Cần có giải pháp duy trì dòng chảy tối thiểu tại các nhà máy thủy điện

LCĐT - Thời gian qua, tại nhiều địa phương, việc khai thác nước phục vụ hoạt động của các dự án thủy điện đã tác động không nhỏ đến nguồn nước cung ứng cho hoạt động sản xuất và đời sống sinh hoạt của người dân. Tuy nhiên, việc áp dụng dòng chảy tối thiểu cho sông, suối phía hạ lưu tại một số hồ, đập  thủy điện đang khó thực hiện bởi nhiều nguyên nhân.

Tại xã Phú Nhuận, huyện Bảo Thắng, từ đầu năm đến nay, lượng mưa trên địa bàn thấp, dẫn đến thiếu hụt nước sản xuất. Ngoài nguyên nhân thời tiết, thì việc chia sẻ nguồn nước của 2 nhà máy thủy điện Nậm Nhùn 1 và Nậm Nhùn 2 cho cộng đồng phía hạ lưu đạt thấp.

Bà Trần Thị Hiên, thôn Phú Hưng, xã Phú Nhuận cho biết, gia đình có hơn 5 sào đất cấy lúa, một số diện tích đã cấy xong, nhưng không đảm bảo đủ nước cho cây lúa phát triển.

Ông Hoàng Ngọc Anh, Phó Chủ tịch UBND xã Phú Nhuận, huyện Bảo Thắng cho biết: Hiện 12 thôn ở khu vực hạ lưu các hồ thủy điện trên địa bàn xã đang cần đủ nguồn nước để canh tác 150 ha đất nông nghiệp. Một số thôn như Hải Sơn 1, Hải Sơn 2, Khe Bá, Làng Đền với khoảng 60 ha đang bị thiếu nước nghiêm trọng. Địa phương đã vận động nông dân chuyển một phần sang trồng cây ngô, đậu và rau màu.

Theo đại diện Công ty TNHH và Xây dựng Hoàng Sơn, chủ đầu tư hai nhà máy thủy điện Nậm Nhùn 1 và Nậm Nhùn 2 cho biết, đơn vị đã đưa ra kế hoạch phối hợp đảm bảo cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp và nuôi thủy sản tại địa phương, đồng thời duy trì vận hành phát điện. Tuy nhiên, việc cân bằng sử dụng nước giữa phát điện và sản xuất nông nghiệp đang gặp một số khó khăn.

Hiện nay, trên địa bàn toàn tỉnh có 67 nhà máy thủy điện đang hoạt động, 3 thủy điện vừa hoàn thành bắt đầu đi vào hoạt động. Trong đó, có khoảng 2/3 số nhà máy đã được phê duyệt theo Luật Tài nguyên nước năm 1998, do đó không áp dụng dòng chảy tối thiểu mà chỉ áp dụng dòng chảy qua cống xả cát, cống xả sâu hoặc xả tràn. 

Còn những nhà máy đầu tư sau năm 2012 thì áp dụng công trình có dòng chảy tối thiểu theo Luật Tài nguyên nước số 17 năm 2012, quy định về quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng tại nguyên nước. Theo đó, phải duy trì dòng chảy tối thiểu là dòng chảy ở mức thấp nhất cần thiết để duy trì dòng sông hoặc đoạn sông nhằm bảo đảm sự phát triển bình thường của hệ sinh thái và bảo đảm mức tối thiểu cho hoạt động khai thác, sử dụng nguồn nước của các đối tượng sử dụng nước.

Nhà máy thủy điện Bắc Hà tại xã Cốc Ly, huyện Bắc Hà là một điển hình. Ông Nguyễn Văn Hà, Quản đốc Phân xưởng vận hành Nhà máy cho biết, trước kia theo phê duyệt thì dự án không có quy định duy trì dòng chảy tối thiểu, nhà máy lại thiết kế không có cống xả đáy. Từ năm 2012, thực hiện duy trì dòng chảy tối thiểu khiến nhà máy gặp không ít khó khăn.  

Theo quy hoạch thủy điện vừa và nhỏ, toàn tỉnh có 130 dự án thủy điện với tổng công suất 1.573,75 MW được cấp có thẩm quyền phê duyệt đến thời điểm hiện tại. Trong đó, có 70 dự án thủy điện đã hoàn thành phát điện với tổng công suất 1.109,85 MW (năm 2022 có thêm 3 dự án thủy điện hoàn thành là: Thủy điện Bảo Nhai bậc 2, Thủy điện Suối Chút 1 và Thủy điện Séo Chông Hô mở rộng); 7 dự án thủy điện đang triển khai thi công xây dựng mới với tổng công suất 76,5 MW; 15 dự án thủy điện đã được cấp chủ trương đầu tư nhưng chưa khởi công thi công xây dựng với tổng công suất 152,6 MW; 38 dự án thủy điện đang nghiên cứu lập hồ sơ đề xuất xin chủ trương đầu tư với tổng công suất 235 MW.

Bà Nguyễn Thị Vi Huế, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường, cho biết: Ở Lào Cai chủ yếu là thủy điện vừa và nhỏ, hồ đập thì ở vùng sâu rất khó khăn trong lắp thiết bị truyền dẫn dữ liệu để theo dõi việc duy trì dòng chảy tối thiểu. Đặc biệt, Luật Tài nguyên nước năm 1998 chưa quy định cụ thể về hạng mục công trình duy trì dòng chảy tối thiểu riêng biệt cũng dẫn tới khó khăn trong việc chấp hành. Nhìn chung, việc chấp hành của các nhà máy đã được thực hiện, tuy nhiên, hạ tầng các nhà máy được xây dựng qua nhiều thời kỳ, trải qua nhiều lần sửa đổi luật, do đó có một số công trình chưa thực hiện đúng việc duy trì dòng chảy tối thiểu, dẫn đến việc ảnh hưởng nguồn nước cho sinh hoạt, sản xuất. Vào mùa khô, lượng mưa tại Lào Cai rất nhỏ, khiến lượng nước xuống dưới mức quy định cũng gây khó khăn cho việc duy trì dòng chảy tối thiểu…

Trong 2 năm qua, do chưa thực hiện tốt việc duy trì dòng chảy tối thiểu và không thực hiện quan trắc, giám sát dòng chảy tối thiểu, đã có 10 nhà máy thủy điện trên địa bàn tỉnh bị xử phạt vi phạm hành chính từ 70 - 220 triệu đồng, với tổng số tiền đã xử phạt là 2,42 tỷ đồng.   

Như vậy, để đảm bảo việc khai thác và sử dụng tài nguyên nước đúng cách và bảo vệ môi trường trong thời gian tới, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị chức năng trong quản lý, giám sát và điều tiết lưu lượng nước. Đồng thời, các nhà máy thủy điện cũng cần phải thực hiện đầy đủ các quy định về bảo vệ môi trường, đặc biệt là việc duy trì dòng chảy tối thiểu để đảm bảo cho sinh hoạt, sản xuất và hệ sinh thái thủy sinh ở khu vực hạ lưu.