"Lũy thép" trong thời chiến
Cách đây 90 năm, tại Đại hội lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương vào ngày 28 tháng 3 năm 1935, Đảng ta đã ra Nghị quyết về Đội Tự vệ, đánh dấu sự ra đời của lực lượng Dân quân tự vệ là một thành phần quan trọng của nền quốc phòng toàn dân. Từ đó, các đội tự vệ ở cả nông thôn và thành thị ra đời, làm nòng cốt cho quần chúng thực hiện khởi nghĩa vũ trang, tiến hành chiến tranh du kích, xây dựng và mở rộng các căn cứ địa cách mạng.
Tháng 8/1945, Dân quân tự vệ đã cùng toàn dân thực hiện thắng lợi cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Sau ngày 2/9/1945, Dân quân tự vệ là một trong ba thứ quân của lực lượng vũ trang nhân dân, được tổ chức rộng khắp trên cả nước, thực sự là công cụ bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ, bảo vệ thành quả cách mạng.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, Dân quân tự vệ đã từng bước được thống nhất về tổ chức, do các xã đội, huyện đội, tỉnh đội chỉ đạo, chỉ huy và đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy đảng các cấp. Mặc dù chỉ được trang bị các loại vũ khí thô sơ, tự tạo, phải đương đầu với quân đội viễn chinh được trang bị hiện đại, nhưng lực lượng Dân quân tự vệ đã cùng nhân dân xây dựng làng xã chiến đấu, kiên cường bám đất, bám dân, tiêu hao quân địch, phá tề, trừ gian; tích cực phối hợp với bộ đội chống địch càn quét, bao vây. Bằng nhiều cách đánh mưu trí, linh hoạt, tạo điều kiện và góp phần cùng bộ đội chủ lực tiến hành nhiều chiến dịch lớn, giành thắng lợi quyết định trong chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Dân quân tự vệ miền Bắc đã phát triển rộng khắp đến từng thôn, xã, công, nông trường, nhà máy, xí nghiệp; được trang bị nhiều loại vũ khí tương đối hiện đại, hình thành mạng lưới bắn máy bay tầm thấp của địch, bắn rơi nhiều máy bay, bắt sống nhiều phi công Mỹ, tiêu diệt hàng chục toán biệt kích, bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến địch. Đã có hàng chục triệu lượt người được huy động tham gia bảo đảm giao thông, phục vụ chiến đấu, phòng tránh sơ tán, khắc phục hậu quả chiến tranh, chi viện sức người, sức của có hiệu quả cho chiến trường miền Nam.
Đồng chí Nguyễn Tuấn Anh - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái thăm hỏi, động viên lực lượng dân quân tự vệ tại Lễ ra quân huấn luyện năm 2025.
Sau đại thắng mùa Xuân năm 1975, lực lượng dân quân tự vệ đã được huy động tham gia xây dựng tuyến phòng thủ biên giới; trực tiếp chiến đấu, phối hợp và phục vụ bộ đội chiến đấu trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc. Nhiều đơn vị Dân quân tự vệ đã đạt được thành tích xuất sắc, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, bảo vệ nhân dân tại các làng xã, công, nông trường, xí nghiệp; phối hợp với Quân đội nhân dân kiên cường chiến đấu, đánh bại cuộc tiến công của địch, góp phần quan trọng vào thắng lợi của các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.
Trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay, lực lượng dân quân tự vệ đang ngày đêm sát cánh cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, giữ vững hòa bình, ổn định chính trị, bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội; chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, góp phần quan trọng vào thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Dấu ấn "sao vuông” Yên Bái
Cùng với sự lớn mạnh, trưởng thành không ngừng của lực lượng Dân quân tự vệ cả nước, Dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái ra đời và trưởng thành, từng bước được củng cố và phát triển cả về số lượng và chất lượng. Điển hình phải kể đến sự ra đời của "Đội du kích Âu Cơ” năm 1946, tiền thân của bộ đội địa phương tỉnh Yên Bái và sau đó các đội du kích: Đại Lịch, Thượng Bằng La, Cát Thịnh, Đại Đồng, Khau Phạ... lần lượt được ra đời và từng bước phát triển vững mạnh.
Qua 9 năm kháng chiến chống Pháp, lực lượng Dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái đã phát triển lên đến gần 10.000 người; tham gia trên 500 trận đánh, tiêu diệt hơn 2.500 tên địch, bắt sống, gọi hàng trên 2.000 tên, góp phần to lớn vào thắng lợi vẻ vang của chiến dịch Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, lực lượng Dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái đã tổ chức 126 đài canh, xây dựng 54 trận địa trực chiến máy bay. Trong 2 lần chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, lực lượng dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái đã bắn rơi 7 máy bay, bắt sống nhiều giặc lái Mỹ, đồng thời là lực lượng nòng cốt rà phá bom mìn, thông xe đi các tuyến đường, tăng gia sản xuất, bảo vệ an ninh - chính trị ở địa phương, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, kết thúc Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc.
Ban CHQS huyện Văn Yên tổ chức huấn luyện Dân quân
Trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, lực lượng Dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái không ngừng trưởng thành và phát triển cùng toàn quân, toàn dân khắc phục hậu quả chiến tranh, đẩy mạnh sản xuất và xây dựng kinh tế, văn hóa, xã hội. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, ngoài nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, lực lượng dân quân tự vệ còn là lực lượng nòng cốt trong phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh; phối hợp với các lực lượng khác giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, góp phần củng cố nền quốc phòng toàn dân, gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế của địa phương.
Xác định dân quân tự vệ là lực lượng nòng cốt trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân, trong những năm qua, Đảng ủy, Bộ CHQS tỉnh đã tham mưu với cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt các biện pháp xây dựng, củng cố, phát triển lực lượng dân quân tự vệ, thực sự làm nòng cốt trong thực hiện công tác quân sự, quốc phòng ở cơ sở; tham gia giữ vững ổn định an ninh chính trị địa phương, tạo môi trường thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội.
Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cán bộ là gốc của mọi công việc, những năm qua cấp ủy, chính quyền các địa phương trong tỉnh đã lựa chọn những cán bộ có trình độ, có năng lực và tâm huyết với công việc, gửi đi học các lớp đào tạo chỉ huy trưởng quân sự xã, phường, thị trấn. Đến nay hầu hết các đồng chí giữ cương vị chỉ huy trưởng quân sự xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh đều đã qua đào tạo cơ bản tại các trường quân sự từ tỉnh đến quân khu; nhiều đồng chí có trình độ cao đẳng, đại học, nhờ vậy mà năng lực làm tham mưu của đội ngũ cán bộ làm quân sự ở cơ sở không ngừng được nâng lên, chất lượng và hiệu quả công tác của Chỉ huy trưởng Ban CHQS xã, phường, thị trấn ngày càng vững chắc.
Để nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của lực lượng dân quân tự vệ, ngoài chương trình huấn luyện thường xuyên, các cơ quan, đơn vị trong Bộ CHQS tỉnh và các địa phương trong tỉnh đã kịp thời bổ sung các nhiệm vụ sát với tình hình thực tế vào chương trình huấn luyện hàng năm của dân quân tự vệ.
Lực lượng dân quân các xã, phường, thị trấn đã phối hợp chặt chẽ với lực lượng công an và các lực lượng, tổ chức các hoạt động tuần tra canh gác bảo vệ địa bàn, tuyên truyền, vận động nhân dân chấp hành tốt mọi chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, đồng thời ra sức luyện tập các phương án chiến đấu bảo vệ địa bàn. Những chiến sĩ Dân quân thực sự tự hào được tham gia lực lượng dân quân để góp sức mình bảo vệ quê hương, đất nước.
Có thể thấy, trong công cuộc đổi mới và hội nhập hiện nay, lực lượng dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái tiếp tục phát huy truyền thống anh hùng, không ngại khó khăn, gian khổ, thực hiện nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu bảo vệ quê hương, Tổ quốc. Đặc biệt, lực lượng dân quân tự vệ thể hiện rõ vai trò xung kích trong thời bình thông qua tham gia lao động sản xuất, giúp nhân dân xóa đói, giảm nghèo, phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, cứu hộ, cứu nạn... Ở đâu nhân dân gặp khó khăn, hoạn nạn, ở đó có lực lượng dân quân tự vệ sát cánh hỗ trợ. Từ năm 2015 đến nay, tỉnh đã huy động hàng chục nghìn lượt ngày công của dân quân tự vệ tham gia tuần tra canh gác bảo đảm trật tự an toàn xã hội, giúp nhân dân tham gia phòng chống khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh; giúp nhân dân trên địa bàn xóa nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới.
Đặc biệt, trong năm 2024, khi cơn bão số 3 và hoàn lưu bão đi qua, đã để lại những thiệt hại không thể đo đếm, những tan hoang, mất mát đòi hỏi quá trình tái thiết lâu dài, lực lượng dân quân tự vệ đã ngày đêm sát cánh, phối hợp với các lực lượng không quản ngại khó khăn, nguy hiểm, luôn kịp thời có mặt để di dời người dân, tài sản đến nơi an toàn; tổ chức vệ sinh môi trường, đường giao thông, nạo vét bùn đất tại các điểm bị sạt lở, ngập úng, khơi thông dòng chảy các khu vực công cộng và nhà dân… giúp người dân sớm ổn định cuộc sống sau lũ.
Lực lượng dân quân tự vệ diễu hành tại Lễ ra quân huấn luyện năm 2025.
Với quyết tâm giúp nhân dân nhanh chóng ổn định cuộc sống, lực lượng dân quân tự vệ của tỉnh đã di dời được trên 8.800 hộ dân ra khỏi khu vực ngập lụt, có nguy cơ sạt lở, lũ ống, lũ quét; tham gia dọn dẹp, vệ sinh gần 126km đường và gần 2.600 nhà dân, giải phóng trên 8.200 m3 bùn đất, rác thải, giúp nhân dân nhanh chóng ổn định cuộc sống. Hình ảnh những chiến sỹ "sao vuông” dầm mình trong cơn bão số 3 cứu tính mạng, tài sản của Nhân dân; đồng hành cùng nhân dân khắc phục hậu quả sau thiên tai mãi là hình ảnh đẹp, biểu tượng cho những cống hiến, hy sinh của lực lượng dân quân tự vệ vì sự bình yên của Nhân dân các dân tộc tỉnh nhà.
Trải qua 90 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với nhân dân, với sự nghiệp cách mạng của Đảng, chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm; lao động, học tập, công tác hiệu quả, lập nên nhiều chiến công xuất sắc, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của lực lượng dân quân tự vệ Việt Nam, mỗi cán bộ, chiến sĩ dân quân tự vệ tỉnh Yên Bái sẽ tiếp tục rèn luyện, phấn đấu, xây dựng lực lượng ngày càng trưởng thành, lớn mạnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong kỷ nguyên mới, xứng đáng là "bức tường sắt” bảo vệ vững chắc biên giới thiêng liêng của Tổ quốc như lời ngợi khen của Chủ tịch Hồ Chí Minh; cùng Đảng bộ, chính quyền, nhân dân và lực lượng vũ trang xây dựng tỉnh Yên Bái phát triển toàn diện, bền vững, xanh, hài hòa, bản sắc và hạnh phúc, góp phần cùng cả nước xây dựng đất nước ta ngày càng phát triển phồn vinh và hạnh phúc.
Thanh Chi - Hoài Văn
