"Bức tranh" về lũ
Những ngày qua, trên mạng xã hội và các phương tiện thông tin đại chúng đã có nhiều tin, bài viết phản ánh về những thiệt hại của người dân ở các xã vùng hạ du hồ Thác Bà. Lý do chủ yếu là do thủy điện xả lũ với lưu lượng nước quá lớn làm ảnh hưởng đến sản xuất, tài sản của người dân các xã Vĩnh Kiên, Yên Bình, Hán Đà, Đại Minh và thị trấn Yên Bình của huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái.
Theo thống kê từ Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn (PCTT-TKCN) tỉnh Yên Bái, tính đến cuối ngày 5/8, tức khi hồ thủy điện Thác Bà mở 2 cửa xả đã có 49 nhà dân, 30 xưởng gỗ cùng nhiều diện tích hoa màu, thủy sản… bị ngập úng, ảnh hưởng thiệt hại. Đến 15 giờ 30 phút ngày 6/8, mực nước tại hồ Thác Bà đã rút dần nhưng vẫn còn 22 ngôi nhà và 14 xưởng gỗ bị ngập, ảnh hưởng.
Trước nguyên nhân trên, nhiều người cho rằng việc thủy điện xả lũ lớn là nguyên nhân chính. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận tổng thể thì thấy, sau nhiều ngày mưa liên tục, cộng với trận mưa lớn đêm 4/8 tới sáng 5/8 xảy ra trên địa bàn tỉnh Lào Cai khiến cho mực nước ở các sông, suối dâng cao. Lũ trên sông Chảy lên nhanh, mực nước đo được tại Trạm thủy văn Bảo Yên lúc 8h (ngày 5/8) là 81,99m; biên độ lũ lên từ 5,2 - 5,7m.
Khi lũ lớn đổ về đột ngột, vào lúc 8h ngày 5/8, Nhà máy thủy điện Bắc Hà xả lũ với tổng lưu lượng về hạ du là trên 2.779 m3/s. Tiếp đó, các nhà máy thủy điện ở phía dưới gồm Thủy điện Bảo Nhai 1, thủy điện Nậm Lúc, Thủy điện Phúc Long đồng loạt xả lũ khiến mực nước phía hạ lưu sông Chảy qua địa bàn huyện Bắc Hà, Bảo Yên (Lào Cai) dâng lên rất nhanh, gây ngập lụt ở một số địa phương. Đã có 12 nhà dân tại Bắc Hà, Si Ma Cai bị ảnh hưởng.
Đặc biệt, tại xã Điện Quan, huyện Bảo Yên, có 25 nhà dân sinh sống ven sông Chảy bị ngập nước, có nơi sâu tới cả mét. Ngoài ra, trên 40 ha lúa, hoa màu và một số diện tích ao nuôi thủy sản bị hư hại; quốc lộ 4D và 11 tuyến đường cấp huyện, xã bị đứt gãy, vùi lấp do nước lũ, sạt lở gây cản trở giao thông. Với lượng nước lớn như vậy, thủy điện Bắc Hà trên sông Chảy đã phải xả lũ với tổng lưu lượng gần 2.800m3/giây. Dòng nước lớn như vậy sau khi chảy về hồ Thác Bà kết hợp với lượng nước lớn do trận mưa lớn đêm 4 rạng sáng ngày 5/8 xảy ra trên địa bàn huyện Lục Yên và Yên Bình, tỉnh Yên Bái khiến mực nước ở các sông, suối trên địa bàn dâng lên nhanh chóng đổ về hồ Thác Bà.
Ngày 5/8, tại hồ Thuỷ điện Thác Bà, do lũ trên thượng nguồn về lớn, mức xả của hồ Thủy điện Thác Bà những ngày qua đã lên đỉnh cao nhất kể từ năm 1996 đến nay. Quá trình xả lũ đã gây ngập úng. Ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thủy điện Thác Bà cho biết, do tình hình mưa lũ trên diện rộng, khu vực các tỉnh phía Bắc những ngày qua có mưa rất to, đỉnh lũ xấp xỉ 3.000 m3/s trong thời gian rất ngắn nên để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho công trình và hạ du, Công ty điều tiết lũ qua đập tràn với lưu lượng là 1.540 m3/s và duy trì phát tối đa 2 tổ máy với lưu lượng xả máy là 280 m3/s, tổng lưu lượng xả ra là 1.820 m3/s. Đồng thời việc xả lũ của Thuỷ điện Thác Bà đựợc thực hiện theo đúng quy trình khi có Công điện của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Ban Chỉ huy PCTT-TKCN tỉnh Yên Bái cũng ban hành công văn yêu cầu đảm bảo an toàn hạ du khi thủy điện xả lũ.
Nhiều hộ dân vùng hạ du sông Chảy bị ngập sâu và thiệt hại, ảnh hưởng khi hồ thủy điện Thác Bà xả lũ
Kiểm tra lại quy trình xả lũ và các thông báo của Công ty Thủy điện Thác Bà, được biết, từ 4/8 đến ngày 5/8, Công ty này đã phát đi 20 thông báo về việc xả lũ hồ Thác Bà gửi các đơn vị: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT); Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai; Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái; Trưởng ban Chỉ huy PCTT-TKCN 2 tỉnh Yên Bái và Phú Thọ; Công ty Thủy điện Thác Bà 2; Tổng cục Khí tượng thủy văn; Đài Khí tượng thủy văn khu vực Việt Bắc; Đài Khí tượng thủy văn khu vực miền núi phía Bắc; Ban Chỉ huy PCTT-TKCN huyện Yên Bình; các xã, thị trấn: Thác Bà, Vĩnh Kiên, Yên Bình, Đại Minh, Hán Đà, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái; Ban Chỉ huy PCTT-TKCN các huyện Đoan Hùng, Yên Sơn và các xã, thị trấn: Vân Du, Phú Lâm, Hùng Xuyên, Đoan Hùng, huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ.
Nội dung tạiThông báo số 1476/TĐTB-P2 phát đi ngày 4/8 ghi rõ: "Căn cứ vào quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Hồng và quy trình vận hành hồ chứa thủy điện Thác Bà, thực hiện mệnh lệnh của Ban chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương, để đảm bảo an toàn cho công trình, Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà tiến hành xả lũ qua công trình đập tràn. Thời gian xả bắt đầu từ 19h ngày 4/8/2024 với tổng lưu lượng phát qua máy và qua cửa xả tràn khoảng 720m3/s và mức nước hạ du sông Chảy có thể lên cao từ 1,5 đến 2m”.
Từ các Thông báo số 1477, 1478, 1479, 1480, 1481, 1484, 1485/TĐTB-P2 gửi các đơn vị trên bổ sung thêm: "Đến 15h00 phút ngày 4/8/2024, mực nước hồ Thác Bà đạt cao trình 57,37, lưu lượng nước về khoảng 700m3/s. Hiện tại hồ thủy điện Phúc Long (Bảo Yên) đang xả về hạ du tổng lưu lượng 692m3/s lúc 14h03 phút ngày 4/8/2024… Để đảm bảo hạ mực nước hồ theo quy định. Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà bắt đầu xả lũ qua đập tràn công trình thủy điện Thác Bà vào hồi 19h ngày 4/8/2024 với lưu lượng qua đập tràn từ 260 – 455m3/s và duy trì phát tối đa 2 tổ máy và lưu lượng 265m3/s. Tổng lưu lượng nước xả xuống hạ lưu là 525 – 720m3/s. Mực nước hạ lưu công trình dự kiến ở cao trình 24 – 25m”.
Ngày 5/8, khi mực nước ở đầu nguồn tiếp tục đổ về, Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà tiếp tục phát đi Thông báo 1491 về việc tăng lưu lượng xả lũ hồ Thác Bà. Nội dung ghi rõ: "Thực hiện mệnh lệnh của Ban Chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương, để đảm bảo an toàn cho công trình, Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà tiếp tục tăng lưu lượng xả lũ qua công trình đập tràn. Thời gian xả tăng lưu lượng bắt đầu từ 14h ngày 5/8/2024 với tổng lưu lượng xả xuống hạ lưu khoảng 1.820m3/s và có thể tăng thêm. Mức nước hạ du sông Chảy có thể lên cao từ 2 đến trên 4m. Vậy Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà thông báo đến các cấp chính quyền, người dân và các tổ chức có hoạt động trên sông Chảy biết được thông tin xả lũ hồ Thác Bà để chủ động các biện pháp triển khai ứng phó, đảm bảo an toàn về người và tài sản”.
Đặc biệt, cũng trong chiều 5/8, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT đã có công điện lệnh Giám đốc Công ty cổ phần Thuỷ điện Thác Bà. Công điện nêu rõ: Hồi 11h ngày 5/8/2024, mực nước thượng lưu hồ Thác Bà ở cao trình 57,51m, lưu lượng đến hồ 710m3/s, lưu lượng xả 734m3/s. Thực hiện quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Hồng tại Quyết định số 740/QĐ-TTg ngày 17/6/2019 của Thủ tướng Chính phủ; Nghị quyết số 102/NQ-CP ngày 29/6/2024 của Chính phủ về việc bảo đảm công tác chỉ đạo, điều hành phòng, chống thiên tai trong thời gian kiện toàn cơ quan chỉ đạo, chỉ huy phòng thủ dân sự các cấp, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT lệnh Giám đốc Công ty Cổ phần Thủy điện Thác Bà mở tiếp cửa xả mặt thứ 3 hồ thủy điện Thác Bà vào hồi 14h ngày 5/8/2024.
Sau đó Công ty Cổ phần Thủy điện Thác Bà lần lượt có các Thông báo số 1493, 1494, 1495, 1496, 1497, 1498, 1499/TĐTB-P2 gửi các đơn vị trên đồng thời ban hành Thông báo số 1500/TĐTB-P2 báo cáo Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tổng Công ty phát điện 3, Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia về việc tăng xả lũ qua công trình đập tràn nhà máy thủy điện Thác Bà, nêu rõ: "Căn cứ Công điện số 5654/CĐ-BNN-ĐĐ ngày 05/8/2024 về việc mở cửa xả mặt thứ 3 hồ thủy điện Thác Bà của Bộ NN&PTNT, Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà đã xả lũ qua đập tràn công trình thủy điện Thác Bà vào hồi 19 giờ 00 phút ngày 04/8/2024, với lưu lượng xả qua đập tràn Qx = 455 m3/s và duy trì phát tối đa 02 tổ máy với lưu lượng Qm = 279 m3/s. Tổng lưu lượng xả qua công trình Qxả = 734 m3/s.
Đến 12 giờ 00 phút ngày 05/8/2024, mực nước hồ Thác Bà đạt cao trình 57,51 m, lưu lượng nước về hồ khoảng 715 m3/s. Để đưa dần mực nước hồ về mực nước trước lũ, Công ty tăng lưu lượng xả qua đập tràn từ Qx = 455 m3/s lên lưu lượng Qx từ I 160 đến 1400 m3/s, bắt đầu từ 14 giờ ngày 05/8/2024 và duy trì phát tối đa 02 tổ máy với lưu lượng Qm = 279 m3/s. Tổng lưu lượng xả qua công trình từ 1.480 dến 1.820 m3/s. Mực nước hạ lưu công trình dự kiến ở cao trình 26 - 28m".
Chính quyền và người dân đã làm gì khi có thông báo xả lũ?
Rõ ràng, qua những dẫn liệu chi tiết trên có thể khẳng định Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà đã thực hiện việc xả lũ đúng quy trình, đúng trình tự từ việc phát đi các thông báo, báo cáo đầy đủ, nội dung đến những đề xuất cụ thể.
Vậy nhưng thiệt hại về tài sản, ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất của người dân vẫn xảy ra.
Ông Nguyễn Xuân Tịnh, ở thôn Cây Quân, xã Mỹ Bằng, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang cho biết, thủy điện thông báo lượng nước xả không theo giờ (?). Chỉ từ khoảng 16 giờ đến 18 giờ ngày 5/8, lưu lượng xả đột nhiên tăng lớn khiến người dân không kịp trở tay, nhiều tài sản hoa màu, gia cầm của bà con bị ngập, ướt, hư hỏng.
Còn ông Phạm Thế Nguyên, thôn Tiên Phong, xã Hán Đà, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái phản ánh, đây là đợt xả lũ lớn nhất từ năm 1996 đến nay. Mực nước lên cao khiến gia đình bị ngập tầng âm với mực nước khoảng 50cm. Gia đình kinh doanh sửa chữa các thiết bị về điện tử, điện lạnh. Do vậy, việc ngập úng khiến rất nhiều đồ đạc, trang thiết bị điện hư hỏng.
Bà Đào Thị Thanh Hiền, Trưởng phòng NN&PTNT huyện Yên Bình cho biết, ngay sau khi nhận được thông tin, Ban Chỉ huy PCTT-TKCN huyện Yên Bình đã khẩn trương kiểm tra và chỉ đạo Ban Chỉ huy Quân sự, Ban Chỉ huy PCTT-TKCN các xã, thị trấn Thác Bà tổ chức phương án ứng cứu. Đồng thời huy động gần 200 người tham gia ứng cứu, hỗ trợ di chuyển tài sản cho các hộ gia đình. Cơ bản người và tài sản đã được di chuyển đến nơi an toàn; toàn bộ hàng hóa đã được chằng chống bảo đảm.
Câu hỏi đặt ra là tại sao Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà chấp hành đúng các công điện chỉ đạo của Bộ NN&PTNT, đủ các trình tự vậy mà nhân dân vẫn kêu nước lên nhanh không kịp chạy tài sản, hoa màu…; chính quyền địa phương thì khẳng định đã thông báo cho nhân dân!
Theo ông Trần Anh Văn – Phó chi cục trưởng Chi cục thủy lợi tỉnh Yên Bái "Công ty CP thủy điện Thác Bà cần điều chỉnh lại bản đồ ngập lụt hạ du cho phù hợp với thực tế hiện nay; tăng cường cắm mốc thủy trí ứng với từng cấp báo động xả lũ ven sông và cả khu vực các suối đổ ra sông Chảy khu vực các xã hạ du; bàn giao bản đồ ngập lụt hạ du và các mốc thuỷ chí cho chính quyền địa phương làm cơ sở để UBND các xã xây dựng phương án ứng phó. Bên cạnh đó, UBND các xã bị ảnh hưởng cần rà soát các hộ dân bị ảnh hưởng xả lũ theo bản đồ ngập lụt của Nhà máy thủy điện Thác Bà cung cấp để xây dựng phương án ứng phó; khuyến cáo người dân không xây dựng các công trình kiên cố ở các khu vực có nguy cơ bị ảnh hưởng; rà soát lại việc bố trí dân cư hai bên bờ hạ du sông Chảy sau Nhà máy thủy điện đảm bảo không vi phạm hành lang bảo vệ sông suối và gây cản trở dòng chảy thoát lũ”.
Lãnh đạo Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn tỉnh Yên Bái, Ban Chỉ huy PCTT-TKCN tỉnh và Ban giám đốc Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà kiểm tra bản đồ vùng hạ du hồ Thác Bà và những khu vực bị ảnh hưởng khi thủy điện xả lũ.
Bài học rút ra
Thông qua sự việc xảy ra cho thấy, trong quá trình điều tiết xả lũ đã tuân thủ chặt chẽ các bước theo đúng quy trình, nhưng "đúng quy trình” cần phải được gắn với trách nhiệm đảm bảo an toàn, hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại về người và tài sản có thể xảy ra. Việc "thực hiện nghiêm túc quy trình” không phải khô cứng ở "trách nhiệm” thuỷ điện xả lũ "đã được thông báo” trước 8 tiếng hay 12 tiếng mà cần đảm bảo thông tin đã đến được với người dân hay chưa.
Đó là những kinh nghiệm rút ra đối với các chủ đầu tư công trình thủy điện nói chung, Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà nói riêng, dù Công ty đã thực hiện đúng quy trình vận hành liên hồ chứa khi xả lũ. Hàng năm Công ty cũng cần phối hợp với các địa phương ven sông Chảy triển khai các lớp tập huấn về biện pháp ứng phó các tình huống xả lũ trong điều kiện mưa lũ dự báo ngày càng bất thường, khó đoán. Cùng đó, kiểm tra lại thực địa, dòng chảy sau khi xây dựng Thủy điện Thác Bà 2 để đánh giá tác động đến dòng chảy, nằm giảm thiểu thiệt hại, ảnh hưởng đến đời sống nhân dân.
Qua sự việc trên cũng cho thấy, chính quyền cần xem xét lại quá trình cấp phép xây dựng cho các hộ dân ven sông Chảy bởi thực tế khi nước dâng lên mới thấy nhiều ngôi nhà, công trình, cơ sở sản xuất đã nằm sâu trong hành lang bờ sông. Đặc biệt, Ban Chỉ huy PCTT-TKCN cơ sở và chính quyền địa phương cần rút kinh nghiệm trong việc tuyên truyền kịp thời ngay khi nhận được thông báo của Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà; hàng năm rà soát, kiểm tra các khu vực, nhà dân có nguy cơ ngập úng, hoặc sạt lở gần bờ sông; cần tiếp tục tập huấn cho Ban chỉ huy PCTT-TKCN và lực lượng tại chỗ ở địa phương chủ động các phương án khi lũ dâng cao và lập kế hoạch diễn tập PCTT-TKCN ngay trên sông Chảy để nhân dân cùng tham gia nhằm chủ động trong bất kể mọi tình huống.
Thủy Thanh
