây chính là một bộ phận của chiến tranh xâm lược của đế quốc khi đã ở thế thua.
Cuối năm 1950, trước khi rút khỏi Lào Cai, tên quan ba Pháp Dơ Ba Zanh (DeBaZin), chỉ huy Mường Khương và Hoàng Su Phì đã gặp tên Châu Đường (Hoàng Su Phì) và Châu Quáng Lồ (Pha Long), bàn kế hoạch gây Phỉ chống lại ta. Dưới chiêu bài "Dân tộc tự trị", chúng âm mưu thành lập 2 trung đoàn thổ phỉ ở Mường Khương, Bắc Hà (Lào Cai), Hoàng Su Phì (Hà Giang) do Châu Quáng Lồ cầm đầu và một tiểu đoàn phỉ ở Đồng Văn (Hà Giang) do Dương Mỹ Tường chỉ huy. Từ năm 1950 đến năm 1954 tại địa bàn Lào Cai, GCMA (Tổ chức biệt kích nhảy dù thuộc Bộ Tổng Tư lệnh quân đội Pháp) đã gây ra 4 vụ phỉ với số lượng 5.500 tên, chiếm 8% dân số toàn tỉnh và bằng 1/3 số phỉ của cả miền Bắc lúc bấy giờ.
Tháng 4/1951, Đại hội Đảng bộ tỉnh Lào Cai lần thứ nhất đã bầu ra Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh và đề ra nhiệm vụ chính trị, động viên nhân dân đẩy mạnh sản xuất, đóng góp sức người, sức của cho tiền tuyến, củng cố an ninh, xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh… chuẩn bị mọi điều kiện cho cuộc chiến đấu mới, phá tan âm mưu gây Phỉ của địch.
Tham gia chiến dịch Lý Thường Kiệt, đánh địch tái chiếm và phá tan lực lượng Phỉ ở miền Đông (1951 - 1952).
Tháng 9/1951, Bộ Tư lệnh quyết định mở Chiến dịch Lý Thường Kiệt trên hướng Lào Cai, ngoài việc động viên sức người, sức của phục vụ chiến dịch. Lực lượng vũ trang tỉnh phối hợp với Tiểu đoàn 920, Tiểu đoàn 910, Trung đoàn 148 đánh địch trên tuyến Sa Pa, Bình Lư, Phong Thổ, Than Uyên. Đến 31/12/1950 kết thúc chiến dịch thắng lợi.
Đầu năm 1952, lực lượng phỉ ở miền Đông Lào Cai lúc này do trùm phỉ Châu Quáng Lồ chỉ huy, được sự trợ giúp của quan thầy Pháp và các thế lực phản động, đã ráo riết hoạt động, liên tiếp tổ chức tiến công đánh chiếm các khu vực: Mường Khương, Nấm Lư, Pha Long, Si Ma Cai, Lùng Phình, Bắc Hà. Lực lượng của ta lúc này chỉ có 2 đại đội bộ đội địa phương tỉnh và 5 trung đội bộ đội địa phương, dân quân du kích huyện, trong khi lực lượng Phỉ đông nhất lên tới 3.000 tên. tuy vậy các cuộc chiến đấu diễn ra giằng co quyết liệt giữa ta và địch.
Cuối tháng 4/1952, Trung ương đã có chỉ thị phối hợp với bạn quân mở chiến dịch tiễu phỉ ở biên giới Lao - Hà, từ Mường Khương - Lào Cai đến Đồng Văn - Hà Giang. Lực lượng của ta có: Trung đoàn 114, Trung đoàn 148, lực lượng bộ đội địa phương, dân quân du kích, Sư đoàn 302, các lực lượng của ta liên tục tổ chức bao vây tấn công địch, dồn quân phỉ vào thế co cụm, lẩn trốn trong dân, trong rừng và đã diễn ra nhiều trận chiến đấu vô cùng gay go quyết liệt, quân phỉ ngoan cố dựa vào thế núi rừng hiểm yếu, địa hình quen thuộc gây cho ta nhiều khó khăn tổn thất.
Sau khi đánh tan các mục tiêu của phỉ, ngày 08/7/1952 ta chuyển sang thời kỳ lùng sục. Kết hợp tấn công quân sự với phát động quần chúng tham gia tiễu phỉ "Gọi phỉ ra hàng, gọi dân về làng". Phát động thí điểm ở Thanh Bình và nhân rộng ra các địa phương, đạt kết quả lớn.
Đến cuối năm 1952, chiến dịch tiễu phỉ miền Đông cơ bản thắng lợi, trùm phỉ Châu Quáng Lồ và tên phó của hắn là Hẳng Sao Lùng đều bị tiêu diệt. Ta gọi hàng và bắt sống nhiều tên quan trọng, trong đó có tên Si Sam Man (Đặc vụ Quốc dân Đảng), phó lý Lùng Seo Quang, Fran côls (cán bộ phòng nhì Pháp)… Thu được nhiều vũ khí, phương tiện quân sự của địch và trả lại cho dân tài sản bị thổ phỉ chiếm đoạt.
Tiễu phỉ giải phóng miền Tây, đánh tan âm mưu Phỉ hóa toàn dân của đế quốc, cùng cả nước kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1953 - 1954).
Trong tình hình miền Đông tạm ổn, ở miền Tây địch lại thực hiện âm mưu mới, bị thất bại nặng nề về quân sự trong chiến dịch Tây Bắc, chúng âm mưu gây phỉ nổi loạn ở khu vực tam giác: Phong Thổ, Mường Hum, Kim Hoa. Sau đó mở rộng ra địa bàn cả miền Tây. Tăng cường hoạt động tình báo tung phản động, gián điệp, biệt kích luồn sâu và hậu phương của ta với các tên Lý Phù (Cam Đường), Châu A Chùa, Châu A Cả (Sa Pa), Sề Cồ Tin, Tổng Đoàn Pẹt (Bát Xát), Lồ A Măng, Hồ Vạn Lìn sau này là đầu sỏ phỉ ở Sa Pa…
Âm mưu nổi phỉ lần này của địch quy mô lớn và xảo quyệt hơn các lần trước, dùng biệt kích, thám báo thọc sâu gây cơ sở để nổi dậy, phối hợp với lực lượng phỉ từ bên ngoài đánh vào. Đến cuối năm 1953, toàn miền Tây đã có hơn 2.000 tên phỉ; giữa năm 1954 địch đã huy động tới hơn 5.300 tên phỉ, riêng Bát Xát có trên 1.200 tên.
Từ tháng 2 đến tháng 10 năm 1953. Được thực dân Pháp hậu thuẫn máy bay, biệt kích thả dù… Bọn phỉ Miền Tây liên tục tổ chức các đợt tấn công lấn chiếm và hoạt động phá hoại ở Bình Lư, Tam Đường, Phong Thổ, Sa Pa, Bát Xát, Than Uyên và tấn công ra Lào Cai. Phối hợp cùng các đơn vị bộ đội địa phương tỉnh Yên Bái, các đơn vị Bộ đội địa phương tỉnh Lào Cai: Đại đội 961, Đại đội 962, Đại đội 965 và dân quân du kích tại địa bàn đã chiến đấu dũng cảm, giành giật quyết liệt với Thổ phỉ, gây cho chúng nhiều thiệt hại, tiêu diệt tên đầu sỏ Châu A Chùa tại Sa Pa, bắt sống tên chỉ huy Sùng Seo Cấu…đánh bại nhiều đợt tấn công của phỉ ở Phong Thổ, Sa Pa, Bát Sát, Thị xã Lào Cai.
Phối hợp với các cuộc tấn công của phỉ ở miền Tây, bọn Thổ phỉ miền Đông trỗi dậy hoạt động mạnh. Trước tình hình đó, tháng 10 năm 1953, Trung ương và khu ủy phát động chiến dịch tiễu phỉ ở Lào Cai, đồng chí Quốc Lịch (Trung đoàn phó Trung đoàn 246) là Chỉ huy trưởng, đồng chí Hoàng Trường Minh là Chính uỷ mặt trận, lực lượng của ta được bổ sung thêm Tiểu đoàn 183, Trung đoàn 246. Phong trào tiễu phỉ lan rộng khắp 2 miền Đông - Tây tỉnh Lào Cai.
Ngày 7 tháng 5 năm 1954, Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi, địch càng tăng cường nổi phỉ, âm mưu lâu dài. Tháng 8 năm 1954, Tỉnh ủy quyết định mở chiến dịch tiễu phỉ toàn tỉnh với phương châm "Lấy tấn công chính trị làm chủ yếu, quân sự làm áp lực. Kiên quyết tiêu diệt bọn thổ phỉ đầu sỏ, ngoan cố, không chịu ra hàng nộp vũ khí" kết hợp với phương châm "tiêu diệt gọn vừa đánh vừa điều tra" và phương thức tác chiến "Đánh nhỏ, thọc sâu, ăn chắc". Khu ủy Tây Bắc trực tiếp chỉ đạo chiến dịch, mỗi miền có Ban chỉ đạo riêng, lực lượng ta được tăng cường 2 tiểu đoàn của e246 và d539 của khu. Được nhân dân hết lòng ủng hộ, ta tích cực tấn công quân sự kết hợp công tác vận động chính trị sâu rộng.
Đến tháng 5 năm 1955. Toàn bộ lực lượng phỉ ở 2 miền Đông - Tây bị tan rã, xóa sổ. Tổng số phỉ bị tiêu diệt, ra hàng và bị bắt sống 4.786 tên.Trong đó có nhiều tên đầu sỏ như: Hồ Vạn Lìn, Vàng A Di, Vàng A Chúng, Chín Củi… Ta thu được hàng ngàn súng các loại và nhiều đồ dùng, quân trang, quân dụng khác. Âm mưu: "Thổ Phỉ hóa toàn dân của địch bị đập tan". Trong cuộc chiến đấu này, các lực lượng vũ trang tỉnh đã thực sự phát huy vai trò nòng cốt trong phong trào toàn dân đánh giặc, ngày càng trưởng thành, lớn mạnh. Từ hoạt động thực tiễn đã rút ra những bài học kinh nghiệm sâu sắc về công tác củng cố xây dựng lực lượng, vận động quần chúng và tổ chức đấu tranh kết hợp các biện pháp chính trị - quân sự song song.
Suốt 9 năm kháng chiến chống thực Dân Pháp, quân và dân Lào Cai đã phải đương đầu với một bộ phận của quân nhà nghề với trang bị kỹ thuật hiện đại, có tiềm lực kinh tế - quân sự mạnh hơn ta gấp nhiều lần. Theo thống kê chưa đầy đủ, Quân và dân Lào Cai đã cùng Bộ đội chủ lực chiến đấu 1.149 trận lớn nhỏ, loại khỏi vòng chiến đấu 7.726 tên địch, bắn cháy và bắn hỏng 7 máy bay, thu 1.122 súng các loại, 9 xe ô tô quân sự, 18 máy vô tuyến điện và hàng trăm tấn đạn dược; Khắc phục mọi khó khăn, tích cực tham gia kháng chiến phục vụ các chiến dịch. Huy động 406.000 ngày công người, 53.640 công ngựa, đóng góp hơn 8.000 tấn thóc, 240 tấn ngô gạo, gần 356 triệu đồng tiền ngân hàng. Thắng lợi lớn nhất là đã đập tan âm mưu gây phỉ của địch, góp phần cùng cả nước đánh bại chiến lược "Đánh nhanh, thắng nhanh'' chiến lược "Lấy chiến tranh nuôi chiến tranh'' của đế quốc Pháp và can thiệp Mỹ. Cùng âm mưu chia để trị "Dùng người Việt trị người Việt" và ý đồ lập "Xứ thái tự trị", "Xứ nùng tự trị" của chúng.Trong phong trào giết giặc lập công, toàn tỉnh có 124 chiến sĩ thi đua, 1.483 lượt đồng chí được Nhà nước tặng thưởng huân huy chương các loại. (Còn nữa)
