Truy xuất nguồn gốc: Động lực để 'xanh hóa' thương mại điện tử

Không chỉ được xem như một công cụ kỹ thuật giúp quản lý nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa, hiện nay, truy xuất nguồn gốc đã trở thành “chìa khóa” để thương mại điện tử phát triển theo hướng xanh và bền vững. Khi người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến các sản phẩm xanh, thân thiện với môi trường, việc minh bạch hoá thông tin về vòng đời sản phẩm ngày càng có ý nghĩa quan trọng trong tạo dựng niềm tin của người tiêu dùng, thúc đẩy xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững.

Vậy làm thế nào để truy xuất nguồn gốc thực sự trở thành động lực “xanh hoá” nền thương mại điện tử Việt Nam? Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Văn Thành, Trưởng Phòng Chính sách, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) về vấn đề này.

Đòn bẩy cho sự phát triển bền vững của thương mại điện tử

- Thưa ông, trong bối cảnh khối lượng hàng hoá được bán trên thương mại điện tử rất lớn, để đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng cũng như quản lý chặt trách nhiệm của các bên tham gia sàn, cần có những yêu cầu gì về truy xuất nguồn gốc?

Ông Nguyễn Văn Thành: Như chúng ta đều thấy, thương mại điện tử Việt Nam có tốc độ tăng trưởng tương đối nhanh so với nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Hiện nay, Việt Nam đang đứng thứ 3 Đông Nam Á, sau Indonesia và Thái Lan, với doanh số bán lẻ trực tuyến năm 2023 đạt khoảng 20,5 tỷ USD.

Dự kiến năm 2025, chúng ta có thể đạt khoảng 31,5 tỷ USD, tương ứng tốc độ tăng trưởng trung bình 25,5%. Về tỉ trọng thương mại điện tử trong tổng mức bán lẻ, năm 2024 chúng ta chiếm khoảng 10% và năm 2025 có thể sẽ cao hơn một chút. Có thể thấy, thương mại điện tử vẫn đang phát triển mạnh mẽ, được nhiều tầng lớp xã hội hưởng ứng, lựa chọn khi mua sắm hàng hóa, dịch vụ bởi khả năng cung cấp mọi lúc, mọi nơi.

Năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam dự kiến đạt khoảng 900 tỷ USD và đây là một con số rất ấn tượng, là tín hiệu đáng mừng cho các doanh nghiệp Việt Nam đang hướng mạnh ra xuất khẩu, đặc biệt là xuất khẩu qua môi trường trực tuyến. Như vậy có thể thấy, không chỉ có thương mại điện tử trong nước mà thương mại điện tử xuyên biên giới cũng đang có những bước phát triển mạnh mẽ.

Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển nhanh của thương mại điện tử là những bất cập của hình thức kinh doanh này. Trong thương mại truyền thống, việc kiểm tra hàng hóa vi phạm đã khó, thì trong môi trường trực tuyến còn khó hơn gấp nhiều lần. Vấn đề đặt ra là làm sao đẩy lùi được hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ trên thương mại điện tử một cách hiệu quả.

Hiện nay, hành lang pháp lý trong lĩnh vực thương mại điện tử của Việt Nam đã và đang được hoàn thiện. Chúng ta có Nghị định 52/2013/NĐ-CP và Nghị định 85/2021/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung) đã tạo nền tảng pháp lý giúp thương mại điện tử phát triển và được quản lý tương đối tốt trong thời gian qua. Tuy nhiên, trước những biến động mới, việc xây dựng và ban hành Luật Thương mại điện tử là điều tất yếu.

Luật này sẽ giúp tăng cường minh bạch thông tin về sản phẩm, hàng hóa, quy định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ của các nền tảng trung gian thương mại điện tử. Đặc biệt, quy định về truy xuất nguồn gốc sẽ là yếu tố quan trọng giúp thị trường thương mại điện tử minh bạch hơn trong thời gian tới.

Truy xuất nguồn gốc sẽ giúp định hướng sản xuất, mô tả chính xác thông tin hàng hóa khi lưu thông trên thị trường trực tuyến, đảm bảo các yếu tố về nhãn mác, tem, tiêu chuẩn, chất lượng. Khi đó, thương mại điện tử Việt Nam không chỉ phát triển về tốc độ mà còn hướng tới mục tiêu phát triển xanh và bền vững.

Định hướng nhu cầu tiêu dùng xanh trên thị trường

- Ông có nói tới việc truy xuất nguồn gốc sẽ góp phần giúp thương mại điện tử phát triển xanh và bền vững. Xin ông thông tin rõ hơn về khía cạnh này?

Ông Nguyễn Văn Thành: Truy xuất nguồn gốc là nền tảng quan trọng để thương mại điện tử phát triển theo hướng minh bạch, xanh và bền vững. Khi mỗi sản phẩm được gắn mã truy xuất rõ ràng, người tiêu dùng có thể kiểm tra được toàn bộ thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chứng nhận chất lượng cũng như các yếu tố môi trường trong suốt vòng đời sản phẩm. Đây chính là “tấm hộ chiếu xanh” giúp người mua dễ dàng nhận biết đâu là sản phẩm thân thiện môi trường, sản xuất sạch và có trách nhiệm, từ đó đưa ra lựa chọn tiêu dùng xanh, thúc đẩy xu hướng tiêu dùng bền vững trong xã hội.

Tôi lấy ví dụ người tiêu dùng thích sản phẩm hữu cơ, nhưng trước đây họ chỉ tiếp nhận thông tin quảng cáo sản phẩm đó là hữu cơ từ cơ sở kinh doanh mà không có công cụ hay kênh nào để xác nhận việc sản phẩm có phải hữu cơ hay sản phẩm xanh thật hay không. Tuy nhiên, bây giờ chúng ta áp dụng truy xuất nguồn gốc thì việc này vô cùng dễ dàng. Chúng ta có thể truy được sản phẩm đó sản xuất ở đâu, có phải theo quy trình hữu cơ không, có được chứng nhận là sản phẩm hữu cơ hay không.

Khi người mua chủ động tìm hiểu và ưu tiên tiêu dùng xanh, các doanh nghiệp cũng buộc phải thay đổi, đầu tư vào quy trình sản xuất bền vững hơn, đáp ứng yêu cầu minh bạch về môi trường và xã hội.

Ngoài ra, các hệ thống truy xuất nguồn gốc còn giúp doanh nghiệp kiểm soát chặt chẽ chuỗi cung ứng, tối ưu hoá sản xuất, giảm lãng phí và phát thải, qua đó góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh. Việc minh bạch thông tin sản phẩm cũng giúp doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế.

Có thể nói, truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển xanh của thương mại điện tử. Qua đó, giúp gắn kết giữa doanh nghiệp xanh và người tiêu dùng xanh, hướng tới một nền thương mại điện tử bền vững và có trách nhiệm.

- Vậy theo ông, làm thế nào để hoạt động truy xuất nguồn gốc được thực hiện có hiệu quả hơn trong môi trường thương mại điện tử trong thời gian tới?

Ông Nguyễn Văn Thành: Có thể nói, hoạt động truy xuất nguồn gốc ở Việt Nam thời gian qua đã phát triển trên diện rộng, nhưng chất lượng triển khai chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Nguyên nhân là do hệ thống truy xuất hiện nay còn khá phân tán, mỗi bộ, ngành, địa phương có một hệ thống riêng với tiêu chí khác nhau, dẫn đến việc không tương thích, không chia sẻ dữ liệu với nhau.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp tự tạo mã truy xuất nhưng thông tin mô tả lại chỉ là một chiều, do doanh nghiệp tự công bố mà thiếu sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước. Khi có tranh chấp xảy ra, không có cơ sở để đối chiếu thông tin, khiến người tiêu dùng khó bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.Tình trạng này khiến niềm tin của người tiêu dùng vào thương mại điện tử bị ảnh hưởng.

Do đó, cần thiết phải có một hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia thống nhất để kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương. Hệ thống này sẽ giúp thống nhất tiêu chí, tăng tính minh bạch và giảm chi phí vận hành cho cả Nhà nước và doanh nghiệp.

Khi tập trung về một đầu mối quốc gia, được chỉ đạo thống nhất từ Trung ương tới địa phương, mọi hoạt động truy xuất sẽ được điều hành thông suốt, dữ liệu cập nhật tập trung, giúp việc kiểm tra, giám sát, thanh tra xử lý vi phạm thuận lợi hơn.

Khi đó, mọi doanh nghiệp tham gia sẽ buộc phải cung cấp thông tin chuẩn xác, có trách nhiệm hơn với sản phẩm của mình. Việc quản lý tập trung cũng góp phần tiết kiệm chi phí, nâng cao độ chính xác của dữ liệu và tạo môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch.

Tôi cho rằng, về mặt kỹ thuật, phần mềm và hạ tầng không phải là vấn đề quá khó để chúng ta xây dựng một hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất. Điều quan trọng là cần có hành lang pháp lý và cơ chế chính sách phù hợp để vận hành hiệu quả hệ thống này.

Xin trân trọng cảm ơn ông!