LCĐT - Nậm Trà, Nậm Phảng là 2 thôn của xã Gia Phú (huyện Bảo Thắng). Chỉ nhắc tới tên thôi là cánh giáo viên vùng cao, kể cả thương lái buôn gỗ, buôn ngô, buôn trâu, bò, đội thợ xây dựng cũng phải kinh hãi”, một nguyên cán bộ xã Gia Phú đã nghỉ hưu cảnh báo khi tôi hỏi đường đến đó. Nhưng chính lời cảnh báo này lại càng hấp dẫn, kích thích trí tò mò, sự khám phá và củng cố thêm quyết tâm đối với những người cầm bút ở báo địa phương.
Thôn Nậm Trà cần được đầu tư nhiều hơn nữa để vươn lên giảm nghèo bền vững.
Quả thật, đường tới Nậm Trà, Nậm Phảng xứng đáng là “đệ nhất khó”. Nếu gọi đó là “đường” có lẽ hơi phù phiếm nên nhiều người cho đó là lối đi. Lối đi với những con dốc, lởm chởm đá và những hố, rãnh xé nát bề mặt như thể thử thách tay lái, lòng kiên trì của những người ghé qua. Sau một ngày nhảy tưng tưng trên mặt yên xe máy để tới Nậm Trà, Nậm Phảng, hai cánh tay tôi mỏi nhừ, toàn thân ê nhức. Ở Lào Cai rất hiếm thôn có khoảng cách xa đến trung tâm xã như Nậm Trà (18 km) và nậm Phảng (25 km), bằng 3/4 quãng đường đi từ thành phố Lào Cai tới trung tâm huyện Bảo Thắng hoặc trung tâm thị xã Sa Pa. Từ trung tâm xã Gia Phú lên đến thôn Nậm Phảng, tôi phải mất hơn 2 giờ đồng hồ.
Nhưng điều khiến Nậm Trà, Nậm Phảng được nhiều người nhắc đến không phải là giao thông mà là điện lưới quốc gia - dòng năng lượng vô hình suốt bao năm người dân trông ngóng, khát khao. Trường THCS Nậm Trà được đầu tư xây dựng khang trang bên sườn núi và tô điểm khá sặc sỡ bằng những màu sơn, khu vui chơi với công trình trang trí sắp đặt sáng tạo bởi thầy cô giáo. Phòng làm việc của Hiệu trưởng Đặng Thị Hoa càng trở nên chật chội hơn khi nhà trường tiếp nhận các nguồn đầu tư, hỗ trợ như máy chiếu, màn hình ti vi, máy tính, tăng âm, loa đài… và tất cả vẫn nguyên đai, nguyên kiện vì chưa một lần có cơ hội sử dụng. Cô Hoa cho biết, trường có 6 lớp (1 điểm trường với 1 lớp ghép 1+2 tại thôn Nậm Phảng) với 136 học sinh. Học sinh đều rất chăm ngoan, lễ phép, có điều thiệt thòi là chưa có điện nên “đói” tri thức và thông tin văn hóa, xã hội, biểu hiện rõ ràng nhất là học sinh thụ động, rụt rè, thiếu tự tin trong giao tiếp.
Cách trường học chừng 20 phút đi bộ là nhà của Chảo Ồng Cáu, sinh năm 2000. Sáng hôm ấy, Cáu nghỉ làm nương vì có bạn là Chảo Ồng Diết tới chơi và rủ nhau hát karaoke tại gia đình. Năm ngoái, Cáu đi làm phụ hồ tại Hải Phòng, cuối năm mang về hơn 20 triệu đồng. Số tiền này được Cáu mua ti vi, tăng âm, loa đài vì nghe nói thôn sẽ có điện lưới quốc gia trước tết Nguyên đán Tân Sửu 2021. Thế rồi điện không có, Cáu lại xin tiền mẹ để tới chợ Cốc Lếu mua một loa kéo trị giá 2,5 triệu đồng về ngêu ngao vui xuân. Cáu bảo, loa kéo nạp điện qua máy phát thủy điện nhỏ của nhà hàng xóm, gặp hôm nước yếu thì không nạp được, phải chở loa vượt quãng đường gần 10 km tới thôn vùng thấp nạp nhờ. Cách nhà Cáu một đoạn khá xa là quán bán hàng tạp hóa nhỏ của bà Chảo Thị Mắn, sinh năm 1966. Cách đây mấy năm, khi hay tin có dự án kéo điện lưới lên Nậm Trà, bà Mắn đã “đón đầu” mua tủ đông, tủ lạnh, ti vi, quạt điện, đến nay đồ đã cũ, vỏ bạc phếch nhưng vẫn chưa một lần được chạy thử.
Di chuyển thêm 7 km, chúng tôi tới thôn Nậm Phảng và từ đây di chuyển hơn 1 km nữa sẽ tới địa phận xã Suối Thầu, thị xã Sa Pa. Trên đường tới điểm trường tiểu học và lớp học mầm non có một trạm biếp áp được dựng lên từ giữa năm 2020 với những đường dây, cột, thiết bị đồ sộ. Hằng ngày, giáo viên, phụ huynh và học sinh đi qua đều ngước lên để rồi ước về những chiếc kem mát lạnh, về tiếng quạt điện thổi trong ngày hè oi ả, về hình ảnh trong ti vi, điện thoại, máy chiếu. Cô giáo mầm non Vũ Thị Thu Huyền và Lê Thị Uyên được giao dạy 28 trẻ mầm non. Sáng nào hai cô cũng dậy từ mờ sáng để vượt quãng đường hơn 20 km đầy gian khó tới trường học, buổi chiều về tới nhà khi hàng xóm đã ăn tối xong từ lâu. Khi được hỏi “Xa xôi, vất vả thế sao không tính chuyện ở lại?”, cô Huyền cười: “Chúng em cũng muốn lắm nhưng không có điện, tủ lạnh lưu trữ thực phẩm và còn phải tiếp phẩm, đi chợ mua đồ cho học sinh hằng ngày”.
Trạm biến áp Nậm Phảng được xây dựng từ giữa năm 2020.
Cạnh lớp mầm non là lớp ghép khối 1 và khối 2 của thầy Đỗ Xuân Bách với 14 học sinh. Nhà gần nên buổi trưa các em đều về sinh hoạt với gia đình. Tôi nhìn vào lớp học đang giờ nghỉ, 14 đôi dép tổ ong được xếp ngay ngắn. Học sinh ở Nậm Phảng mỗi ngày đi 2 đôi dép, trong đó một đôi đi trong khuôn viên nhà trường và một đôi “đặc chủng” với đế có gai bám đường dành cho việc di chuyển từ nhà đến trường và ngược lại.
Thầy Bách có hơn 10 năm công tác ở Bản Cam, Nậm Trà rồi Nậm Phảng - toàn những thôn vùng cao khó khăn của xã Gia Phú. Thầy Bách thường xuyên ở lại điểm trường. Thầy bảo, suốt mùa đông Nậm Phảng chìm trong sương mù, quần áo lúc nào cũng ẩm ướt, giặt xong cả tuần có khi vẫn nước nhẹp, lúc ấy chỉ mơ có điện để sắm tủ sấy quần áo. Những ngày hè gió nóng thổi, học sinh kêu ran dưới mái tôn cựa lanh tanh dưới nắng gắt, thầy thương học sinh lắm nhưng không biết phải làm sao. Ngoài việc dạy học, thầy Bách còn được phân công giữ chức vụ Phó Bí thư Chi bộ thôn Nậm Phảng (chi bộ hiện có 15 đảng viên). Dẫn chúng tôi đi thăm một số hộ trong thôn, tới đâu cũng thấy bà con hỏi thầy Bách: “Khi nào thôn mới có điện?”, “Sao chôn cột, mắc dây lâu rồi mà điện chưa có?”. Hồi sau, trên đường trở về điểm trường thầy Bách nói nhỏ: “Ái ngại lắm anh ạ! Bà con hỏi nhưng không thể không trả lời, trả lời rồi có khi lại mất uy tín. Cuối năm vừa rồi, nhà thầu và chủ đầu tư nói chắc như đinh đóng cột là đến Tết bà con sẽ có điện, vậy mà đến nay vẫn lọ mọ đèn dầu mỗi đêm”.
Anh Tẩn Quầy Nhàn năm nay 43 tuổi, có 5 con, đứa lớn đã lấy vợ, con út mới vào lớp 1. Khó khăn nên ngoài làm ruộng, nương cật lực và trồng thảo quả, chăn nuôi, anh Nhàn còn bán hàng tạp hóa. Cực nỗi điện không có, chỉ bán được vài đồ khô, cái khách hàng cần hằng ngày là thực phẩm tươi và đồ uống thì quán tạp hóa của anh lại chưa bán được dù đã sắm sẵn một tủ đông cỡ lớn.
Tháng 9/2015, UBND tỉnh đã phê duyệt Báo cáo kinh tế - kỹ thuật xây dựng công trình cấp điện sinh hoạt thôn Nậm Trà, Nậm Phảng, Bản Cam (xã Gia Phú), thời gian thực hiện trong năm 2015 và năm 2016. Hơn 4 năm sau, tháng 11/2019, UBND tỉnh tiếp tục có quyết định phê duyệt điều chỉnh, bổ sung và Báo cáo kinh tế - kỹ thuật cho công trình với tổng mức đầu tư 14,5 tỷ đồng (tăng 800 triệu đồng so với ban đầu) để xây dựng hơn 8 km đường dây tải điện 35 kV, hơn 7 km đường dây dân dụng 0,4 kV, lắp đặt 3 trạm biến áp, 230 công tơ điện cho các hộ. Tháng 1/2021, công trình được nghiệm thu kỹ thuật lần 1 nhưng do chưa đạt yêu cầu nên phải bổ sung, khắc phục và đến ngày 30/3 tiếp tục nghiệm thu kỹ thuật lần 2. UBND tỉnh cũng cho phép bổ sung 330 triệu đồng để hoàn thiện công trình nhưng đến ngày 4/4/2021, Bí thư Chi bộ thôn Nậm Phảng - Tẩn Dào Phấu cho biết, đến nay thôn vẫn chưa được đóng điện.
Nậm Trà, Nậm Phảng là 2 thôn đặc biệt của xã Gia Phú nói riêng và của huyện Bảo Thắng nói chung. Đặc biệt ở chỗ, xã Gia Phú đã được công nhận “về đích” nông thôn mới giữa năm 2020 và huyện Bảo Thắng đang hoàn thiện các thủ tục để đón bằng công nhận huyện nông thôn mới nhưng người dân ở 2 thôn vùng cao này vẫn chưa có điện lưới quốc gia. Cũng vì lý do này mà trong thống kê cuối năm 2020, Nậm Trà có 128 hộ thì 21% là hộ nghèo (27 hộ), số còn lại đều là cận nghèo; thôn Nậm Phảng có 112 hộ thì 20,5% thuộc diện nghèo (23 hộ), số còn lại thuộc diện cận nghèo. Thời khắc đón điện lưới quốc gia ở Nậm Trà, Nậm Phảng đã cận kề nhưng chỉ thế là chưa đủ để 2 thôn vươn lên, bứt phá, bởi những khó khăn níu kéo, vạch xuất phát thấp và những đau đáu dài dặc, muộn màng.
