Như thường lệ, thứ Bảy, ngay từ sáng sớm, chợ phiên Y Tý đã đông vui, nhộn nhịp. Những bà, những chị người Hà Nhì, người Mông, người Dao từ Lao Chải, Mò Phú Chải, Hồng Ngài, Sim San, Phan Cán Sử xuống, từ A Lù sang mang đến chợ phiên bao nhiêu thứ nông sản thơm ngon. Giữa những sắc màu ấy thật dễ dàng nhận ra quả mâm xôi bởi màu đỏ đặc trưng, loại quả được bà con cho vào những chiếc xô, chậu nhỏ, rổ tre bày ở chợ phiên. Quả mâm xôi tuy nhỏ như ngón tay nhưng hàng trăm quả chín mọng tạo nên một màu đỏ tươi vô cùng bắt mắt. Mỗi cân mâm xôi chín ở đây chỉ có giá 30 nghìn đồng. Mâm xôi ngon sạch, giàu dinh dưỡng, được du khách đến Y Tý mua về làm quà cho trẻ nhỏ hoặc dùng làm sinh tố, dầm sữa chua, ngâm đường, ngâm rượu. Tôi nếm thử vài quả, cái vị ngòn ngọt, chua chua, man mát và hương thơm của mâm xôi rừng thật dễ chịu.
Dạo quanh những bản làng ở Y Tý, không khó để có thể gặp những bụi mâm xôi mọc ngay bên đường. Mâm xôi còn gọi là phúc bồn tử, là loài cây bụi, nhiều gai, mọc tự nhiên. Trên mảnh đất vùng cao Y Tý - nơi có khí hậu mát mẻ quanh năm - là thiên đường của mâm xôi. Ở đây không chỉ có 1 loại mâm xôi mà có tới 3 - 4 loại, phân biệt với nhau bởi màu quả khi chín như mâm xôi vàng, mâm xôi đỏ, mâm xôi đen. So với mâm xôi mọc ở vùng thấp thì mâm xôi ở xứ lạnh quả nhỏ hơn và chua hơn, nhưng hình dáng như chiếc mâm xôi và mùi thơm, hương vị đặc trưng thì không hề khác.
Những quả mâm xôi thơm ngon nơi vùng cao Y Tý khiến tôi nhớ lại kỷ niệm tuổi thơ. Ngày đó, sau mỗi buổi học tôi lại cùng lũ trẻ trong làng lên rừng chăn trâu, lấy củi nên không lạ gì những bụi mâm xôi, còn gọi là đùm đũm mọc ven đường. Sau mùa đông dài lạnh giá, sang xuân, những mầm mâm xôi mập mạp như ngón tay chồi lên mặt đất. Không ngại gai cào, lũ trẻ đua nhau rúc vào bụi mâm xôi tìm mầm mâm xôi. Chỉ cần tước lớp vỏ gai là có thể tận hưởng mầm mâm xôi giòn giòn, mát ngọt.
Sang mùa hè là mùa mâm xôi chín, những quả to như ngón tay sao mà hấp dẫn đến vậy. Chao ôi, dù cho gai mâm xôi cào chảy máu tay, đứa nào cũng phải hái bằng được những quả mâm xôi đỏ mọng, thơm ngọt tận tim gan. Giữa cái oi bức của nắng hè, dù đi rừng khát khô cổ, chỉ cần thưởng thức một vốc quả mâm xôi chín là bao nhiêu mệt mỏi tan biến. Tôi vẫn nhớ sau những buổi đi cày, cấy vất vả ngoài đồng, bố mẹ tôi hái những quả mâm xôi ngon nhất cho vào chiếc nón hoặc dùng chiếc lá to gói lại để dành mang về cho mấy anh em. Chúng tôi lớn lên nơi đồng rừng cùng vị thơm ngọt của những mùa mâm xôi chín đỏ…
Năm nay, mùa hè lại tới mang đến thứ lộc rừng thơm ngon. Thứ quả rừng gắn với kỷ niệm tuổi thơ của bao người giờ trở thành món quà đặc sản nơi vùng cao Y Tý níu chân du khách. Ở Y Tý, người dân vẫn hái quả mâm xôi mọc tự nhiên trên rừng, còn ở một số nơi như Đà Lạt người ta đã trồng cả trang trại mâm xôi làm hàng hóa.
Tháng 5, lên Y Tý thưởng thức quả mâm xôi bỗng nhớ thương da diết những mùa mâm xôi chín với bao kỷ niệm của tuổi thơ đã trôi theo tháng năm dài.
