Theo cuốn Lịch sử Đảng bộ tỉnh Yên Bái, từ cuối năm 1952, Đảng và Chính phủ giao cho Đảng bộ, quân và dân Yên Bái mở tuyến đường 13 từ bến Hiên (Tuyên Quang) đi Ba Khe đến đường 41 (Sơn La). Từ tháng 8 đến tháng 11/1953, hàng chục ngàn dân công đã tham gia sửa và làm mới 188 km đường ô tô đi nối với chiến khu Việt Bắc và các tỉnh Tây Bắc, phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ.
Đèo Lũng Lô ở giữa hai huyện Văn Chấn (Yên Bái) và Phù Yên (Sơn La) nằm trên trên cung đường huyết mạch này. Đèo dài 15 km, độ dốc trên 10%, nhiều khúc cong cua tay áo. Tháng 2/1954, thực dân Pháp tập trung lực lượng đánh phá ác liệt các tuyến đường lên Tây Bắc, hòng ngăn cản sự tiếp viện của hậu phương ra chiến trường.
Tuyến đường đã gánh chịu hàng tấn bom đạn. Bất chấp hiểm nguy, sau hơn 200 ngày đêm, quân và dân ta phá đá mở đường, tuyến đường qua đèo Lũng Lô đã thông suốt nối với chiến khu Việt Bắc và các tỉnh Tây Bắc, phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ.
Nhờ đó mà hàng vạn ô tô, xe thồ chở hàng vạn tấn vũ khí, quân lương tiếp ứng đầy đủ, kịp thời cho chiến trường. Với nhiệm vụ nặng nề và thời gian cấp bách, con đường tiếp tế cho Điện Biên Phủ qua đèo Lũng Lô đã hoàn thành trước thời hạn 10 ngày và trở thành một kỳ tích lịch sử, khiến thực dân Pháp bất ngờ, khiếp sợ tinh thần quả cảm của quân và dân ta.
Hội viên Cựu chiến binh và tuổi trẻ xã Thượng Bằng La, huyện Văn Chấn tại Di tích lịch sử quốc gia đẻo Lũng Lô.
Với ý nghĩa và giá trị đó, ngày 27/4/2011, Đèo Lũng Lô đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia tại Quyết định số 1409/QĐ-BVHTTDL. Đó là niềm tự hào của Đảng bộ, chính quyền và người dân nơi đây.
Cách đây chừng chục năm tại nơi này đã được đặt một tấm bia đá. Một cây hương được dựng lên để nhân dân, du khách gần xa đi qua có dịp tưởng nhớ và thấy được di tích còn đó như một minh chứng hào hùng của lịch sử chống giặc ngoại xâm của cha ông ta.
Con đường qua đèo Lũng Lô giờ đã êm thuận. Người xe qua lại nhiều hơn trước. Mong mỏi của chính quyền địa phương và người dân nơi đây là có thể xây dựng một bức phù điêu hay tượng đài ghi danh để xứng tầm ý nghĩa lịch sử và giá trị của di tích, nhất là vào dịp kỷ niệm tròn 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ thì càng đặc biệt có ý nghĩa.
Bia di tích đặt tại khu vực gần đỉnh đèo Lũng Lô trên đường từ xã Thượng Bằng La đi xã Mường Cơi, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La.
Quang Tuấn
